هونەرمەندی گۆرانیبێژوو ئاواز دانەری كورد حەسەن زیرەك لە 29-11-2021 لە گەڕەكی سەر قەڵای شاری بۆكان لە دایكبووە، هەر لەو شوێنەی كە قەڵای سەردار و مزگەوتی جامیع و حەوزە گەورەی بۆكانی تێدا هەڵكەوتووە، تەمەنی لە خوار یازدە ساڵان دەبێ كە باوكی لە دەست دەدات و دایكیشی شوو دەكاتەوە. زیرەك و خوشك و براكانی دەكەونە ژیانێكی پڕ لە سەخڵەتی.
زیرەكی منداڵ بۆ تێر كردنی زگی خۆی دەێتە گاوانی ماڵە دەوڵەمەندەكانی شار، ئەوجا كشت و كاڵی دێهات و گزیری ئاغا. لە شارەكانی ئێران و عێڕاق شاگرد قەنادی، قاوەچییەتی، خزمەتچی هوتێل و ڕیستۆرانتەكانی بە بەش بڕاوە. بە وتەی خۆی (ڕۆم و ئێران و عێڕاق گەڕاوە و لە هیچ شوێنێك جێگای نەبۆتەوە). هەر سات و ڕۆژێك لە گوندێك و شارێكی كوردستان بووە. یا لە بەندەر عەباس و تەورێز و تاران و شوێنی تر. پاشان ٢٢ساڵ ئاوارەیی، دەربەدەری و ماڵ بە كۆڵی و ژیان لە ناو میللەتانی دراوسێ و خەڵكەكەی خۆیدا لە ساڵی ١٩٥٤\١٩٥٥ بۆ یەكەم جار دەنگی لە ڕادیۆی كوردی بەغدا بڵاو دەكرێتەوە، دەنگێك كە پاشان هەموو كوردستان دادەگرێ و دەبێتا خۆشەویستی هەر ماڵە كوردێك.
چیرۆكی ژیانی زیرەك پاش مەرگی باوكی و شووكردنەوەی دایكی لە ساڵی ١٩٣٢وە هەتا گەیشتن بە بەشی كوردی ڕادیۆی بەغدا، ڕۆمانێكی نەنوسراو لە ژیانی پڕ لە كارەساتی مرۆڤێكی زامدارو دڵ بریندار و پڕهیوا، كە ئەوینێكی بەرز لە ئاست نیشتیمان و خەڵك، فەرهەنگ و هونەرەكەی، هانی دەدا بچریكێنێ، چریكەیەك كە لە ڕێگای ژێیەكانی گەڕوویەوە كاری كردۆتە سەر هەر كەسێك.
زیرەك لە شوێنێك دڵی دانەمركایەوە، وەك چۆن ئاو نابێ ڕاوەستێ، ئەویش نابێ لە بەگدا ببەسترێتەوە. زیرەك تا ساڵی ٥٨ مانگی بە ٦ دینار هەر هەفتە چەند گۆرانی لە ئێزگەی بەغدا پڕكردۆتەوە، لە ڕۆژی ١٤ی سێپتەمبەری ١٩٥٨ بەرەو كوردستان دەگەڕێتەوە. پاشان لە تاران لە بەشی كوردی ڕادیۆ دادەمەزرێ و هەر لەوێ لەگەڵ میدیا زەندی زەماوەند دەكات، دوو كچ بەرهەمی ژیانی هاوبەشی حەسەن و مێدیایە.
مامۆستا حەسەن زیرەك لەم ساڵانەدا زۆر گۆرانی تۆمار دەكات، هەروەها چیرۆكی ژیانی بە شیعر دەهۆنێتەوە كە لە لایەن دكتۆر محەمەد سادقیق موفتی زادەوە بە چاپ دەگات. ئەم كتێبە ڕەنگەی یەكەم كتێبی كوردی چاپكراو بێ لە سەردەمی ڕژێمی شاهەنشاهیدا.
لەگەڵ دامەزراندنی ڕادیۆی كوردی كرماشان ڕەوانەی شاری شیرین و فەرهاد دەكرێ و لەوێ بە هاوكاری ناودارانی ئەمڕۆی مۆسیقای ئێران حەسەنی یۆسف زەمانی، حوسێن یوسف زەمانی، موجتەبا میرزادە، حەسەن كامكار، عەبدولسەمەدی، فەرەیدون مورادی و كەسانی تر بەشێكی كەم وێنەی مۆسیقاو گۆرانی كوردی تۆمار و بڵاو دەكاتەوە.
