سەرۆك بارزانی:
وەهاب ئاغای جوندیانی رۆڵی هەبووە لە پشتیوانیكردنی شۆڕشی بارزان
كۆكردنەوەی محەمەد هەسنانی
رۆژی 29ی10ی2022 بەچاودێری (سەرۆك بارزانی و ئامادەبوونی سیداد بارزانی نوێنەری سەرۆك بارزانی و بەرپرسانی ئیداری و سەربازی و حزبی و كەسایەتی و جەماوەرێكی زۆر، لە هۆڵی بۆنەكانی قەزای رواندز یادی پەنجا ساڵەی كۆچی دوایی تێكۆشەری كوردایەتی ” وەهاب ئاغای رواندزی” كرایەوەو لە پێچەكانی (رواندز-كاولۆكان) پەردە لەسەر پەیكەری لادرا.
عەبدولوەهاب محەمەد عەلی ئاغا كاولۆكەیی، ناسراو بە وەهاب ئاغای جوندیانی، لە ساڵی 1909 لە گەڕەكی پاشای گەورە- كاولۆكان، لە دایكبووە، لە 6-2-1972ز كۆچی داویی كردووە، لە گوندی” ئۆمەراوە” سەر بە دەڤەری باڵەكایەتیی نێژراوە و تائێستا ناونابانگی بە زیندووی ماوەتەوە”.
وەهاب ئاغای جوندیانی، خوێندنی سەرەتایی لە رواندز تەواو كردووە و بۆ درێژەدانیش بەخوێندن هاتۆتە هەولێر. شارەزایی لە زمانی عەڕەبی و فارسی تاڕادەیەك ئینگلیزی و توركی عوسمانی هەبووە، ناوبراو بەشداری لە پارتی هیواو شۆڕشی (1943-1945) بارزان و كۆماری كوردستان و شۆڕشی ئەیلوول دا كردووە، هەر لە سەرەتاوە وەك كەسێكی چالاك و رابەر و سەركردە دەركەوتووە، لە بەر كارو چالاكییەكانی چەند جارێك لەلایەن رژێمی پاشایەتی ئەو سەردەمە دەستگیر كراوە، لە ساڵی 1944 بە شداری دەكات لە شۆڕشی بارزان و هەر لەهەمان ساڵ كە بارزانی دێتە ناوچەكانی باڵەكایەتی ئاگاداری دەكاتەوە كە ژمارەیەك چەكدار ئامادە بكات ئەوە بوو خۆی و ژمارەیەك لە ئەندام و لایەنگرانی حیزبی هیوا پەیوەندیان پێوە دەكات، ناوبراو توانی 15 لە ئەندام و لایەنگران و خزمانی خۆی ئامادە بكات، كە چەكدار بوون لەگەڵ وەهاب ئاغا، چوونە چیای هەندرێن”.
حاكمی بەریتانی ئەوكات كە ناوی (جاكسۆن) بووە، زۆر بەمە نارەحەت دەبێ و ئاگاداری دەكاتەوە ناوبراو بگەرێتەوە، بەڵام ئەو هەر سوور بوو لەسەر شۆڕش كردن تا لە دوایدا جاكسۆن، خۆی دەچێتە بێشوك لە ماڵی باوكی وەهاب ئاغا دادەنیشت و پێی دەڵێت، دەبێ واز لە شۆڕش و چەكداری بینێت ئەوكات خەبەریان بۆ نارد كە بگەڕێتەوە، بەڵام جارێكی دیكە نكۆڵی لە گەڕانەوەی دەكات و جاكسۆن، داوای دانیشتنی لەگەڵ دەكات، ئەویش لەبەر نەریتی كوردەواری و میواندۆستی ووتی: من پێشنیار دەكەم كە لە (زەوی تووتنەوانان) دابنیشین، لە 20-6-1944 لە ژێر كەپرێك دادەنیشتن، كاپتن جاكسۆن زۆر هەوڵی گەڕانەوەی ناوبراویدا، پێی گووت:” تۆ زەرەر بە خۆت و خانەوەدەكەت و ناچەكەت دەگەیەنیت، ئەبێ بگەڕێیتەوە بۆ ماڵی خۆت وە دەتكەین بە نوێنەر لە پەرلەمانی عێراق واتە (ماندووب) تۆ نوێنەری ناوچەكەی”.
