سەردانەكەی بارزانی بۆ واشنتن تەنیا ڕووداوێكی دیپلۆماسی نەبوو ڕاگەیاندنی بنەما نوێیەكان بوو كە ڕەنگدانەوەی تێگەیشتنی سەركردایەتی كوردستان بوو بۆ ڕەهەندەكانی سیاسەت و دەستوور و یاسای نێودەوڵەتی
د.فەیسەڵ سادق تۆفیق
توێژەر لە یاسای نێودەوڵەتی و دەستووری، بەڕێوەبەری گشتی گەشتوگوزار لە سۆران
بەڕێز مەسرور بارزانی سەرۆكی حكوومەتی هەرێمی كوردستان دوای سەردانێكی ستراتیژی بۆ ئەمریكا گەڕایەوە كوردستان، ئەم سەردانە دەكرێت وەك ساتێكی سەرەكی لە پەیوەندی نێوان كوردستان و ڕۆژئاوا و لە داڕشتنی ئایندەی ئابووری و سیاسی و دەستووری هەرێمدا وەسف بكرێت، ئەم گەڕانەوەیە تەنیا كۆتایی سەردانێكی فەرمی نەبوو؛ بەڵكو ڕاگەیاندنێكی ناڕاستەوخۆ بوو لە گواستنەوەی هەرێم لە قۆناغێكی “چاوەڕوانی”ـیەوە بۆ قۆناغی”دەستپێشخەری” لە پشتبەستن بە ناوەندەوە بۆ بنیاتنانی مۆدێلێك لەسەر بنەمای هاوبەشی و كراوەیی و ئیستغلاڵكردنی دەسەڵاتە فیدراڵیەكان.
سەردانەكەی بەرێز بارزانی بۆ واشنتن هەر لە سەرەتاوە سیمایەكی ناتەقلیدی هەڵگرتبوو، نەك هەر بە خواستی پتەوكردنی پەیوەندییەكان پاڵنەر بوو، بەڵكو ئامانجی گۆڕینی یاساكانی یارییەكە بوو بە چوونە ناو پڕۆژە ئابوورییە گەورەكانی ڕاستەوخۆ، ئەمەش بە واژۆكردنی ڕێككەوتننامەی ستراتیژی وزە لەگەڵ كۆمپانیای وێستەرن زاگرۆس بە بەهای زیاتر لە ١١٠ ملیار دۆلار بەدەست هات.
ئەم ڕێككەوتننانە نەك هەر ئابووری ناوخۆیی هاندەدەن بەڵكو ژێرخانی سەربەخۆیی وزە وردە وردە دادەمەزرێنن و توانای هەرێم بەرز دەكەنەوە بۆ بەشداریكردن لە ئاسایشی وزەی ناوچەیی و نێودەوڵەتیدا، بەتایبەتی لە ژێر ڕۆشنایی گۆڕانكارییە جیۆپۆلەتیكییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
ئەم سەردانە وەك مۆدێلێكی كردەیی كاردەكات بۆ كاراكردنی ئەو دەسەڵاتانەی كە لە دەستووری عێراق لە ساڵی ٢٠٠٥ وەك قەوارەیەكی فیدراڵی بە هەرێمی كوردستان دراوە. لە مادەی (121/یەكەم)دا هاتووە كە “هەرێم مافی دامەزراندنی نووسینگەی ڕۆشنبیری و بازرگانی هەیە لە باڵیۆزخانەكان و نوێنەرایەتییە دیپلۆماسییەكان” ئەمەش ئەگەری دروستكردنی پەیوەندییە ئابوورییە نێودەوڵەتییە سەربەخۆكان دادەمەزرێنێت. هەروەها لە ماددەی ١١٢دا هاتووە كە “نەوت و گاز بە هاوبەشی بەڕێوەدەبرێن” دەربڕینێكی نەرم و نیان كە ڕێگری ناكات لە دەستپێشخەری تاكەكەسی لەلایەن هەرێمەوە لە غیابی یان شكستی ئیدارەی ناوەندی كاریگەردا.
لە ڕوانگەی یاسای نێودەوڵەتییەوە، ئەنجامدانی ڕێككەوتنی ئابووری لەگەڵ كۆمپانیا بیانییەكانی قەوارە فیدراڵیەكان، پێشێلكردنی سەروەری دەوڵەت پێكناهێنن، بە مەرجێك ڕێككەوتنەكان كاریگەرییان لەسەر ئاسایشی نیشتمانی نەبێت و لە چوارچێوەی ئابووری لانەدەن، دەتوانرێت نموونە لە وڵاتانی وەك: ئەڵمانیا: حكوومەتەكانی دەوڵەت دەسەڵاتی واژۆكردنی ڕێككەوتننامەی پەروەردەیی و كولتووری و ئابوورییان پێدەدرێت لە سنوورێكی دیاریكراودا، هەروەها ڕێگەیان پێدەدرێت نوێنەرایەتی بەرژەوەندییەكانی خۆیان بكەن لە دەرەوەی وڵات.
