د. فاخر عالی خان ئاودەلی
وەرزش بە گشتیی و تۆپی پێ بە تایبەتی لایەنگر و هەوادارێكی زۆری لە جیهاندا هەیە، هەر چوار ساڵ جارێك لە وڵاتێكدا بەڕێوەدەچێت، پاڵەوانێتی ئەمجارەی مۆندیال لە وڵاتی قەتەر ئەنجام دەدرێت.
قەتەر، جیاواز لە وڵاتانی دیكەی ساڵانی رابردوو، بە پاشخانێكی جیاوازی كلتوری و ئایینی، ئامادەسازییەكی تەواوی بۆ بەڕێوەبردنی مۆندیال كردووە، لەگەڵ ئەو ئامادەسازیی و یاسایانەی كە بۆ مۆندیال دایناوە لە ئاستێكی باڵای وڵاتانی رۆژئاوا رەخنەی لێدەگیرێت. ئەو گۆڕانكاری و ئامادەسازییانەی كە قەتەڕییەكان كردویانە گەلێك زۆرن و رەنگە باسكردنیان لەم گوتارەدا جێگەی نەبێتەوە، بۆیە ئەم بابەتە بۆ كەسانی شارەزای بواری وەرزشی لێدەگەڕێین.
مەبەست لە نووسینی ئەم گوتارە، دیاریكردن و لێكۆڵینەوەیە لەسەر لایەنگیری و هەواداری خەڵكە بۆ تیمی تۆپی پێی وڵاتانی بەشداربووی مۆندیال، دەست نیشانكردنی هۆكارەكانی لایەنگیری و هەواداری خەڵك جێگەی هەڵوەستە لەسەركردن و تێڕامانە، هەواداربوون بەو رێژە زۆرییە هەروا بێ هۆكار دروست نابێت و دەبێت لەسەر بنەمایەك دروست بووبێت، ئایا لەسەر بنەمای پێوەری وەرزشی رووتە؟ یاخود سەرسام بوونە بە سیاسەت و پێكهاتەی كۆمەڵایەتی و پیشەسازی وڵاتەكان. ئەگەر سەرسام بوونەكە‌یان لەسەر بنەمای سیاسەت و ژینگەی وڵاتان بێت، دەبێت لە چ ڕوانگەیەكەوە سەرچاوەیان گرتبێت؟ ئەمانەو كۆمەڵێك پرسیاری دیكە لەم بابەتەدا تاوتوێ دەكەین و لە روانگەی چەند بابەتێكی مێژوویی و چەند گوتەیەكی باوی رۆژانەی وەك: “هەڵوێستەكان پێوەرەن بۆ ناسینی مرۆڤ و وڵاتەكان”، تاوتوێ و لێكدانەوەیەكی بابەتییانە و مێژووییانە بۆ وڵاتانی بەشداربووی مۆندیال دەكرێت، بە پوختەیەكی مێژوویی هەڵوێست و سیاسەتەكانی وڵاتان باس دەكرێت. پێش ئەوەی بچینە سەر ناوەڕۆكی بابەتەكە وا پێویست دەكات، كە لایەنگرو هەوادارانی وەرزش بە گشتیی و تۆپی پێ بە تایبەتی پۆلێن بكەین، وەك ئەوەی تێبینی دەكرێت، هەواداران و لایەنگرانی تۆپی پێ بەبێ روانگەو تێگەیشتنیان لە پاشخانی مێژوویی وڵاتانی مۆندیال بەسەر ئەم سێ پۆلەی خوارەوە دابەشبوونە:
لایەنگری و هەواداری لە روانگەی كارو پیشەی وەرزشی تۆپی پێ.
لایەنگری و هەواداری لە روانگەی بیروباوەڕی ئاینی و سەرسام بوون بە كلتور و فەرهەنگی وڵاتەكان.
لایەنگری و هەواداری لە روانگەی هەڵوێست و سیاسەتی وڵاتانی بەشداربووی مۆندیال.
