فاتتیمە ئیسماعیل حارس
قوتابی سیاسەت و پەیوەندی نێودەوڵەتیەکان، فاکەڵتی یاسا
لێرە و لەوێ گوێبیست دەبین کە هەرێمی کوردستان لە ژێر سێبەری دوو ئیدارەیی بەڕێوە دەبردرێت، بەڵام دەکرێت ئەم دەنگۆیانە پشت راست بکەینەوە بەوەی کە دوو ئیدارەیی دەکرێت کارتی فشار بێت بۆ بەرژەوەندی لایەنێک و چەند کەسێکی دیاریکراو ئەگەر چەمکی ( ئیدارە ) بە شێوازێکی دروست لێکدانەوەی بۆ بکەین بریتیە لە گوزارشت کردن لە ناوەڕۆکی زانستی ئابووری، بەڵام لە کوردستاندا جگە لە ئابووری بەڵکو بە ئاقارێکی سیاسی و ناڕووندا براوە لە هەر بارودۆخێکدا دابەشبوونی هەرێمی کوردستان بۆ سیستەمی دوو ئیدارەیی دەرخەری لاوازی کوردستانە وەکو کیانێکی دەستووری و یاسایی. لێکەوتەکانی دوو ئیدارەی دەکرێت وروژێنەری چەند لایەنێکی گرنگ بکەن لە ڕووی ئابووری و سیاسی و چەندان لایەنی تری گرنگ بۆ هاوڵاتییان، تا ئێستاش دوو ئیدارەی لە بەشێکی زۆری دام و دەزگا و سێکتەرەکان ماوە و رێگرە لە یەك دەسەڵاتی و یەك بریاری لە هەرێمی کوردستان کە ئەمەش لە ڕووی ناوخۆ کاریگەری تەواو نەرێنی دەبێت .
زۆر جاریش وەکو کارتێکی فشار بۆ بەدەستهێنانی پلە و پۆست و دەستکەوت و تێکدانی کەشی سیاسی و سەرقاڵکردی خەڵک بەکاردەهێنرێت ، بێگومان ترس لە دروستبوونی دەوڵەتێك لە باشووری کوردستان زۆر لە دەوڵەتانی ناوچەکە و جیهانی تووشی بێ ئوقرەی و ترسێکی گەورە کردووە بە هۆی گرنگی کوردستان لە رووی سەرچاوەی سروشت و کاریگەری جیۆپۆلیتیکی ناوچەکە بۆیە هەموو کارتێك بەکاردەهێنن بۆ لاوازکردنی قەوارەی حکومەتی هەرێمی کوردستان و دروستکردنی ناکۆکی و گرژی لەنێوان هێزە سیاسییەکان تاکو نە پرژێنە سەر ئامانجە گەورەکەیان ئەمەش لە رووی نێودەوڵەتی و ئاستی دەرەکی دەکرێت سوود لە دوو ئیدارەی و ناکۆکی سیاسی لایەنە کوردیەکان وەربگیرێت.
گوزارشتکردن لە دۆخی دووئیدارەی لە هەرێمی کوردستان دوای ئەوە دێت کە دەنگەکان بۆ لامەرکەزی پارێزگای سلێمانی بەرزبوویەوە لە ڕووی ئیدارەیی و هەروەها دارایی بەڵام کەم هەتا زۆر لێکەوتە خراپەکانی ئەم سیستەمە لە پارێزگای سلێمانی زیاتر بە دیدەکرێت لە چەند لایەنێکی گرنگ لێکەوتە نەرێنیەکان دەخەینە ڕوو : یەکەم داهات و مووچە، ئەو داهاتەی کە دەگەڕتەوە بە شێوازێکی ڕێژەی دابەشکراوە لە نێوان هەولێر ،دهۆک و سلێمانی بە شێوەیەک کە ٪٤٣ بۆ سلێمانی و ٪٥٧ بۆ هەولێر و دهۆک لێرەدا ئەگەر هاتوو پارە و داهاتی نەوت و سەرچاوە سروشتیەکان بەشی دابینکردنی مووچە و خەرجی هاوڵاتیانی نەکرد پێویستە هەر سنوورە و تەواوکەری موچە لە داهاتی خۆی بدات بەڵام ئەوەی لێرەدا دیارە زۆربەی بەرپرس و لایەنەکانی زۆنی سەوز دەڵێن هیچ داهاتێک نییە لێرەدا زەرەرمەندی یەکەم و کۆتا هاوڵاتیانن.
