كامەران ئیبراهیم شێروانی
گەرووی هورمز، ئەو دەمارە ژیانییەی ئابووریی جیهانەیە كە نزیكەی یەك لەسەر سێی نەوتی گواستراوەی جیهانی پێدا دەڕوات، بۆ دەیان ساڵە وەك “كارتی فشاری ستراتیژی” لە دەستی كۆماری ئیسلامیی ئێراندا ماوەتەوە. لەگەڵ هەر ئاڵۆزییەك لە كەنداو و توندبوونەوەی گەمارۆكانی ڕۆژئاوا، یان زیادبوونی گرژییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل، بەرپرسانی تاران بە هەڕەشەی داخستنی ئەم دەروازە چارەنووسسازە، دڵەڕاوكێ دەخەنە بازاڕەكانی وزەی جیهانەوە. ئەم چاو سووركردنەوەیە بووەتە چەكێكی دەروونی و سیاسیی كاریگەر كە ئێران بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی، بەردەوام كەڵكی لێ وەردەگرێت.
بەڵام لە پشت ئەم هەموو بانگەشە و هەڕەشە بەردەوامانەوە، پرسیارە بنەڕەتییەكە بە هەمان قورسایییەوە دەمێنێتەوە: بۆچی ئێران تا ئێستا گەرووی هورمزی دانەخستووە؟
سەرەڕای دەیان ساڵ لە لێدوانی ئاگرین و نمایشە سەربازییەكان، واقیعی سیاسی و سەربازی چیرۆكێكی تەواو جیاواز دەخاتە بەر باس. لە پشتی پەردەوە، تاران بە وردی لەو هاوكێشە ئاڵۆزە تێگەیشتووە كە داخستنی گەرووەكە دەیخولقێنێت. خۆبواردنی ئێران لەم هەنگاوە بڕیارێكی هەڕەمەكی نییە، بەڵكوو دەرەنجامی تێڕوانینێكی قووڵی ستراتیژییە بۆ ئەو لێكەوتە كارەساتبارانەی كە ڕووبەڕووی دەبێتەوە. ئەم خۆپارێزییە لەسەر سێ كۆڵەكەی سەرەكی ڕاوەستاوە: لێكەوتە ئابوورییە وێرانكەرەكان، وەڵامی سەربازیی یەكلاكەرەوە، و گۆشەگیریی سیاسیی جیهانی.
قورسایی سەرەكیی ئەم بڕیارە لەسەر شانی ئابوورییە. داخستنی گەرووی هورمز بۆ ئێران مانای “خۆكوشتنێكی ئابووریی” ڕاستەقینەی هەیە. ڕۆژانە نزیكەی ٢١ ملیۆن بەرمیل نەوت (نزیكەی ٢٠%ی كۆی بەكاربردنی نەوتی جیهان) و یەك لەسەر سێی گازی شلی سروشتی بەم ڕێڕەوەدا دەگوازرێتەوە. هەرچەندە داخستنی گەرووەكە بۆ ماوەیەكی كورت نرخی نەوت بۆ ئاستی خەیاڵی بەرز دەكاتەوە و گورزێكی كوشندە لە ئابووریی جیهان دەدات، بەڵام زیانی بۆ خودی ئێران مەرگبارترە. ئابووریی ئێران، سەرەڕای سزا نێودەوڵەتییەكان، هێشتاش بە شێوەیەكی بنەڕەتی پشت بە داهاتی نەوت دەبەستێت و تەواوی هەناردەی نەوتی ئێران لە ڕێگەی بەندەرەكانی كەنداو و گەرووی هورمزەوەیە. بە واتایەكی تر، داخستنی گەرووەكە، بەر لەوەی زیان بە جیهان بگەیەنێت، شا دەماری ئابووریی خۆی دەبڕێت و داهاتی نەوتی سفر دەكاتەوە. هاوكات، ئێران بۆ هاوردەكردن و هەناردەكردنی پێداویستییە بنەڕەتییەكانی وەك گەنم، برنج، دەرمان و كەرەستەی خاوی پیشەسازی، بە ڕێژەیەكی بەرز پشتی بەم دەرچەیە بەستووە. بۆیە ئەم هەنگاوە نەك هەر داهاتی حكومەت دەبڕێت، بەڵكوو قەیرانێكی مرۆیی و پیشەسازیی سەخت لە ناوخۆی ئێراندا دروست دەكات.