كەنەدا: كیوبیك پەیوەندییە نێودەوڵەتییە سەربەخۆكانی لە بوارەكانی ڕۆشنبیری و ئابووری و وزەدا هەیە و نوێنەرایەتی لە دەرەوەی وڵات هەیە.
ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا: هەندێك لە ویلایەتەكان، وەك كالیفۆرنیا، بەبێ دەستێوەردانی حكوومەتی فیدراڵی، ڕێككەوتنی ئابووری و ژینگەیی لەگەڵ وڵاتان و پارێزگاكانی دەرەوە ئەنجام دەدەن.
بۆیە دەكرێت ئۆپۆزسیۆنی یان بڵێین ناڕەزایەتیەكانی بەغدا وەك ناكۆكی لەسەر لێكدانەوەی دەسەڵاتەكان لێكبدرێتەوە، نەك پێشێلكردنی دەستوور و پێویستی بە پەنابردن بۆ دادگەی باڵای فیدراڵی هەیە نەك پەرەسەندنی سیاسی.
لێدوانەكانی بەڕێز بارزانی گوزارشت لە گوتارێكی سیاسی پێگەیشتوو؛ بە هێمنی و بە زوویی ڕووبەڕووی ناڕەزایەتییەكانی بەغدا بووەوە بەرامبەر بە ڕێككەوتنەكان. هەڵوێستی ئەو هەڕەمەكی نەبوو، بەڵكو یاسایی و دەستووری بوو: هەرێم دەسەڵاتەكانی تێنەپەڕاند، بەڵكو بەپێی بڕگە دەستوورییەكان، پشت بە پێشینەی فیدراڵی و دەقە نێودەوڵەتییەكان مومارەسەی دەكرد.
دیدارەكانی بەڕێز بارزانی لەگەڵ بەرپرسانی ئیدارەی ئەمەریكا بەتایبەتی ماركۆ ڕوبیو وەزیری دەرەوەی ئەمەریكا، پەیامی ڕوونی سەبارەت بە گرنگی پەیوەندی لەگەڵ كوردستان وەك هاوبەشێكی متمانەپێكراو و سەقامگیر لە ناوچەیەكی پڕ لە ئاڵۆزیدا گەیاند. پێشوازییە فەرمییە باڵاكان تەنیا ئیحترامێكی دیپلۆماسی نەبوو، بەڵكو پەیامێكی ناڕاستەوخۆی پشتیوانی بوو لە ڕێبازی هەرێم بۆ چاكسازی و گەشەپێدان و سەقامگیری.
گەڕانەوەی بەرێز مەسرور بارزانی بۆ كوردستان دوای ئەم گەشتە سەركەوتووە كۆمەڵێك ئالنگاری و تەحدیات و دەرفەت دەخاتە بەردەم حكوومەتەكەی. تەحەدای داهاتوو بریتی دەبێت لە جێبەجێكردنی ڕێككەوتنەكان و دابینكردنی ژینگەی یاسایی و كارگێڕی گونجاو بۆ ڕاكێشانی وەبەرهێنانی زیادە، هاوكات درێژەدان بە سیاسەتی هەمەچەشنكردنی ئابووری و كەمكردنەوەی پشتبەستن بە حكوومەتی ناوەندی.
لە هەمان كاتدا هەرێم ناچار دەبێت هاوسەنگی ناسكی لەگەڵ بەغدا بەڕێوەببات، بەبێ ئەوەی بچێتە ناو ڕووبەڕووبوونەوە، بەڵكو بە بەهێزكردنی پرەنسیپی شەراكەتی ڕاستەقینە لەسەر بنەمای ڕێزگرتن لە مافە دەستوورییەكان و شەفافیەت.
سەردانەكەی بارزانی بۆ واشنتن تەنیا ڕووداوێكی دیپلۆماسی نەبوو، ڕاگەیاندنی بنەما نوێیەكان بوو كە ڕەنگدانەوەی تێگەیشتنی سەركردایەتی كوردستان بوو بۆ ڕەهەندەكانی سیاسەت و دەستوور و یاسای نێودەوڵەتی، هەنگاوێكی ستراتیژییە كە قۆناغێكی نوێ لە پەیوەندییەكانی دەرەوە دادەمەزرێنێت و تایبەتمەندیەكانی پڕۆژەیەكی نیشتمانی دەخاتە ڕوو كە لەسەر بنەمای وەبەرهێنان لە تواناكان و بنیاتنانی پەیوەندییەكان لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوبەش و ڕێزگرتنی یەكتر، ئەم گەڕانەوەیە گەڕانەوەی سەركردەیەك بە پرۆژەیەكەوەیە نەك تەنها ئەنجامەكان، گەڕانەوەی سیاسی و ئابووری و دەستووری ئاماژەیە بۆ ئەوەی كوردستان دەچێتە قۆناغی كردارەوە نەك چاوەڕوانی.
