رێبوار حەمەلاو شوانی
دوای 22 ساڵ لە حکوومڕانی عێراقێکی بارمتە و قۆرخکراوی چەنگی ئێران ، دەستبەسەرداگرتنی هەموو جومگەکانی ئەمنی،بەڕێوەبڕدن و ئابووری و سوود و قازانجێکی سەدان ملیارد دۆڵاری لە بەدەسهێنانی غاز و کارەبا بە پارەیەکی زۆر و دواتر بەکارهێنانی لە دژی ئەمەریکا و هاوپەیمانانی و هێشتنەوەی هەژموونی خۆی لە ناوچەکەدا ، ئیتر بێ ئومێدبوونی لە دەسەڵاتدارانی ئێستای عێراق و بڕینەوەی دەست و هەژموونی ئێران بە سەر عێراقدا هەنگاویی کردەیی و ستراتیژی خستەبواری جێبەجێکردنەوە .
سەردانی ڕێزدار مەسروور بارزانی ، سەرۆکی حکوومەتی کوردستان بۆ وڵاتەیەکگرتووەکانی ئەمەریکا و دیداروکۆبوونەوەی لەگەڵ گەورەبەرپرسانی کۆشکی سپی و کۆنگرێسی ئەمەریکا و گەورە کۆمپانیاکانی بواری وزە و ئینجا ناکرێت ئەو ڕێککەوتننامەی مێژووییەی ئەمەریکا و سعودیە و ئیمارات و قەتەر لەیەک کاتدا و لەسەروبەندنی جێگرکردنی نەخشەی نوێی ناوچەکە پەیامێکی روون و ئاشکرایە ، بەو متمانەیەی کە ئیدارەی واشنتۆن بە هەرێمی کوردستانی هەیە لە نێو عێراقێکی میلیشیایی و تایفی و مەزهەبی کە چیتر جێگەی متمانەی ئەمەریکا نین و دەیانەوێت کۆتایی بەو پەیوەندییە ناتەندروستانە بهێنرێت .
ئەو ڕێککەوتننامەی وگڕێبەستە ستراتیژییەی هەولێر و واشنتۆن هەنگاوێکی گرنگ وئەرێنە لە بەرژوەندییە باڵاکانی هەرێمی کوردستان بۆ ئێستا و داهاتوو ، ئەمەش ڕەوایپێدانە بە قەوارە و مافەرەواکانی گەلی کوردستانە . هەر ئەوەشە ئەم ڕێککەوتن و سەرکەوتنە مەزن وستراتیژییە دوژمنان و نەیارانی کورد و بەکرێگیراوانی تووشی هیستریا و شپرزەی کردۆتەوە، چونکە چاویان بە پێشکەوتن و گەشەسەندنەکانی هەڵنایەت هەر ئەوەشە چەند رۆژێکە جگە لە ڕێگریکردن لە ناردنی ماف و مووچەی کوردستان بە هەموو دامودەزگەکانی میدیایی و تابووری پێنجەمەکان و جاش قەڵەم وجاش سیاسی و جاش لایەنە کوردییەکان بەهەموو توانایەکەوە پەڵاماری حکوومەتی کوردستان و ئەو دەستکەوتە مەزنە دەدەن و پێیان وایە دەتوانن لە گرنگی و بایەخی کەم بکەنەوە .
لە ماوەی ڕابردوو ئیدارەی ئەمەریکا زۆر هەوڵیاندا و ڕێگەی جیاوازیان بۆ بڕینی دەستی ئێران لە عێراق تاقیکردنەوە ، بەڵام دەسەڵاتدارانی تاران بەهیچ شێوەیەک ئامادە نەبوون دەستبەرداری ئەو پاروچەور و ئاسانەی عێراق بن ،چونکە لەماوەی رابردوو بە دەیان ملیارد دۆلاریان بۆ ساغکردنەوەی کاڵە و شت و مەکە بێ کواڵیتییەکانیان و هەروەها لە فرۆشتنی غاز و کارەبا بە عێراق بەدەست دەهێنا و لەگەڵ سپیکردنەوەی پارە بە شێوەیەکی تەم و مژاوییدا .
