د.جەعفەر عومەر، پزیشكی پسپۆڕی دەروونی
هۆكاری زۆربوونی كێشەكانی ناو خێزانی كوردی زۆرن و زۆربەشیان چارەسەریان هەیە، هۆكارەكان دوو ئاستن:
یەكەمیان: هۆكارە بنەڕەتییەكان، ئەو هۆكارانەن كە كاردەكەنە سەر تێڕوانین و تێگەیشتن و بیركردنەوەكانی تاك و دەبنە بەشێك لە كەسییەتی و سەرچاوەن بۆ رەفتار و هەڵسوكەوتەكانی.
دووەمیان: هۆكارە بەرچاو و دیارەكان، ئەو هۆكارانەن كە ئێمە رۆژانە دەیانبینین و بە هۆكاری كێشەكانیان دەزانین، بەڵام لە راستیدا هەموویان سەرچاوەیان هۆكارە بنەڕەتییەكانە.
لەم بەشەدا تەنها باسی هۆكارە بنەڕەتییەكان دەكەم، هەریەكەیان پێویستی بە روونكردنەوەی زیاترە، لێرەدا بە كورتی ئاماژەم بۆ كردووە:
-ژن و پیاو لە دوو كلتور و پەروەردەی جیاوازەوە دێن، زۆرجار لە لایەن دایك و بابەوە فێرنەكراون كە ئەو جیاوازییانە قبوڵ بكەن، دەرئەنجامیش لە یەكتری تێناگەن و جیاوازییەكان دەبنە كێشە.
-جیاوازی بنەڕەتی هەیە لەنێوان رەگەزی نێر و مێدا، بەشێوەیەك كە لە بیركرنەوە، هەست وسۆز، تێڕوانین، دونیابینی، پێداویستییەكان و …هتد، جیاوازی گەورە هەیە لەنێوان ژن و مێرد، تێنەگەیشتن لەم جیاوازییە و مامەڵەكردن بە ئاڕاستەی یەكسانی نێوانیان كێشەكانیان قوڵتر دەكاتەوە، هاوسەرەكان پێویستە ببنە تەواوكەری یەكتر نەك وەكو یەك مامەڵە بكەن.
-ژیانكردن گۆڕاوە خێرابوونی گۆڕانكارییەكان و زۆربوونی پێداویستییەكانی تاك و خێزان كاریگەری گەورەی هەیە، ئەمە هۆكارێكی كاریگەرە وا دەكات كە تاكی ئەمڕۆ و دوێنێ جیاواز بێت، بەڵام مامەڵەكە وەكو دوێنێ دەكرێت، بۆ نمونە كوڕێك دەیەوێت ژنەكەی بەوشێوە بێت كە دایكی بۆ باوكی كردوویەتی، بەڵام كچەكە دەیەوێت وەكو هاوڕێكەی یان ئەكتەری ناو فلیمەكە بێت كە چۆن ژیان دەكات، تێنەگەیشتن و مامەڵەی ناتەندروست لەگەڵ ئەو گۆڕانكارییانە دەرئەنجامەكانی كێشەیە.
-باوەڕی هەڵەی گشتی چەسپاوی ناو كۆمەڵگە، بۆنمونە كە ئافرەت بە كەسێكی عاتفی و كەم ئەقڵ و پیاویش بە بێ هەست و توند سەیر دەكرێت، ئەم تێڕوانینە كاریگەری نەرێنی دەكاتە سەر سەیركردنی هاوسەران بۆ یەكتری و بەوشێوە مامەڵە دەكەن، لەكاتێكدا ئەمە هەڵەیە و ڕاستی نییە. هەندێكجار ئەم باوەڕە هەڵانە گرێی دەروونی كۆمەڵی دروستدەكەن و كاریگەرییان لەسەر كۆمەڵگە بە گشتی دەبێت.
-سەقاڵبوونی هەردوو رەگەز، بەهۆی ئەو سەرقاڵیە زۆرەی مرۆڤی سەردەم هەیەتی بەتایبەت كە زۆربەی كاتەكانی بە سەیركردنی شاشەوە بەسەر دەبات، وا دەكات كاتیان بۆ پەیوەندی هاوسەری كەم ببێتەوە و نەتوانن كات بۆ خۆیان و كێشەكانیان دابنێن، بەتایبەت كە لە ئێستادا ئافرەتان كار دەكەن و پیشەیان هەیە، ئەمەش ماندوبوونیان بۆ دروست دەكات و ئەركێكی زیاترە لەسەر ئەركەكانی ماڵەوە.
ئەوانە هۆكارە بنەڕەتیییەكانن و رەگی كێشەكانن، هۆكارەكانی وەكو كێشەی ئابوری، خۆتێهەڵقورتاندنی كەسوكاری هەردوولا، كێشەی منداڵان، لاوازی سێكسی، توڕەیی، هۆكارە بەرچاو و دیارەكانە كە ئێمە دەیبینن و زۆرینەی لە رەگەكەوە سەرهەڵدەدات.
ئاماژەكردن بە هۆكارە بنەڕەتییەكان و زانینیان گرنگییەكەی لەوەدایە كە بۆ داهاتوو نەوەكان وا پەروەردە نەكەین و ئاڕاستەی پەروەدەییمان بگۆڕین، هەروەها كاتێك كە كێشەیەك دێتە پێشەوە بزانین كە ئەم هۆكارانەی لە پشتەوەن زۆرجار تاك قوربانییە نەك تاوانبار.
