محەمەد هەسنانی-زاری كرمانجی:
لە 19ی مانگی ئاب 53 ساڵ لە مەوبەر لە جینۆسایدی ئەشكەوتی دەكان، لە ساڵی 1969دا (66) ئافرەت و منداڵ و مێر منداڵ و گەنج و پیاو و پەككەوتەو بەساڵاچوو بوونە قوربانی، بەڕێوەبەری شەهیدانی بارزان و مۆنۆمێنتی بارزانییە جینۆسایدكراوەكان و نووسەر و توێژەری كۆمەڵایەتی، لە دیدارێكی زاری كرمانجی زانیاری زیاتر لە سەر ئەم تاوانە دەخاتەڕوو.
لە بەردەوامی قسەكانیدا رێبوار رەمەزان بارزانی، بەڕێوەبەری شەهیدانی بارزان و مۆنۆمێنتی بارزانییە جینۆسایدكراوەكان و نووسەر و توێژەری كۆمەڵایەتیی، بەزاری كرمانجی راگەیاند: ” لە جینۆسایدی ئەشكەوتی دەكان، لە 19ی مانگی ئاب 53 ساڵ لەمەوبەر لە ساڵی 1969دا (66) ئافرەت و منداڵ و مێرمنداڵ و گەنج و پیاو و بەساڵا چوو، بە قیزەوەنترین شێوە كرانە قوربانی، هاوكات گوندی دەكان كەوتووەتە باكووری ڕۆژهەڵاتی شاری موسڵ لە بۆردوو مانانە سوتێندرا”.
پتر گووتی: ” كاتێك سوپا هێرشی بردە سەر دێی ئەو كڵۆڵانە. هەڵاتن بۆ ئەشكەوتێكی ئەو ناوە، لەوێ سوپا پێیان راگەیشتن و دەستیان بە سەر دەروازەی ئەشكەوتەكەدا گرت و ئینجا چیلكە و داریان كۆكردەوە و لە نێو ئەشكەوتەكەدا كەڵەكەیان كرد و نەوتیان پێداكرد و دەستبەجێ ناشیرینترین تاوان ئەنجام درا، بە سووتاندنی ئەو كەسانەی ناو ئەشكەووتی دەكان بە زیندوویی، لە نێو قوربانیەكاندا منداڵێك دەبینی ناوی بەشار رەمەزانە تەمەنی لە مانگێك كەمترە، قەربانیەكی دیكەی تاوانەكە بەناوی هویری عیسا، دەبینی تەمەنی لە 80 ساڵ زیاترە”.
لە بەشێكی دیكەی قسەكانیدا بەڕێوەبەری شەهیدانی بارزان و مۆنۆمێنتی بارزانییە جینۆسایدكراوەكان راشیگەیاند : ” لە یەكێك لە كتێبە چاپكراوەكانم. بەناوی كتێبی (جینۆسایدكردنی بارزانییەكان لە سەدەی بیستەمدا) چەند تراژیدیایەك لە جینۆساید و كۆمەڵكوژی ئەشكەوتی دەكان، لەسەر بێشكەی منداڵەكە هەمان وێنە و میهرەبانی عومەری خاوەر، دایكیك خۆی خستبووە سەر بێشكەی منداڵەكە بۆ ئەوەی كۆرپەكەی لە سووتان رزگار بكات، بەڵام خۆی و منداڵەكەی لەم ئەشكەووتە سوتێندران، لاشەی سوتاو و هندیك شوێنی بێشكە، لاندك، لاشەی سوتاوی منداڵە، كەمتر لە چل رۆژێك لە نیو ئەم ئەشكەوتە مابوونەوە، ئەوەش دیمەنێكی كارەساتبارو غەمناكتر بوو”.
وەك ڕێبوار رەمەزان باسیشی لێوەدەكات ” لەكاتی جینوساید كردن و تاوانەكە ناڵەو هاوكاری ئافرەت و منداڵ، هەمووانی تاساندبوو، ئافرەتێكی دووگیان قورئانی پیرۆزی بەدەستەوە دەگرێت و لە ئەشكەوتەكە دەچێتە دەروەو لەبەردەم سەرباز و لە شكری عێراق و جاش و دارودەستەكانی حكوومەتی ئەوكاتی عێراق، قورئانەكەی بەرزدەكاتەوەو دەڵێت :” لە رێێ خودا ئێمەی ئافرەت و منداڵ هیچ گوناحێكمان نییە، نەمان كوژن هەر لەم قسەكردنەدابوو هێشتان قسەكانی تەواو نەكردبوو، بێویژدانانە دەخرێتە بەر دەسترێژی گوللە و گوللە باران دەكرێت، ئەم دایكە دوو گیانەیە و هەر لەوێ لاشە گوللە بارانكراوەكەی نێژراوە”.