لە لایەكی دیكەوە، ئێران بەم كارەی ڕاستەوخۆ بەرژەوەندیی گەورەترین كڕیارەكان و هاوبەشە ئابوورییەكانی دەكاتە ئامانج. چەندان وڵات لە كیشوەری جیاواز گەورەترین زەرەرمەندی داخستنی گەرووی هورمز دەبن. چین، كە گەورەترین هاوردەكاری نەوتی جیهانە و بە هاوبەشێكی ستراتیژیی ئێران دادەنرێت، نزیكەی نیوەی نەوتی هاوردەكراوی لە وڵاتانی كەنداوەوە دابین دەكات. ژاپۆن و كۆریای باشوور، كە دوو زلهێزی تری پیشەسازین، نزیكەی ٩٠%ی نەوتی پێویستیان لە ڕێگەی ئەم گەرووەوە بەدەست دەهێنن. هەروەها هیندستان، وەك یەكێكی تر لە گەورەترین ئابوورییە گەشەكردووەكان، بە شێوەیەكی بەرچاو پشت بە نەوتی كەنداو دەبەستێت. داخستنی گەرووەكە، نەك تەنیا ئابووریی ئەم وڵاتانە دەخاتە مەترسییەوە، بەڵكوو وا دەكات ئێران ئەو پشتیوانییە سیاسی و ئابوورییە سنووردارەش لەدەست بدات كە لەلایەن چینەوە هەیەتی و خۆی لە گۆشەگیرییەكی تەواودا دەبینێتەوە.
جگە لە لێكەوتە ئابوورییەكان، ئێران بە باشی لەوە تێ دەگات كە داخستنی گەرووەكە وەڵامێكی سەربازیی خێرا و یەكلاكەرەوەی نێودەوڵەتی بەدوادا دێت. كەشتیگەلی ئەمریكا لە كەنداو، لەگەڵ هێزی هاوپەیمانەكانی لە ناوچەكە، خاوەنی ئەو توانایە تەكنۆلۆژی و سەربازییەن كە لە ماوەیەكی كورتدا گەرووەكە بكەنەوە. هەرچەندە سوپای پاسداران دەتوانێت لە ڕێگەی چاندنی مینی دەریایی و بەكارهێنانی مووشەكی دژە كەشتییەوە بۆ ماوەیەك هاتووچۆ پەك بخات، بەڵام ئەمە تەنیا كاتییە. وەڵامی ئەمریكا و هاوپەیمانان تەنیا بە كردنەوەی گەرووەكە ناوەستێت، بەڵكوو لەوانەیە ببێتە هۆی هێرشێكی بەرفراوان بۆ سەر ژێرخانی سەربازیی ئێران، لەوانە بنكە دەریایییەكان، سەكۆی مووشەكەكان، و دامەزراوە هەستیارەكانی تر. ئەمەش ململانێیەكی سنووردار دەگۆڕێت بۆ شەڕێكی گشتگیر كە دەرەنجامەكانی بۆ ئێران كارەساتبار دەبن.
لە كۆتاییدا، چیرۆكی گەرووی هورمز، چیرۆكی ئەو كارتەیە كە هێزەكەی لە یاری پێنەكردنیدایە. ئێران باش دەزانێت كە نرخی داخستنی گەرووەكە زۆر لە نرخی هەڕەشەكردن گرانتر لەسەری تەواو دەبێت.
بۆیە لە گۆڕەپانی سیاسەتدا، واقیعبینیی ستراتیژی زاڵ دەبێت بەسەر دروشمی ئایدیۆلۆژیدا، و گەرووەكە بە كراوەیی دەمێنێتەوە ( داخستنی كردارێكی نزیك لە مەحاڵە)، چونكە كراوەییەكەی، گەرەنتی مانەوەی ئابووریی ئێران و سەقامگیریی وزەی جیهانە.