دووەم دەرمان و خەرجی فەرمانگە و داموودەزگاکان بە هەمان شێوەی موچە دەبێت هەر سنورێک لە داهاتی خۆی خەرجی بۆ ئاسایشی خۆراک و ئاسایشی دەرمان و خەرجی سەرجەم دام و دەزگا و فەرمانگەکانی دابین بکات بەڵام چی ئەگەر داهاتی پێویست نەبوو هەر کام لە سنوورەکان نەیانتوانی خەرجی دابین بکەن ؟ بێگومان دووبارە هاوڵاتیان زەرەرمەندی یەکەم دەبن و هەروەک چۆن لە سنووری ئیدارەی سلێمانی نزیکەی ١٠٠نەخۆش لە نەخۆشخانەی هیوا لە تاو نەبوونی دەرمان و نەگونجاوی ئاسایشی دەرمان و کوالێتی ژیانیان لە مەترسیدایە . بە هەمان شێوە دوو ئیدارەی دەرگایەکی فراوانی بە ڕووی گەندەڵیدا کردۆتەوە کە ئەمەش دەرخەری لاوازی سیستەمی سیاسی و قەوارەی هەرێمی کوردستانە لێرەدا بەرپرسیاری یەکەم کە حکومەتە بە شێوازێکی ڕوون و بەرچاو ونبووە لە نێوان ململانێی لایەنەکان . هاوکات ١٥-١-٢٠٢٣ لە راگەیەندراوێکی بەڕێز سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بە چەند خاڵکی گرنگدا کە سەرەکیترین ئامانجەکانی کابینەی نۆیەم بوون لەوانە نەهێشتنی ئاسەواری دوو ئیدارەیی بوو لە وتەکانی بەڕێزیان جەخت لەسەر ئەوە کرایەوە کە هەموو بەشەکانی هەرێمی کوردستان و هاوڵاتیان لە سەرانسەری هەرێمی کوردستان دەبێت بە یەک چاو سەیر بکرێن و بەرپرسیاری یەکەم حکومەتی هەرێمی کوردستان بێت نەوەک تاکە کەس و حزبێک پێویستە حکومەت خۆی چاودێری لەسەر پڕۆسەی داهات بکات. دەکرێت ئەمە وەکو چارەسەرێک ببینرێت بۆ پرسی دوو ئیدارەی و نەهێشتنی لێکەوتە نەرێنیەکانی ، هاوکات لە ڕووی بەهاکانی دیموکراسییەت لە سەرجەم ناوچەکانی هەرێمی کوردستان تا ڕادەیەک دوو ئیدارەیی بەربەست بووە لە جێبەجێ کردنی زۆربەی ناوچەکانی سنووری هەر ئیدارەیەک بە شێواز و ڕێسای لایەنێک بەڕێوە دەبردرێت هەر وەک کەیسی هاوکار جاف کە بەهۆی بەکارهێنانی دەسەڵات لە لایەن لایەنێکەوە بووەتە هۆی پەکخستنی دیموکراسیەت و نیشاندانی سیمایەکی تیرۆری لە کوردستان دەکرێت گەڕانەوە بۆ بڕیارەکانی حکومەت و شەفافیەت دان بە حکومەت و جێبەجێکردنی هەمان یاسا با بێ جیاوازی ئیدارەی ڕێگر بێت لە جیاوازی و ئاڵۆزی سیاسی . سیستەمی لامەرکەزی کە سەرۆکی حکومەت ئاماژەی پێدا شۆڕکردنەوەی دەسەڵاتەکان یەکێکیتر بوون لە ئامانجەکانی ئەم کابینەیە بەڵام یەکێتی نیشتیمانی کوردستان کە لایەنی ناڕازیە داوای پەیڕەوکردنی مەرکەزیەت دەکات بەڵام سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بەوەدا ئەگەر سیستەمی مەرکەزی جێبەجێ بکرێت پێویستە لە ڕووی داهات و پڕۆسەی کۆکردنەوەی داهاتیش جێبەجێبکرێت کەوایە لێرەدا نایەکسانی و جیاوازی ناوچەکان کەم دەبێتەوە لە ڕووی جوگرافیا و سەرچاوە و داهاتەکان کە ئەمە خاڵێکی گرنگە بۆ نەهێشتنی دوو ئیدارەیی .
تاکە چارەسەریش هەرئەوەیە کە سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئاماژەی پێدا لە راگەیەندراوەکدا پێویستە داهات بەدروستی لەسەرتاسەری کوردستان کۆبکرێتەوە، پاشان بەدادپەروەری بەسەر شارەکاندا دابەش بکرێت و جێبەجێبکرێت‌و پڕۆژەیاسای بودجە بێتە پەرلەمان‌و ئەم دادپەروەریەی تێدا بچەسپێت.
