دیمانە/ هاژە هێرش عومەر
جەنگ لە كورتترین پێناسەیدا بریتییە لە ناكۆكی نێوان دوو لایەن كە یان لە بەرژەوەندی و زەرەرمەندی هەردوولا كۆتایی دێت یان بە سەركەوتنی یەكێكیان كۆتایی دێت.
جەنگی ڕووسیا و ئۆكراینا جگە لەو زیانە گیانییەی هەیبووە و بە, هۆیەوە هەزاران سەرباز و خەڵكی سڤیل بوونەتە قوربانی، كاریگەری بۆ سەر زۆربەی سێكتەرەكانی ژیان دروست كردووە لە هەموو وڵاتانی جیهان بە پلەی جۆراوجۆر و جیاواز. لە سەرووی هەمووشیانەوە وڵاتانی ئەورووپی لێكەوتەكانی ئەم جەنگەیان بە ڕوونی پێوە دیارە، بە تایبەتیش لە سێكتەری ئابووری بەهۆی قەیرانی سووتەمەنی.
بۆ چارەسەركردنی ئەم ئاڵۆزییە و خۆپاراستن لە مەترسییەكانی ئەم جەنگە، وڵاتان ڕێگای جۆربەجۆریان گرتووەتە بەر، بەڵام ئەوەی گرنگ و پێویستە بزانین سیاسەت و ستراتیژی حكومەتی هەرێمی كوردستانە وەك ئامادەسازییەك بۆ بەرەنگاربوونەوەی لێكەوتەكانی ئەم جەنگە .
بە بۆچوونی دكتۆر ئەكرەم ئێدلبی مامۆستای بەشی سیاسەت و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانی زانكۆی سۆران، هەرێمی كوردستان بە ڕێگای پیادەكردنی دوو پرەنسیپی:” ئاشتەوایی ناوخۆییی و بێلایەنی لە سیاسەتی دەرەكی دەتوانێت خۆی لە لێكەوتە نەرێنییەكانی ئەم جەنگ و ئاڵۆزیانە بپارێزێت”.
بە ڕایی دكتۆر، ئاشتەوایی و سەقامگیری ناوخۆییی:” بنەمای ئاوەدانی و سەقامگیری یە، بەو پێیە بناغەی دەوڵەت سازی و ئامانجی گەشەپێدانی سیاسییە، بۆیە كە باس لە گرنگی سازان دەكرێت دەبێت ئامانجی یەكەم ئاشتەوایی ناوخۆییی بێت”. زیاتر ڕوونی دەكاتەوە:” ئەویش بەوە دەبێت كە لە هەرێمی كوردستان یەك هێزی نیشتمانی هەبێت و یەك هەڵوێستی بەرامبەر داواكاری و ڕووداو و پێشهاتەكان لە هەموو شوێنەكانی هەرێم هەبێت بێت و خۆمان لە پارچە بوون و لە یەكتر ترازانی زیاتر بە دوور بگرین، بە پەیڕەوكردنی نا بنكەیی پارێزگاكان لە حوكم، و بە یاسا گەرەنتیكردنی ئازادی ماف و ئازادی پێكهاتەكان، و نەهێشتنی بۆشایی نێوان چینی دەوڵەمەند و هەژار بە سیستەمی كۆكردنەوە دابەشكردنی داهاتەكان و ڕەخساندن و یەكسانكردنی هەلی كار، دەكرێت لە پەرلەمانی كوردستان ژوورێك هەبێت بۆ نوێنەرایەتی پارێزگا و ناوچە و تەنانەت پێكهاتەكان، هەروەها پتەوكردنی ئاشتەوایی ناوخۆیی لەناو هەرێم دەكرێت فراوانكردن بكرێت بە ئاراستەی لەباوەشگرتنی هەموو پێكهاتەكانی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمیش كە دەبنە زامنی گێڕانەوەیان بۆ سەر هەرێمی كوردستان بە شێوەیەكی سروشتی”.
