ساندی مەولود نەبی
بەكالۆریۆس لە زانستی سیاسی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان
سەرەتا بگەڕێنەوە بۆ دروستبوونی دەوڵەتی عێراق لە ساڵی (1921)، بە چەندین قۆناغ تێپەڕیووە، لە دوای شۆڕشی (14تەموزی1958)، بە كودەتایەكی سەربازی و ڕووخانی سیستەمی پاشایەتی لە عێراق و كۆتای بە دواهەمین حوكمی پاشایەتی مەلیك فەیسەلی دووەم هێنا، وە ڕژێمی كۆماری لە عێراق ڕاگەیندرا، هەرچەندە بە شۆڕشی (14ی تەمووز) ناسراوە لە نێو عێراقییەكاندا، بەڵام بەشێك لە مێژوونووسان بە جوڵانەوە و بەشێك بە كودەتا پێناسەی دەكەن.
ئەم كودەتایە بووە بناغەی خرا‌پ بەكارهێنانی حكومڕانی لە عێراق، ئەوكات عێراق بووە گۆڕەپانی ململانێ ی ڕووسیا و ئەمریكا، دوای ڕووخاندنی رژێمی پاشایەتی و ڕاگەیاندنی یەكەمین كۆماری عێراق (عەبدولكەریم قاسم) بوو بە سەرۆك وەزیرانی عێراق، بەڵام زۆری نەخایاند لە ساڵی (1963)دا حیزبی “بەعس” كوتادەی بەسەردا كرد و (عەبدولسەلام عارف) بوو بە سەرۆكی ووڵات، دوای ئەم قۆناغە (سەدام حسێن) لەساڵی (1979) دەستەڵاتی گرتە دەست.
دوای ئەوەی عێراق بە تەواوی خۆی ڕێكخست و جەنگێكی8 ساڵەی دەست پێكرد لەگەڵ ئێران، هەرچەندە پاڵپشتیەكی زۆری نێودەوڵەتی هەبوو، بەڵام جەنگەكە فریاد ڕەسی عێراق نەبوو، زیانێكی زۆری ئابوری، سیاسی، مرۆیی، كلتوری، بەر هەردوو وڵات كەوت، ئەمە قۆناغە وای لە ڕژێمی “بەعس” كرد بیر لە داگیركردنی كوێیت بكاتەوە، هەرچەندە، ئەمریكا دڵخۆش نەبوو بە ڕژێمی “بەعس” بەڵام هیچ دەرفتێك نەبوو، دەستێوەردانی ڕاستەوخۆ بكات، تا (سەدام حسێن) پەلاماری كوێیتی دا، ئەم پەلاماردانە وای لە ئەمریكا كرد بۆ جاری یەكەم هاوپەیمانیەكی نێودەوڵەتی دژی عێراق دروست بكات و سنورێك بۆ فروانخوازی (سەدام حسێن) و “ڕژێم”ەكەی دابنێت، لەبەر “ئۆپزسیۆن” بوونی كورد، ناوچەی دژە فڕین بۆ هەرێمی كوردستان دیاری كرا بە هێلی (36) ناسراوە.
