مەریوان مستەفا حەسەن
ئەم وتارە پوختەیەكە لەسەر ژیانی بنەماڵەی ئەیوبی و صلاح الدینی ئەیوبی سەركردە مەزنەكەی كورد، كە پێم وایە كوردانی خاوەن بیر و هۆش دەبێ بزانن لەسەر ژیانی كەسایەتی سوڵتان صلاح الدین ئەیوبی، كە توانیویەتی تەواوی دەوڵەتانی ئیسلامی لە پەرتەوازەیی ڕزگار بكات و لەژێر یەك ئاڵا كۆیان بكاتەوە، هەروەها دەبێ ئەوەش بزانین ئەم كار و كردەوانەی سوڵتان نەبۆ پارەوپوڵ و نە بۆ كورسی دەسەڵات بووە، تەنها لەپێناوی خودادا بووە و بۆ بەهێزی و یەكڕیزی موسڵمانان بووە.
ڕەچەڵەكی بنەماڵەی ئەیوبی :
باپیرەی صلاح الدین ناوی شادی كوڕی مەڕوان بووە، كە لە هۆزی ڕەوادی بووە ئەم هۆزە بەشە گەورەكەی هەزبانی بووە، دوین كاتی خۆی پایتەختی میرنشینی گەورەی شەدادی كورد بووە، بەڵام ئێستا ئەم ناوچەیە وێرانە دەكەوێتە سنووری ناوچەی پارێزگای صلاح الدین، وە ئەگەر لە مانای دوین بكۆڵینەوە بەپێی سەرچاوە
مێژووییەكان وشەیەكی كوردییە بەمانای پرسین یان قسەكردنە.
چۆنیەتی گەیشتنیان بە میسڕ :
شادی باپیرەی صلاح الدین هاوڕێی نزیكی بەهرۆزی ڕۆمی بووە كە پەروەردەكاری كوڕەكانی سەڵجوق بووە، لەپڕێكدا دوینی جێهێشت و چوو بۆ بەغداد، دواتر بەهۆی زیرەكی و لێهاتویی لە لایەن سوڵتان مەسعودی كوڕی مەلیك شاوە كرا بە بەرپرسی بەغداد، دوای ئەمە بەهرۆز نامەیەكی بۆ شادی نارد تا بچێتە لای، ئەویش بە ماڵ و خێزانەوە هات بۆ بەغداد لەم سەر و بەندەدا، سوڵتان مەسعود تكریت بە موڵكانە دەدات بە بەهرۆز، ئەویش لەجێگای خۆی شادی هاوڕێی دەنێرێت بۆ تكریت، بەڵام لەدوای چەند ساڵێك شادی دەمرێت و هەر لە تكریت بەخاك دەسپێردرێت، نجم الدین ئەیوبی كوڕە گەورەی لە شوێنی باوكی دەكرێت بە بەرپرسی تكریت، دواتر ئەتابەگی موسڵ عیماد الدین زەنگی لە باشووری تكریت ڕووبەڕووی ئوردووی سەڵجوقی بەغداد دەبێتەوە، لەجەنگەكەدا شكستێكی گەورەی هێناو پەنای بردە بەر نجم الدین ئەیوبی ئەویش ڕێزی لێگرت و پارێزگاری لێكرد، تا بە بەلەمێك گەیندییەوە لەڕێگای ڕووباری دیجلەوە بە سەلامەتی گەیاندییەوە موسڵ، بەڵام دواتر ڕوداوێكی گەورەتر ڕوویدا ئەویش ئەسەد الدین شێركۆی مامی صلاح الدین ئەفسەرێكی قەڵای تكریتی كوشت، بەمەش جێگایان لەق بوو بڕیاری ڕۆشتنیاندا، هەر لەم شەوەدا صلاح الدین لەدایك دەبێت لە ساڵی ٥۲٦ك لەم شەوەدا خۆیان دەگەیننە موسڵ لای عیماد الدین زەنگی، ئەویش پێشوازی گەرمی لێكردن و چاكەی نجم الدینی لەبەرچاو بوو، كاتێك چوو بۆ سوریا و بەعلەبەكی داگیر كرد، نجم الدین ئەیوبی كردە بەرپرسی ئەوێ دوای مردنی عیماد الدین زەنگی كوڕەكانی دەسەڵاتیان گرتەدەست، بەمەش نجم الدین هەستی بە پاشا گەردانی كرد و چوو لە شام نیشتەجێ بوو تا وای لێهات بوو بە سەركردەی سووپای شام، وە شێركۆی برای بوو بە سەركردی سووپای نور الدین كوڕی عیماد الدین زەنگی لە بەعلەبەك، دواتر بە شێوەیەكی ئاشتیانە نور الدین شێركۆی نارد و توانی شام بگرێت بەبێ جەنگ و ناخۆشی.