ئێستا دوای ئەو گڕێبەستە مێژووییە و بێ ئومێدکردنی ئێران ، ئێستا هەردوو لایەنی بەغدا و تاران گوشارەکانیان لەڕووی ئابووری و داراییەوە بۆ سەر هەرێمی کوردستان چڕ کردۆتەوە لە پێناو ڕێگریکردن لە پێشکەوتن و گەشەسەندنی هەرێمی کوردستان ، بەتایبەتی بەکارهێنانی کارتی مووچە و پێشێڵکردنی مافە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان و پشکی کوردستان لە بودجە سەڕەرای ئەوەی پێشتر ڕێژەکەی 17% دل بوو ، بەڵام ئێستا لە ژێر گوشاری ئێران بووەتە 12%دا و لەگەڵ فشاری دیکەی وەک ڕێگریکردن لە فرۆشتنی نەوتی کوردستان و گەمارۆدانی زیاتر.
ئەو گورزە کوشندەیەی کە بەڕێگەی ئەو ڕێککەوتننامەی ستراتیژییەی هەولێر و واشنتۆنەوە بەر ئێران کەوت ، ئەوا پارویەکی چەوری کە بەهۆی فرۆشتنی غازەوە لەدەستداوە ، بەڵام چیتر ئەمەریکا ڕێگەنادات عێراق کارەبا لە ئێران بکرێت ، ئەوەی جێگەی هەڵوەستەکردنە تەنها مەبەستی گروپ و لایەن شیعییەکان تەنها کڕینی غاز لە ئێران نییە، بەڵکو ناردنی دەیان ملیارد دۆلارە بۆ بەهێزکردنی ئێران و هێشتنەوەی دەسەڵاتەکەیەتی ، بەڵام عێراق هەموو هۆشدارییەکانی ئەمەریکای پاشگوێ خست .
دوابەدوای هەموو پاساوە بێ بنەماکانی عێراق بۆ هاوردەکردنی غاز لە ئێران بە مەبەستی بەرهەمهێنانی کارەبا و پێدانی دەیان ملیارد دۆلار بۆ گیرفانی دەسەڵاتدارانی تاران ، ئیتر ئەمەریکا هیچ متمانەیەکی بە عێراق نەما ، هەر بۆیە، ئەو ڕێککەوتننامە و گڕێبەستە مێژووییەی هەولێر و واشتنۆن گەورەترین گوزری لە ڕۆحی بەغدا و تاران دا ، بەشێوەیەک عێراق ناچار دەکات چیتر نەتوانێت غاز لە ئێران هاوردە بکات بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا ئەوەش وایکرد ، گرنگترین سەرچاوە داهات و دۆلاری ئێران لە ناوچەکە دا وشک بێت .
لەگەڵ ئەوەشدا ئەو گڕێبەستە ستراتیژییە ، هەرێمی کوردستان و گەلە خۆڕاگرەکەی رزگار دەکات لە گەمارۆی چەندین ساڵەی عێراق و ئێران ، ئەوەش بەرهەمی ئەو خۆڕاگرییەی هەرێمی کوردستان وەک قەوارەیەکی فیدڕاڵی کەسازشی لە سەر مافە دەستوورییەکانی خۆی نەکرد ، لەگەڵ ئەوەی کە عێراق بە ئێستاشەوە زۆر هەوڵی دا تا هەرێمی کوردستان لاواز بکات ، بەڵام هەرێمی کوردستان کۆڵی نەدا و هەنگاوەکانی بەرەو ئازادی و بەهێزتربوونە .
لەگەڵ ئەوەشدا ئەمەریکا لەماوەی 22 ساڵی رابردوو زۆر هەوڵیدا دەستی عێراق لە ئێران دوور بکاتەوە و رێگری لە بردنی خێروداهاتی عێراق بگرێت بەتایبەتی لەلایەن گروپ و میلیشیا نایاساییەکانی سەر بە ئێرانەوە ، بەڵام نەیتوانی ، چونکە حکوومەتی عێراقیش دەسەڵاتێکی لاواز و شکستخواردووە و لە ژێر هەژموونی ئێران نەیتوانی پابەندی بنەماکانی فیدڕاڵی و دەستوور و هاوبەشی و پێکەوەژیان و دەسەڵاتێکی دادپەوەر و بێ لایەن بێت و نزیکە باجی هەڵە ستراتیژییەکانی بداتەوە .