گۆڕانكاریە نێودەوڵەتیەكان خێراتر بوون، بە تایبەت لە دوای هێرشی (11سێپتێمبەر)، ئەم گۆڕانكاریانە خۆری (سەدام حسێن)یان خێراتر كرد بۆ ئاوا بوون، وە سیاسەتە چەوتەكانی “بەعس” لە سەر مەزهەبی “سونە” حیساب دەكرا، لە (2003) ئەمریكا بۆ جاری دووەم هاوپەیمانیەكی نێودەوڵەتی درووست كرد بە بیانووی هەبوونی چەكی ناوەكی و جەنگی دژە تیرۆر، بڕیاریدا بە گۆڕینی ڕژێمی “بەعس” و لە ناوبردنی (سەدام حسێن)، قۆناغی دوای (سەدام حسێن)، قۆناغێكی نوێ بوو بۆ عێراق، دەستورێك مافی هەردوو مەزهەبی (شیعە و سونە) وە نەتەوەی (كورد و عەرەب) و پێكهاتەكانی تری دەستە بەركرد، بەڵام هەمووكات مافەكانی گەلی كوردیان پێشل كردووە، “شیعە”كان بە هەمان میكانزیمی ڕژێمی “بەعس”، كەوتنە ململانێی “سونە”كان بە سەرۆكایەتی (نوری مالكی.) ئەم میكانیزمەی سایسەتە چەوتەكانی (نوری مالكی) و دارودەستەكەی، ڕێكخراوی تیرۆرستی “داعش”ی دروست كرد، وە لە “سونە”كان كرد باوەش بۆ “داعش” بكەنەوە، تا لە سایسەت و ڕەفتارە مەزهەبیەكانی (نوری مالكی) ڕزگاریان ببێت، بۆ جاری سێهەم ئەمریكا فریای عێراق كەوت، دووبارە جەنگی دژی “داعش”ی ڕاگەیاند، عێراقی لە كەوتن ڕزگار كرد، بۆ وەڵامدانەوەی پرسیارەكەمان، سەید (موقتەدا سەدر) چی دەوێت؟، یاری نوێ ی سەید (موقتەدا سەدر)، بە تیۆری پیلانگێری هاوشێوەی ساڵی (1975) بە هاوبەشی توركیا و ئێران و عێراق ئەجێندای دەرەكی دەیەوێت جێ بەجێ بكات. موقتەدا سەدر) خورمشی دەوێت، هەم دەستەڵات و هەم مەرجعیەتی “شیعە”!، یاریەكی تری (موقتەدا سەدر)ە بۆ داهاتووی عێراق، ئەوەیە عێراق ببێتە دەوڵەتێكی زۆرینە، وە دەولەتێكی كۆماری، ئەمەش لە ڕێگەی هەوادار و لایەنگرانیەوە و ئەندامانی بانگەشەی بۆ دەكات، دەیەوێت پاشگری “فیدڕالیزم” لە عێراق دابماڵێ، لە ئەگەری جێ بەجێ كردنی حكومەتی زۆرینە و گۆڕینی عێراقی “فیدڕال” بۆ كۆماری، هەرێمی كوردستان دەكەوێتە بەر مەترسیەكی گەورە، چونكە سیاسەتی زۆرینە كۆتای بە سیاسەتی تەوافقی دێنێت، كورد وەك بەشێك لە عێراق هەمیشە كەمینەیە بەمەش مەترسی لەسەر دەستكەوتەكانی گەلی كورد دروست دەبن، زۆرجار سەرۆك بارزانی فەرموویەتی “سیاسەتی زۆرینە و پاشكۆیەتی كورد لە عێراق، قبولكراو نی یە”، خۆپیشاندانەكانی (موقتەدا سەدر) لە ئێستادا، چەندە ڕەهەندی خۆشگوزەرانی هەیە بۆ هاوڵاتیان، هەزار هێندە ڕەهەندی سیاسی هەیە و چاوی لە حكومەتێكی زۆرینەی “دكتاتۆر”ی هەیە.
سەرئەنجام دوو پرسیاری سەرەكی دێتە ئاراوە ئایا ئەمریكا بۆ جاری چوارەم چۆن دەتوانێ دەستێوەردان لە عێراق بكات؟ یان چۆن كورد دەتوانێ ڕێ لەم پیلانگێڕیە هەرێمایەتیە بگرێت؟ پێش ئەوەی پێشهاتەكان ڕوو بدەن، پێویستە كورد دەست بە مانۆڕێكی سیاسی نێودەوڵەتی بكات بە تایبەت لەگەڵ ئەمریكا و هاوپیمانەكانی، بۆ ئەوەی عێراقی “فیدڕالیزم” بهێلتەوە، وە كارتی “كۆنفیداڕلیزم” بخاتە سەر مێزی گفتگۆی دووبارە هەلبژاردنی پێشوەختەی عێراق، چونكە هەر هەلبژاردنێكی تر دەرفەتی زیاتر بە (موقتەدا سەدر) دەدات، بۆ ئەوەی ئایدۆلۆژی خۆی وەك مەرجەعیەتی “شیعە” و حكومڕانی زۆرینە و گەڕانەوەی عێراقێكی كۆماری بە تەواوی دەستەڵاتەكان، گریمانەی ئەوەش هەیە، ئەگەر لەم ڕێگایە سەرنەكەوێت مل بداتە كودەتایەك دوا كارتی سیاسی خۆی تاقی بكاتەوە بۆ ئەوەی حكومڕانی عێراق بكات.