لایەنگری و هەواداری، لەسەر هەر یەكێك لەم خاڵانەی سەرەوە مافێكی ئاسایی و سروشتی تاكە كەسەكانە، دەكرێ هەرتاكێك بە هۆكارێكەوە وابەستە بێت و هەواداری خۆی بۆ وڵاتانی مۆندیال دەرببڕێت، ئەوەی جێگەی هەڵوەستە لەسەركردن و پەنجە بۆ راكێشانە نەبوونی هەواداری وڵاتانە لەسەر بنەمای مێژووی رابردوویان، خۆزگە بنەمای هەڵسەنگاندنی مێژووی وڵاتان دەبووە پێوەری هەواداری وڵاتانی بەشداربووی مۆندیال.
رەنگە بپرسین هەواداریمان لە روانگەیەكی مێژووییەوە هیچ لە مەسەلەكە ناگۆڕێت و ئێمە لەسەر بنەمای زیرەكی و ناوبانگی یاریزانەكان پاڵپشتی و هەواداری وڵاتان دەكەین. لە وەڵامی گریمانەی ئەم پرسیارەدا دەڵێین: روانگەو بنەمای مێژوویی بۆ هەواداری وڵاتانی مۆندیال زۆر شت دەگۆڕێت، پێوەری مێژوویی بۆ هەڵسەنگاندنی وڵاتانی مۆندیال دەبێتە هۆی تێگەیشتن و زانیاری وەدەست خستن لەسەر سیاسەت و هەڵوێستی وڵاتانی جیهان، زانیاری زۆرمان لەسەر بواری وەرزشی تیپەكانی مۆندیال هەیە، بەڵام وەكو پێویست زانیارییەكی ئەوتۆمان لەسەر مێژووی گشتییان نییە، نازانین ئایا وڵاتەكانی بەشداربووی مۆندیال داگیركەر بوونە یاخود داگیركراو؟، وڵاتی وزە بەخش بوونە یان وزە بڕی گەلانی جیهان بوونە؟، وڵاتی ئاوەدانی بوونە یاخود وێرانكەر؟. ئەمانەو چەندین پرسیاری دیكەی هاوشێوە، لە چوارچێوەی هەواداری و لایەنگری وڵاتانی بەشداربووی مۆندیال خۆیان دەنوێنن. بە گەڕانەوەمان بۆ سەر مێژووی وڵاتان، لە سیاسەتی داگیركەری و وێرانكاری زۆریان تێدەگەین و لە مەزڵومی و بێ دەرەتانی بەشێكی زۆری وڵات و گەلانی جیهانیش تێدەگەین. بۆیە وا پێویست دەكات لە روانگەی مێژووییەوە هەواداری تیپە وەرزشییەكانی وڵاتانی جیهان ببین.
سوودی ئەم هەوادارییە مێژووییە لایەنی كەم دەبێتە هۆی دروستكردن و پێگەیاندنی نەوەیەكی نوێی هۆشیار و شارەزا بە مێژووی نەتەوەكەی و گەلانی جیهان. لە كۆتایدا لایەنگری من بۆ وڵاتانی هەژارو كەمدەرەتانەكانی ئەفریقیایە، دواتریش بۆ گەلانی چەوساوەی ئاسیایە، لە دوای ئەوانیش وڵاتانی دیكەی ئەوروپاو ئەمریكای لاتینی و باكوورە. لەڕوانگەی كەمترین زیان و هەڵوێستی مرۆڤانەیان ئەگەر هەیانبێت، هەواداریانم. ئێوەش هەڵسەنگاندێكی مێژوویی بۆ وڵاتە بەشدارەبووەكانی مۆندیال بكەن، لەسەر بنەمای هەڵوێستی مێژوویی و كەمترین زیانی وڵاتە زلهێزەكان و چەوساوەی گەلە ژێردەستە بەشخوراوەكانی جیهان، ببنە هەوادارو پاڵپشتییان بكەن.