بەدڵنییاییەوە ، راستە ئەو گرێبەست و ڕێککەوتننامەی ستراتیژییە بووەتە هۆی ئەوەی ئێران بەڕێگەی عێراقەوە فشاری ئابووری و سیاسی و نێوخۆیی بەڕێگەی بەکرێگیراوانەوە لە هەرێمی کوردستان بکات ، بەڵام ڕێزدار مەسرووربارزانی ، سەرۆکی حکوومەتی کوردستان ، باش دەزانێت ، ئەم دوو گڕێبەستە ستراتیژەی کوردستان و ئەمەریکا ، وا دەکات سەنگ و پێگەی هەرێمی کوردستان لەڕووی سیاسی و ئابووری و دیپلۆماسی بەهێزتر بێ و هەروەها پشتیوانی سەربازی و ئەمنی بەتایبەتی بەرژوەندییە ئابوورییەکانی بەتایبەتی لەبواری وزە بپارێزێت و ئەوەش کاریگەری باشی دەبێت .
ئەوەی جێگەی هەڵوەستەکردنە ، دەسەڵاتدارانی ئێران دوای ئەو گڕێبەستە مێژووییەی هەولێر و واشتنۆن ، هەموو هەوڵ و سیناریۆ و پیلانگێرییەکانیان خستۆتەگەڕ چ بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ و عێراقی کۆیڵە و بەکڕێگیراوانی ، لەلایەک ڕاستەوخۆ و بڕیاری نەناردنی مووچە و بڕینی قووتی 7 ملیۆن کوردستانیاندا و لەلایەکی دیکەوە ، بەهەموو شێوەیەک ڕێگری لە پێکێهێنانی کابینەی دەیەم دەدەن چونکە کاریگەری زۆریان لەسەر بڕیاردانی یەکێتیی بۆ یەکڵاکەرەوەی بەشداریکردن لە پێکهێنانی حکوومەت هەیە و لایەکی ترەوە هێرشێکی میدیایی و دەروونی دژی کوردوکوردستان دەستپێکردووە ، هەموو ئەو فشار و دژایەتیکردنانەش بۆ ئەوەیە بەڵکو سەرکردایەتی هەرێمی کوردستان لە گڕێبەست و رێککەوتننامەکانی لەگەڵ ئەمەریکا پاشگەز بکاتەوە ، چونکە نەیارانی کورد باش دزانن , هەرێمی کوردستان چیتر نایەوێت چاوی لەدەست دەسەڵاتدارانی عێراق بێت تا هەر جارەوە وەک ئەوەی خێر بە کوردستان بکەن مووچەیەکی بۆ دەنێڕن ، لەکاتێکدا گەلی کوردستان لە کردەوە دڕندە و نامرۆڤانەکانی عێراق بێزار بووە و تەنها جاش وبەکرێگیراوان نەبێ ، چونکە ئەوان هەرگیز مانای ئازادی و سەربەخۆیی نازانن .
دوای سەدەیەک بە زۆرلکاندنی گەلی کورد وەک نەتەوەیەکی ڕەسەن و خاوەن ماف بە عێراقێکی دیکتاتۆری وشۆڤێنی ، هەر چی کاری ستەمکارانە و دڕندانە نەما دژی گەلی کورد ئەنجامی نەدەن ، دوایین کارتایان بەکارهێنانی چەکی مووچەیە ، چونکە دەسەڵاتدارانی بەغدا خەونی ئەوە دەبینن بەو ڕێگەیەوە بەڵکو شکۆ و ئیرادەی کوردستان لاواز بکەن ، بەڵام شۆڤێنییەکانی عێراق نازانن خۆڕاگری و ئیرادەی پۆڵایینی گەلی کورد ، نەک هەر دوژمنان و نەیارانی شکست پێدێنێت ، بەڵکو سەنگ و پێگەی هەرێمی کوردستان زیاتر بەهێزتر دەکات و عێراقیش بە بڕینی ماف و شایستەداراییەکانی گەلی کرد زیاتر ڕیسواتر دەبێت و نزیکیشیە ، کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و زڵهێزانی دونیا شۆڤێنییەکانی عێراق ناچار دەکەن مووچە و بودجەی کوردستان بنێرن و ڕێگە چارەیەکی گونجاو بۆ جیاکردنەوە و ناردنی بەشە بودجە و مووچەی کوردستان بدۆزنەوە , هاوکات لەگەڵ ڕێگەدان بۆ فرۆشتنی نەوتی کوردستان بەمەبەستی دابینکردنی پشکی خۆی بۆ خزمەتگوزاری و ئاوەدانی و گەشەندنی نیشتیمانەکەی ، ئەوەش ئاماژەیە ، بەسەرکەوتنی دیپلۆماسی و هەوڵەکانی سەرکردایەتی سیاسی هەرێمی کوردستان و بەتایبەتی ڕێزدار مەسروور بارزانی ،سەرۆکی حکوومەتی کوردستانە .