بەناز حدێ/ قوتابی ماستەر لە یاسای تایبەت
سەرەتا پێویستە بزانین وەبەرهێنان چییە ؟ واتاكەی وەگەڕخستنی پارە لە پڕۆژەکان و بازرگانیدا، لە پێناو دەستکەوتنی قازانج لە داهاتوویەکی دیاریکراودا. وەبەرهێنان رێگەیەكە لە رێگاكانی بوژاندنەوەو گەشەسەندنی ئابووری، بە تایبەتی لە وڵاتانی تازەپێگەیشتوو، وەبەرهێنان کۆڵەکەی پێشکەوتنی زۆربەی دەوڵەتەکانە، ئەمڕۆ زۆربەی ئەو وڵاتانەی ئێستا بە وڵاتانی گەشەسەندوو ناسراون لەسەر ئاستی جیهان لە هەنگاوی وەبەرهێنانەوە دەستیان پێکردوە، ئەگەر کوردستان دەیەوێت گەشەسەندوو بێت لەداهاتوودا پێویستە درک بەوە بکات تەنیا هەبوونی دەرامەتی سروشتی کافی نییە، ئەگەر لە بواری وەبەرهێناندا گەشە نەکات. ئەگەر وڵاتێک بیەوێ ڕزگاری بێ لە هەژاری و دواکەوتوویی و ببێ بە وڵاتێکی گەشەسەندوو دەبێت ژینگەیەکی ئارام فەراهەم بکات لە پێناو راکێشانی سەرنجی وەبەرهێنەران، چونکە وەبەرهێنان لەنگەر دەگرێ لە ناوچەیەک کە ئارامی باڵی کێشا بێ بە سەرییدا، بە پێچەوانەشەوە دەڕوا لە شوێنێک کە شڵەژانی چالاکی ئابووری و سیاسی هەبن، چونکە خاوەن سەرمایە ترسنۆکە نایەوێ ئەو دەستهاتەی به هەوڵ و کۆششێکی ماوە درێژ بە دەستیهێناوە لە ماوەیەکی کەمدا لە دەستی بدا. هەر بۆیە وەبەرهێنەران روو لەو وڵاتان و شوێنانە دەکەن کە سەقامگیری ئابووری و رامیاری و ژێرخانی ئابووریان جێگیرە، لەگەل بوونی ئاسانکاری لە یاساکانیان بۆ وەبەرهێنەر.
تێبینی ئەوە دەکرێت یاسای وەبەرهێنانی بەرکار لە هەرێم هەمە لایەنی باشی هەیە و هەم لایەنی خراپ، سەبارەت بەوەی ئاسانکاریەکی زۆری بۆ وەبەرهێنەر کردوە بە تایبەتی وەبەرهێنەری بیانی کە لە هەندێک شوێن زیادەرۆی کردوە لەوانە رێگەی داوە بە وەبەرهێن ئەو زەویانەی لەسەر تەملیك بکرێن كە بۆ وەبەرهێنان بەكار دەهێنێ بەنرخی رەمزی‌و هەتا بەبێ نرخیش. ئەم مادەیە بە جۆرێك دارێژراوە كە هەراجی خاك دەكات بۆ وەبەرهێن, چونكە رەنگە بەبێ بەرامبەریش ئەم زەویانەی لەسەری تەملیك بكرێت بۆی، لە کاتێکدا خاک بەشێکە لە سیادەی وڵات ناکرێ وا بە ئاسانی بدرێت بە وەبەرهێنەر بە تایبەتی لە پڕَۆژەکانی گەشتیاری‌و پیشەسازی‌و كشتوكاڵی مەترسیەکی گەورەیە. ئەگەر سەیری ئیمارات بکەین دەبینین زۆرترین گەشەی ئابوری بە خۆوە بینیوە بەڵام لە یاساكانی ئیمارات ئەوەندە ئاسانكاری بۆ وەبەرهێنەری بیانی نەكراوە.
وەبەرهێنەری بیانی ناتوانی وەبەرهێنان بكات و زەوی لەسەر خۆی تەملیك بكات تاكو هاوبەشی وەبەرهێنان لەگەڵ وەبەرهێنەرێكی ناوخۆی نەكات، ئەمەش هەم وەك زەماناتێك و هەم هاوكاری وەبەرهێنەری ناوخۆ دەكات‌و هەمیش وەبەرهێنەری ناوخۆ شارەزایی پەیدا دەكات.
سەبارەت بەو بوارانەی کە وەبەرهێنانی تێدا دەکرێت یاسادانەر بوارەكانی وەبەرهێنانی هەژماركردووە ئەمەش هەڵەیە، چونكە گونجاو نیە لە هیچ یاسایەك هەموو بوارەكان دیاری بكرێت بە تایبەتی یاسای وەبەرهێنان بەلکو پێویست وترابا لەسەرجەم بوارەکان لەبەرئەوەی ولات پێویستی بە وەبەرهێنانە لە گشت بوارەکان بەلام ئێمە پێمان باشە خەریتەی وەبەرهێنان دیاری بکرێت و دابنرێت بۆ ئەوەی گرنگی زیاتر بدریت بەو بوارانەی کە زۆر پێویستە وەبەرهێنانی تێدا بکرێت بۆ ئیستای هەرێم، بەلام لەگەل ئەوەشدا لایەنی باشی هەیە لەوانە بوونی (ئەنجومەنی بالای وەبەرهێنان) بەبوونی ئەم ئەنجومەنە هەماهەنگی دروست دەبێت و پرۆژەكانی وەبەرهێنان زیاتر بە پلانی بۆ دارێژراو دیراسەكراو ئاگاداری هەمەلایەنی دەبێت.
لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا، وەبەرهێنان چ ناوەخۆیی بێت چ بیانی، یەكێكە لە سیما نوێیەكانی گەشەی ئابوری و بەشداری كردنی كەرتی تایبەتە لە بوژاندنەوەی ژێرخانی ئابوری، بەشێوەیەك چەندان دەوڵەت بەسوود وەرگرتن لە سەرمایە گوزاری ناوەخۆو بیانی گەشەی باشیان بە خۆوە دیوە كە لە یاساكانیان ئاسانكاری باش كراوە بۆ وەبەرهێنان.
وەبەرهێنان چەندین گرنگی هەیە لەوانە کەمکردنەوەی ڕێژەی بێکاری، و ڕەخساندنی هەلی کار بۆ گەنجان لە بوارە جیاجیاکاندا. زیادبوونی وزەی سەرمایە لە بوارە جیاوازەکاندا. زیادکردنی داهاتی نیشتمانی، و بەشداریکردن لە بەرزکردنەوەی ئاستی ژیانی هاوڵاتی.
بەرهەمهێنان و دابینکردنی کاڵا و خزمەتگوزاری کە خواست و پێداویستی هاوڵاتیان تێر بکات.
پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییەکی بەرفراوان بۆ ناوچە جیاوازەکانی وڵات.