زیرەك پاش تاران و كرماشان یەكەم كەس دەبێ كە هاوكاری ئێزگەكانی تەورێز و سنە و مەهابادیش دەكات. ئەو جگە لە كوردی بە زمانی فارسی و ئازەریش گۆرانی دەڵێ و لێرەش یەكەم كەسە كە هاوبەش لەگەڵ گۆرانی بێژانی فارس و ئازەری گۆرانی دەڵێ و بەوانیش گۆرانی كوردی وتوە. لێدوان لەسەر بەرهەمەكانی مامۆستا زیرەك كە خەزێنەیەكی دەوڵەمەندە و بەوتەی دكتۆر موفتی زادە سەر لە ١٠٥٣ گۆرانی دەدا و زۆر لایەنی فەرهەنگی كورد دەگرێتەوە كارێكی مەزنە و ئەركێكی مەزن دەخاتە سەر شان كە ئەمەش دەتوانێ كاری ناوەندێكی تایبەتی بێت، لەبەر ئەوەی حەسەن زیرەك بەشێكی بەرچاوی فۆلكلۆری كوردی زیندوو كردۆتەوە، شیعری شاعیرانی كە ئەو كات ئیزنی بڵاوبونەوەیان نەبووە بە گۆرانی وتۆتەوە. گیانی دووبارەی وەبەر دەڵەمەندترین بەشی هەواو مێلۆدی كوردی هێناوە. زۆر زاراوە و وشەو پەندی پێشینیان و ناو كە ئەمڕۆ كەمتر بەكار دێن لە گۆرانیەكانیدا تۆمار كردووە. وێنەیەكی زیندوو لە ناوچە و شار و گوندەكانی ئەو كاتەی كوردستان دەداتە دەست. ئاكار و خوو و خەندە و بیر و بۆچونی كوردان لە بەرهەمەكانیدا ڕەنگ دەداتەوە. ئەوەش ڕوونە كە ژن جێگەی تایبەتی لە گۆرانیەكانی زیرەكدا دەگرنەوە.
لە گۆرانیەكانی زیرەكدا گلەی و گازندە و بگرە بێزاری بەرانبەر بە زۆر كردووە و ئاكاری كۆمەڵایەتی بەرچاوە كە بەشێك لەوانە لە زمانی شاعیرانی وەك حەحمەد هەردی، حەریف، ن،ئاری، سەید كامیل ئیمامی (ئاوات)، قانع، هێمن، گۆران، تاهیر بەگی جاف، مستەفا بەگی كوردی، وەفای یەوە دەگوترێ و لەو ڕێگای حەسەن زیرەكەوە دەچێتە ناو خەڵكەوە، ئەمەش لە كات و ساتێكدا كە چاپ و بڵاوكردنەوەی بەرهەمی شاعیران بە زمانی كوردی زیندان و ئەشكەنجە و ژیانی تاڵی لە دواوە بووە.
زیرەك سەرەڕای ژیانی تاڵی زۆرجاران خراوەتە بەندینخانەكانی ئێران و عێڕاق، ئەویش بە بیانوی سیخوڕی كردن، لە ڕاستیدا هەر دووك لا دەیانزانی كە زیرەك دۆستایەتی لەگەڵ هێزەكانی كوردو ڕۆشنبیراندا هەیە. ساواك زۆر جاران لە زیندان و لە دەرەوەی زیندان زیرەكیان توشی ئەزێتو ئازار كردووە. هونەرمەندی تاقانەی كورد وای لێ بەسەر دێ كە واز لە هەمو شت بێنێت، تەنانەت ژن و منداڵەكانی! خۆی دەڵێت:
(هونەر لە ناو كورددا قەدری نەما، ئەوەتا لەم كێو و شاخە چایخانەیەكم داناوە، ڕازیم و كاسپی تێدا دەكەم). زیرەك لەسەر سنوری ئێران عێڕاق لە نێوان سێ كێودا لە نزیك بانە كەلاوەیەك دەكاتە چایخانە، كە زۆر زوو دەبێتە مەكۆی هونەرمەند و ڕۆشنبیر و كەسانی تر و هەر لە كەركوك و هەولێرەوە، هەتا ئیلام و ئاوا میوان دەگەیشتنە لای زیرەك. هەر ئەمە بوو بە هۆی زۆر جاران لە نیوەشەودا تاقمی نەناسراو هێرش ببەنە سەری و بە قەستی كوشتنی لێیدەن.
كەس نەیدەزانی ئەم كابرایە بۆ گەشتۆتە ئەم كێو و شاخە؟ بۆ ئیتر گۆرانی ناڵێت؟ بۆ لە ڕادیۆ نەماوە؟ بۆ ئەكەوێتە زیندان؟ بۆ لە ژن و منداڵ دوور كەوتۆتەوە؟ كەس نەیدەزانی لە دڵ و مێشكی زیرەكدا چی هەیە. خۆی دەڵێ:
( سڕێكە وا لە دڵما گەر بیڵێم زمان ئەسووتێ گەر بیشارمەوە نەیبێژم مێشك و ئێسقان ئەسوتێ)
دوای نۆمار كردنی سەدان گۆرانی و ئاوازی ڕەسەنی كوردی لە 26-6-1972 دڵەگەورەكەی هونەرمەند حەسەن زیرەك لە لێدان دەكەوێت و بۆ یەكجاری ماڵئاوای لە دونیا دەكات، بەڵام لەدوای خۆی هونەرێكی وا بەجێ دەهێڵێت بۆ هەمیشە زیرەك بە زیندوویی ماوەتەوە.