دوای گەڕانەوەشی وەهاب ئاغای جوندیانی بۆ عێراق لە ساڵی 1948 لەسەر سنوور بەند دەكرێت و فەرمانی لەسێدارەدانی بۆ دەردەچێت، بەڵام دواتر بۆی گۆڕاوە بە بەندی هەتا هەتایی، لەناو بەندیخانە، هەڵوێستی كوردایەتی و نیشتیمانپەروەری دەبێت، ئەو كەسانەی لەبەندیخانە لەگەڵی بوون، زۆر سوودیان لێوەر گرتووە، بۆ نموونە بەندكراوەكانی فێرە نووسین و خوێنەواری كردوون، تا ساڵی 1953 لەبەندیخانەی “مووصل” ماوەتەوە و لەدوایدا ئازاد كراوە، بەگوتەی خانەوادەكەی، لەو كاتەی، عەبدولوەهاب ئاغا، لە بەندیخانە دەبێت، بە(زنجیر) دەست و قاچیان دەبەسترێت، دەڵی: كێشی زنجیرەكە 14 كیلۆ بووە. گرفتی زۆری بۆ دروست كردبوون، بەتایبەتی لە وەرزی هاوین و زستان، ماوەی حەوت ساڵ لە زیندان ماوەتەوە، دواتر كاتێك (مەلیك فەیسەڵ)ی دووەم، دێتە سەر تەختی پاشایەتی، فرمانیدا هەموو بەندكراوەكان ئازاد بكرێن، “وەهاب ئاغاش”، یەكێك بووە، لەو بەندكراوانەی، كە بڕیاری ئازاد كردنیان بۆ دەرچوو”.
عەبدولوەهاب محەمەد، لەگەڵ بارزانی نەمر دەچێتە ئێران لەوێ بەشداری كاریگەری دەبێت، لە شەڕەكانی كوردستانی رۆژهەڵات و دا مەزراندنی كۆماری كوردستان لە مەهاباد، دوای گەڕانەوەی بارزانی نەمر لە یەكێتی سۆڤیەت، چوو بۆ بەخێر هاتنەوەی، لە شۆرشی ئەیلوول دەورێكی باڵای هەبووە، لە ساڵی 1963 چووەتە رێزی شۆرش، تا لە 6 شوباتی ساڵی 1972 لە گۆندی ئۆمەراوەی سنووری قەزای چۆمان لە باڵەكایەتی كۆچی دوایی كردوو هەر لە وێش بە خاك سپێردراوە”.
وەك باسی لێوە دەكرێت، وەهاب ئاغا، رۆلێكی گرنگی بینیوە لە شۆڕشەكانی كورد هەمیشە خزمەتكاری گەڵەكەی بووە، كەسێكی رۆشنبیر و نووسەرێكی لێ هاتوو و هەنەرمەندێكی كارا بووە، چەندین دەست نووسی فەوتاوە لەكاتی وەڕگەرانی ئۆتۆمبێلیان لە رێگەی هامڵتۆن، بەداخەوە كەلوپەلێكی زۆری دیكۆمێنتاری و بەڵگەنامەی گرنگی تیادا لە ناوچووە، بە شێوەیەكی گشتی كەسێكی دڵسۆز و ئاڵا هەڵگری پێشكەوتن خواز و رزگاری كەلی كوردستان بووە، بەدرێژایی تەمەنی خۆی و موڵك و ماڵی لە خزمەت شۆڕش و چین و توێژكانی گەلەكەی بووە.
وتاری سەرۆك بارزانی لەلایەن نوێنەری سەرۆك سیداد بارزانی لە یادی 50 ساڵ كۆچی دوای عەبدولوەهاب ئاغای رواندزی
داڕشتنەوەی (محەمەد مەحموود)
بەناوی خوای مەزن و دلۆڤان
ئامادەبووانی بەڕێز:
ئەمڕۆ لێرەدا یادی وەهاب ئاغای جوندیانی تێكۆشەرێكی گەورەی خەباتی رزگاریخوازی گەلەكەمان دەكەینەوە پەنجا ساڵ بەسەر كۆچی دوایی شۆرشگێری ناسراو خاوەن مێژوو سەروەری وەهاب ئاغای جوندیانیدا تێدەپەڕێت چیاو دۆڵ شاخەكانی كوردستان شاهیدی بۆ قارەمانیەتی و بوێری وەهاب ئاغا دەدەن، ئەو بۆ گەل و وڵاتەكەی كەسێكی دڵسۆز بووە و لە رێگەی خەباتدا سەختی و ئاوارەیی و زیندانی بینیووە، مێژووی خەباتی ئەو قارەمانە تەنیا لە شۆڕِشی مەزنی ئەیلوولدا نەبووە بەڵكو رۆڵی لە چلەكانی سەدەی بیستەمەوە دەستپێكردووە و جی َدەستی لە شۆڕش و جووڵانەوەكانی كوردا دیار بووە.
