محەمەد ئامۆكەیی – سۆران:
هەڵمەتی 16رۆژەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان، ئەمساڵ بە دروشمی ” من جەستەن نیم هزر و شیانم” دەستی پێكردووە، دوو قەزا لە ئیدارەی سۆران حاڵەتەكانی توندوتیژی دژی رەگەزی مێینە لەسەر ئاستی كوردستان تێدا سفرە و ئافرەتانی دەڤەری سۆرانیش، لە رێگەی زاری كرمانجی قسە لەسەر گرنگی هەڵمەتەكە و هۆكارەكانی كەمی حاڵەتەكانی توندوتیژی دەكەن.
بەندی خالید، بەرپرسی ئەنجوومەنی چۆمانی یەكێتی ئافرەتانی كوردستان، بە زاری كرمانجی گووت:” نەك هەر تەنها 16 رۆژ، ئێمە وەك یەكێتی ئافرەتانی كوردستان هەموو رۆژ لە خەباتین بۆ نەهێشتی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان، بەڵام ئەمە نەریتێكە و ساڵانە ئەم هەڵمەتە لەتەواوی جیهان دەست پێدەكات، رێكخراوەكەشمان چوار وەرزی ساڵ خوولی پیشەیمان هەیە لە سەرجەم شار و شارۆچكە و گوندەكان لە نێو خولەكان كۆڕ و سیمناریان بۆ ئەنجام دەدەین بۆ هۆشیاری .
بەندی خالید، دەڵێت:” پێویستە بەڕێوەبەرایەتی نەهێشتی توندوتیژی خێزانی و ئافرەتان، هەماهەنگی زیاتریان هەبێت لە نێو ناوەندەكانی خوێندن بەتایبەت خوێندنگاكانی سەرەتایی بۆ ئەوەی نەوەیەكی دوور لە توندوتیژی پێبگەینین، ئەوەی جێگای هەڵوەستەكردنیشە، ئەمساڵ چۆمان وەك یەكەم قەزا رێژی توندوتیژی تێدا سفرە، ئەمەش دەگەڕێتەوە سەر ئاستی هۆشیاری هەردوو رەگەز لە دەڤەرەكەمان، بۆیە ئەمە دەبێت رەگەندانەوەی هەبێت بەسەر هەموو ناوچەكانی تری هەرێمی كوردستان.
ئەڤین فەتاح غەزاڵی، دانیشتووی سنووری قەزای مێرگەسۆرە، بە زاری كرمانجی گووت:” توندوتیژی دیاردەیەكی مێژووی و جیهانییە بریتیە لە پەنابردنە بەر هێز بۆ ناچاركردنی تاك یان گروپ و كۆمەڵ، دژ بە خواست و ئارەزووی خۆیان واتە هەوڵدان بۆ چارەسەركردنی كێشەو گرفتەكان لە رێگای هێزەوە، لە جیاتی زمانی گفتو و گۆ و دیالۆك، توند و تیژی لە ئەنجامی برینداركردنی بەرامبەر ئینجا بە هێرش كردن بێت یان بە زارەكی بێت دروست دەبێت، دەروونی بێت یان جەستەی بێت، چونكە توندوتیژی هەر ئەوەنییە كەسی توندوتیژ هێرش بكاتە سەر كەسی بەرامبەر و خوێنی لێبێنێ، بەڵكوو هەندێ جار قسیەك كاریگەری لە چەقۆیەك زیاترە”.
دووپاتی كردەوە:” توندوتیژی یەكێكە لە كارە قێزەونەكانی كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی بێگومان كۆمەڵگەی ئێمەش بە دوور نییە لەم كارە، توندوتیژی شانۆگەریەكەی تراژیدیایە كە لەلایان خودی مرۆڤەوە نمایش دەكرێ و ئەكتەری سەرەكی ئەم نمایشە مرۆڤ خۆیەتی، بیرمان نەچێت توندوتیژی لە ئەنجامی تۆڵەكردنەوە لە هەڵەیەكی بەرامبەرەوە دروست ئەبێت”.
غەیدا بێڕۆخی، مامۆستا زانكۆ لەسەر هەمان پرس بە زاری كرمانجی راگەیاند:” هەڵمەتی 16 رۆژەی هوشیاری بۆ بەرنگار بوونەوەی توند و تیژی دژی ئافرەتان لە هەرێمی كوردستان بە گرنگ دەزانم، پێویستە رێكخراوەكانی پەیوەست بە ژنان بە رۆڵی خۆیان هەڵسن و لەو كۆڕ و سمینارانەی لەو ماوەیەدا ئەنجامی دەدەن تەنها مێینە بەشدار نەبن و هەردوو رەگەز هوشیار بكرێنەوە.