لە گیڕانەوەی ئەو بەسەرهاتەدا بەڕێوەبەری شەهیدانی بارزان و مۆنۆمێنتی بارزانییە جینۆسایدكراوەكان، پتر گووت : ” لاشەی جینۆسایدی قوربانیانی ئەشكەووتی دەكان، سووتاویان ببووە خۆراكی ئاژەڵ و زیندەوەرانی ئەو ناوە، سێ ئافرەتی سەرتاپا لاشە سووتاو تەنیا هێزی ئەوەیان مابوو خۆیان بگەهینە كانیاوەكەی تەنیشت ئەشكەوتەكو، كە گەیشبوونە كانیاوەكە سەریان نزم كردبوو بۆ ئەوەی ئاو بخوونەوە، بەڵام بۆ ماوەی 14 رۆژ بێ خوراك و بێ تیماری برینەكانیان گیانیان لە دەست دابوو، زۆر بەداخەوە لاشەی سوتاویان ببووە خوراكی قڕژال و بۆق و زیندەوەرو ئاژەڵەكانی ئەم ناوە، گوشتی قاچ و دەستەكانیان لە دەمی بۆقەكانی ئەم كانیاوەدا بوون، لاشەییان سەرەرای سووتان هەر ئەو شوێنانەی كەمابوون ئەوانیش پارچە پارچە كرابوون لە لایەن زیندەوەرو ئاژەڵەلانی شوێنەكە”.
رێبوار رەمەزان بارزانی، ئەوەش دەخاتەڕوو: ” هەرچەند باس لە قوربانیانی ئەو جینوسایدە بكەین كە لەناو ئەشكەوت و گوندی دەكان، بەرامبەر بەو هاووڵاتییانە كراوە بە هەزاران وشە تەواو نابێت، قوربانیەكی دیكەی ناو ئەشكەووتەكە بریتی بوو لە سەلیمی پەككەوتە و خاوەن پیداویستی تایبەت كە تەمەن سەروی هەشتا ساڵ بووە، توانای ئەوەی نەبووە بگات بە ئەشكەوتەكە لە شوێنك بە مەودای 500 مەتر دوور لە ئەشكەوتەكە لە برسان بەهۆی تینویەتی و گەرمای هاوێنەوە گیانی لە دەست دەدات، ئەوانەی دیكەش هەریەكەو بە سەختترین شێوە بوونەتە قوربانی، ئاخر ئافرەت و منداڵ و پیرو پەككەوتە، چە گوناهێكیان هەیە بەم شێوەیە بكەونە بەر شاڵاو ئەم تاوانا گەورەیان بەرامبەر بكرێت”.
بەرێوەبەری شەهیدانی بارزان و مۆنۆمێنتی بارزانییە جینۆسایدكراوەكان، روونیشی دەكاتەوە: ” من كاتێك دەڕۆیشتم بۆ سەردانی كردنی ئەم ئەشكەووتەو گەیشتم بە شوێنەكە، تەنیا پەنجەی پێیەكانم ئەخستە سەر زەوییەكە و لەسەر بەرد و لە سەر تەراش و داری ئەم ناوە هەنگاوەكانم دەهاوێشت، وای كە دیمەنیكی ناخ هەژێن بوو، یەكیك لە كۆڕەكان كە دایك و زڕ دایك و شەش خوشك و برای لەم ئەشكەوتە كومەڵكوژ كرابوون، دەستی خستە ژێر دار و بەرد و خولەكەی ئەم ناوە و وتی : ئەمە ئـێسكی مروڤێكە و دەیان ئـێسكی تر رۆژانە دەبینین، كەسەكانم. دڵنیام كەمتان تاقەتی ئـەوەتان هەیە سەرێك لەم ئـەشكەووتە بدەن و كەمتان تاقەتی تۆماركردنی مێژووی ئـەم كۆمەڵكۆژییەتان هەیە. بەڵام تكا دەكەم تكا، كە دەڕۆن بۆ ئەوێ هێواش هیواش پیەكانتان بخەنە سەر بەردەكان لەم بەرد بۆ ئەو بەرد پاز بدەن، نەكەن پێتان بخەنە سەر زەوی و سەر خول و خاكەكە، چونكە ئەم خاكە و بەردەم ئەشكەووتە كە ئێسكی سووتاو و بەناحەق شەهید كراوی 67 مروڤی بێ تاوانی لێیە”.
لە دوا قسەكانیدا رێبوار رەمەزان بارزانی، بەڕێوەبەری شەهیدانی بارزان و مۆنۆمێنتی بارزانییە جینۆسایدكراوەكان، بۆ زاری كرمانجی ئاماژەی بەوەدا: ” تەنانەت لەكاتی سەردانی كردنم بۆ ئەم ئەشكەووتەو ئەو شوێنەی كە من لەسەری وەستام لە بەر دەرگاكە لە ژێرەوە لە سەر زەوییەكان دەیان گۆڕ و ئێسكی لێ یە، ئەوەش مرۆڤ لەناخەوە دەتاسێنێ و نیگەران دەكات و زۆڵم و زۆر داری زیاتری رژێمەكان دەهێنێتە بەرچاو”.