لە ساڵی 1943 وەهاب ئاغا رۆڵی هەبووە لە پشتیوانیكردنی شۆڕشی بارزان و هاوكاری راپەرینەكەی بارزان بووە، هەر لە ساڵی 1943 وە هێزەكانی حكوومەت بەنیاز بوون لە قۆڵی مێرگەسۆرەوە بە فارماندەی ئامیر لیوای ناوچەكە زەعیم ئەحمەد حەمدی و لە رواندزیشەوە بەهێزێكی زۆرەوە پەلاماری پێشمەرگە بدەن، بۆ ئەوەی لەمەزنێ یەك بگرنەوە و راپەڕینی بارزان تێك بشكێنن و لە ناوی ببەن، بەڵام وەهاب ئاغا لەرێگەی باڵەكیان و مێرگەسۆر كەمینی بۆ ئەو هێزەی حكوومەتی عێراق دانا كە لە رواندزەوە هاتبوون بەو هۆیەوە هێزەكانی دووژمن تووشی داڕمان بوون و پێشمەرگە سەركەوتنی گەورەی تۆماركرد، زەعیمی ئەحمەد حەمدی فارماندەی لیوای مێرگەسۆر لە شەڕەكەدا بریندار بوو.
وێستگەیەكی تری ژیانی سیاسی وەهاب ئاغا حزبی هیوا بووە لەوكاتەدا وەهاب ئاغا ئەڵقەی پەیوەندی نێوان جەنابی بارزانی نەمر و حزبی هیوا بووە و جێ متمانە و نزیكترین كەسی بارزانی نەمر بووە.
وەهاب ئاغا پێشمەرگە و شۆڕشگێرێكی ناو كۆماری كوردستان لە مەهابادیش بوو وەیەكێك بووە لە فارماندەكانی هێزی بارزان لە لەشكری كۆمار هەر لە مەهاباد لە ساڵی 1946 لەگەڵ بارزانی نەمر و هەمزە عەبدوڵڵا و نوری ئەحمەد تەها و بەكر عەوێزی و مستەفا خۆشناو و عزەت عەبدولعەزیز، چەند هەڤاڵی تر دامەزرێنەری پارتی دیموكراتی كوردبوونە و لەوێ بڕیاریانداوە هەمزە عەبدوڵڵا، بنێرنەوە بۆ كوردستانی عێراق و بۆئەوەی پارتی لە كوردستانی عێراق دەست بە چاڵاكییەكانی بكات.
دوای رووخانی كۆماری كوردستان لە مەهاباد وەهاب ئاغا بەهۆی نەخۆشیەوە نەیتوانی لەگەڵ جەنابی بارزانی نەمر و یاوەرانی بچێتە یەكێتی سۆڤیەت، بۆیە گەڕایەوە بۆ عێراق و بۆ ماوەی چەند ساڵ لە مووسڵ لە بەندیخانە زیندانی بووە لە شۆڕشی ئەیلوولیشدا وەهاب ئاغا رۆڵێكی بەرچاوی گێراِوە لەساڵی 1963 هەتا ئەو كاتەی كە وەفاتی كرد ئەندامی ئەنجوومەنی سەركردایەتی شۆڕش بووە.
وەهاب ئاغا جگە لەوەی رۆڵی گرنگی لە شۆڕشەكاندا بینیووە حەزی لە هونەر و كلتوورو و خوێندنەوەبووە و كوردێكی ئازادی خوازو بوێرو لەخۆ بردوو بووە ئەو هەتا لە ژیان مابوو جێگەی رێزو خۆشەویستی جەماوەر و سەركردایەتی شۆڕش و بارزانی نەمر بووە.
هەروەها دووریا خانی هاوسەری وەهاب ئاغا ژنێكی تێكۆشەر بوو ەو نزیك بووە لە دایكە حمایلەخان.
لە كۆتایی دا زۆر سوپاسی هەموو ئەو بەڕێزانە دەكەین كە هەڵساون بەسازدانی ئەو مەڕاسیمە بۆیادی پەنجا ساڵەی كۆچی دوایی وەهاب ئاغای جوندیانی، یاجی وەهاب ئاغا و هەموو ئەو تێكۆشەر و شۆڕشگێرانە بەخێر كە جوامێرو بەهیمەت و دلێربوون شانازی و مێژوویان بۆخۆیان و گەلەكەیان دروستكرد.
سڵاو لە رۆحی پاكیان و هەموو شەهیدانی كورد و كوردستان
مەسعود بارزانی – 29ی10ی2022