لە دیدی ئەم مامۆستایەی زانكۆ: ” پرەنسیپی دووەم بێلایەنی یە لە سیاسەتی دەرەكیدا، ئەمەش بە ڕەچاوكردنی ژینگەی هەستیاری هەرێمی كوردستان لە ناوچەكەوە و بە چەسپاندنی زیاتری پرەنسیپی بێلایەنی دەبێت، چونكە پرسی دەوڵەت سازی هەرێمی كوردستان تەنیا پرسێكی ناوخۆیی نییە، هەر وەك پرسێكی ناوخۆیی عێراق نییە، بەڵكوو وابەستەی پرسێكی هەرێمی و نێودەوڵەتی گەورەترە، كە ئەویش دۆزی (نەتەوەیی كورد)ە كە لایەنی كەم چوار دەوڵەتی (عێراق، توركیا، ئێران، سوریا) بە هەڕەشەی سەر خۆیان دەزانن. هەڵبەت داواكاری شۆڕشەكانی كورد لە هەرێمی كوردستان و پارچەكانی تری كوردستانیش لە سەر بنەمای نەتەوەیی و گێڕانەوەی مافە نەتەوییەكان بووە، و نزیكەی هەموو كوردی هەرێمی كوردستانیش كوردی بەشەكانی تر بە برا و هاوزمانی خۆیان دەزانن”.
ئەم ڕەهەندە هەرێمی و نێودەوڵەتییە بەربەستە لە بەردەم پرۆسەی دەوڵەت سازی، كەواتە هەرێمی كوردستان چۆن دەتوانێت خۆ لەمە دەرباز بكات ؟ بە گوێڕەی لێكدانەوەكانی د. ئەكرەم ” بە گرتنە بەری سیاسەتێكی هاوسەنگ و بێلایەنی بەردەوام، خۆبەدوورگرتن و دەستوەرنەدان لە كێشەی پارچەكانی تر، هەر وەك خۆپارێزی لە بەگژداچوون لەگەڵ هێزی پارچەكانی تر، بەمەش ڕۆڵی نێوانگیری هەرێم لە چارەسەری كێشەكان زیاتر دەكات و قورسایی و پێگەیەكی بەهێزتر بە هەرێم دەبەخشێت، و دەتوانێت خۆی لە گەلە كۆمەی ئەو چوار دەوڵەتە بپارێزێت”.
ئێدلبی زیاتر ڕوونی دەكاتەوە ” دەتوانین بڵێین بێلایەنی لە سیاسەتی دەرەكی بۆ هەرێم، پێویستە چوارچێوەی هەرێمی خۆی تێپەڕ بكات و ببێتە بنەمای ڕەفتاری دەرەكی لەگەڵ گشت وڵاتانی دەوروبەر و دونیا. بە تایبەت ئەو دەوڵەتە زلهێزانەی ململانێی توندیان لە نێوان دا هەیە، چونكە پرەنسیپی بێلایەنی لە لایەك هەرێمی كوردستان لە دووبەرەكی و تێوەگلان لە شەڕی ناوخۆیی و ململانێی دەرەكیش دەپارێزێت، هەروەها نموونەیەكی جوان و پشتیوانی لێكراوی كۆمەڵگای جیهانی بە كوردستان دەبەخشێت و دەیكاتە گۆڕەپانی بە یەك گەیشتنی بەرژەوەندی دەوڵەتان و ڕاكێشان و كەڵەكەبوونی سەرمایە و دەبێتە هۆكاری پاڵپشتی نێودەوڵەتی زیاتر و تەنانەت لە دوور مەودا دا زەمینەسازی بۆ بە دەوڵەت بوونی هەرێمی كوردستان دابین دەكات،لەبەر ئەوەی چاوەڕوان ناكرێت ئاشتی ناوخۆیی بەردەوام بێت لە كاتێكدا وڵات لەگەڵ وڵاتە دراوسێكانی لە جەنگ دابێت، هەروەك ئەستەمە وڵات لەگەڵ وڵاتە دراوسێكانی لە ئاشتی دابێت لە كاتێكدا پێكهاتەیەكی خۆی بچەوسێنێتەوە كە پەیوەندی نەتەوەیی و ئایینی و سیاسی لەگەڵ دەوڵەتێكی دراوسێ هەبێت، لە ئەنجامی هەموو میكانیزمەكانی پیادەكردنی سیاسەتی دووانەیی ( ئاشتی ناوخۆییی و بێلایەنی دەرەكی) هەرێمی كوردستان لە هەموو ڕەهەندەكانی سیاسی، ئابووری، نێودەوڵەتی پێگەیەكی بەهێز داگیر دەكات”.