غەیدا بێڕۆخی، دەڵێت:” ئافرەتانیش هاوشێوەی پیاوان مافیان هەیە و لە هەموو یاسا و تەنانەت ئاینەكانیش ئاماژە پێكراوە، پێویستە لەنێو هاوسەرانیش لێك تێگەیشتن هەبێت، چونكە بەشێك لەو توندوتیژیانەی بەرامبەر بە ژنان دەكرێت، هۆكارەكەی بۆ نا هوشیاری دەگەڕێتەوە، لەبەر ئەوەی تا ئێستا هەندێ بابەت لە داب و نەریت دەچێتە دەر و بە ناوی ئازادی تووشی هەڵە دەبن .
گووتیشی:” سرووشتی ئافرەتان بە نەرم و نیانی ناسراون، بۆیە پێویستە وا لەو ماڵە بكات كە تیایدا دەژیت، ژیانێكی بەختەوەر فەراهەم بكات، تا توند و تیژی و دواجار هەڵوەشاندنەوەی خێزانی بەدوواوە نەهێت، كە بەداخەوە دەبینین ئامارەكانی توند و تیژی و جیابوونەوە ساڵ بە ساڵ لە كوردستان لە هەڵكشاندایە.
ئەڤین ئەبابەكر چالاكوانی كۆمەڵەگەی مەدەنیە و دەڵێت:” هەر جۆرە توندوتیژییەك كە لەسەر بنەمای رەگەز بێت لە ئەنجامدا زیانێكی جەستەیی، دەروونی و دەستدرێژیكردنە سەر ژنان، بەبێ گوێدانە ئەوەی كە لە ژیانی گشتی یان تایبەتدا رووبدات، رەهەندە بەرفراوانەكانی توندوتیژی دژی ژنان و لێكەوتەكانی بەتایبەتی دوای جەنگی جیهانی دووەم، بووە سەرەتای پێكهێنانی پێشهاتە فیكریەكان و بزووتنەوە كۆمەڵایەتییەكانی ژنان بۆ نەهێشتنی توندوتیژی و جیاكاری دژی ژنان .
دەشڵێت:” دامەزراوە نێودەوڵەتی و كیشوەری و ناوچەییەكانی وەك نەتەوە یەكگرتووەكان و رێكخراوەكانی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان و بەرگری لە مافی مرۆڤ و رێكخراوە ناحكومییەكان لە چەند دەیەی رابردوودا پەیوەندییان بەم هەڵمەتە فراوانبووە كردووە، دەرئەنجامەكانی و كاریگەرییەكانی لەسەر ژیانی تەندروستی، كەسی، كۆمەڵایەتی ژنان و منداڵان دەخەنە كارنامەی خۆیانەوە، مافی مرۆڤی ژنان و كچان وەك بەشێكی بێبەشنەكراو و بنچینەیی و دانەبڕاو لە مافی مرۆڤی جیهانی دادەنرێت، پێویستە مافی مرۆڤی ژنان و كچان زیاتر بەرەوپێش ببرێت و پشتیوانی زیاتری بۆ بكرێت”.
لای خۆشیەوە، مقەدەم بژار مستەفا، بەڕێوەبەری بەرانگاربوونەوەی توندو تیژی دژی ئافرەتان و خێزانی سۆران، ئاماری سكاڵاو رووداوەكانی سنووری بەڕێوەبەرایەتیەكەی بۆ زاری كرمانجی ئاشكرا دەكات و دەلێت:” ئەمساڵ كۆی گشتی 311 حاڵەت تۆماركراوە و كە دابەشبوون دوو كەیسی خۆ كوشتن و دوو كوشتن، دوو سوتان، خۆسوتان 2 حاڵەت، دەستدرێژی سێكسی 8 حاڵەت، 290 سكاڵا كردن تۆماركراون و 100 حاڵەتمان ئاشت كردوونەتەوە پێش ئەوەی سكاڵا تۆمار بكەن 20 حاڵەتی تریش لە رێگای لیژنەی ئاشتەوای بەرێوەبەرایەتیمان ئاشت كراونەتەوە”.
بەڕێوەبەری بەرانگاربوونەوەی توندو تیژی دژی ئافرەتان و خێزانی سۆران، ئەوەشی خستەڕوو:” ئەمساڵ لە سەر ئاستی هەرێمی كوردستان كەمترین كەیس لە سنووری قەزای چۆمان تۆماركراوە، كە ژمارەیان 16 كەیس بوو، بۆیە ئەنجوومەنی باڵای كاروباری خانمان و گەشەپێدان و بەرێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی تووندوتیژی ئافرەتان و خێزان، هەڵمەتی سەرتاسەری لە قەزای چۆمانیان دەستپێكرد، بەشێوەیەكی گشتی بە بەراورد بە ساڵی ڕابردوو روداوەكان كەمی كردووە”.