سوڵتان صلاح الدین ئەیوبی:
ناوی تەواوی یوسف كوڕی ئەیوب كوڕی شادییە، سەرەتای ژیانی منداڵی لە بەعەبەك بووە و لە حوجرەدا خەریك بە خوێندنی قوڕئانی پیرۆز بووە و فێری نوسین و خوێندنەوە بووە، هەروەها عیلمی حەدیس و فەقێیەتی خوێندووە، لەڕووی زانستەوە پێشكەوتوو و بەتوانا بووە.
لەڕووی سەربازییەوە چاونەترس و شارەزا و قارەمان بووە، كەنجێكی بەدین و ئاقڵ و تێگەیشتوو بووە، هەروەها ئەسپ سوارێكی بەتوانا بووە، لە كۆڕ و كۆبونەوەكانی نور الدین زەنگی بێ ئاگا نەبووە، لەگەڵ ئەمەشدا لە غەزاكان لەگەڵ باوك و مامی ئامادە بووە.
دوای دەست بەسەرداگرتنی دیمەشق لە لایەن نور الدین زەنگی پایتەختەكەی لە حەلەب گواستەوە بۆ دیمەشق، و بە بڕیاری نور الدین زەنگی صلاح الدین ئەیوبی كرا بە سەرۆكی پۆلیس لە دیمەشق، توانی هێمنی و ئاسایش بەرقەرار بكات و خەڵكی هیوای تەمەن درێژیان بۆی دەخواست و لە ماڵ و سامانیان ئەمین بوون.
لە گرنگترین كار و جەنگەكانی:
لە میسڕ شاوڕ وەزیری خەلیفە بوو كەسایەتیەك بە ناوی چرغام تەماحی پۆستەكەی دەكات، شاوڕ بۆ گەڕانەوەی بۆ ئەم پۆستە داوا لە نور الدین زەنگی دەكات كە یارمەتی بدات، لە بەرانبەردا بەڵێنی سێ بەشی داهاتی میسڕی پێدەدات، نور الدین زەنگی ئەسەد الدین زەنگی دەنێرێت بە سوپایەكەوە و صلاح الدین یش لەگەڵی دەچێت و سەركردایەتی فڕقەیەك دەكات، دەتوانن شاوڕ بگەڕێننەوە سەر دەسەڵات و پێگەی خۆی، بەڵام شاوڕ بەڵێنەكەی دەشكێنیت و داوا لە ئەسەد الدین دەكات میسڕ جێبهێڵێت.
لەهەمان كاتدا نامەیەك بۆ فەڕەنجەكان دەنێرێت و دەڵێت كە زەنگییەكان مەترسین بۆ ئێوە، ئەوانیش هێرش دەكەنە سەر میسڕ و ئەسەد الدین ناچار دەبێت بگەڕێتەوە دیمەشق، دواجار ئەسەد الدین دەتوانێت فەڕەنجەكان بشكێنێت و ڕێك دەكەون كە هەموویان بگەڕێنەوە ناوچەكانی خۆیان.
فەڕەنجەكان دووبارە هێرش دەكەنە سەر میسڕ و شاوڕ داوا لە خەڵكەكە دەكات بچن بۆ قاهیڕە و شارەكە دەسوتێنێت، فەڕەنجەكان قاهیڕە گەمارۆ دەدەن، بەڵام ئەمجارەیان خەلیفە خۆی نامەیەك بۆ نور الدین زەنگی دەنێرێت بۆ یارمەتیدانی، وە بەڵێنی سێ بەشی داهاتی میسڕ و خەرجی سووپا و مانەوەیان لە میسڕ پێدەدات، نور الدین زەنگی ئەسەد الدین و صلاح الدین دەنێرێت، كاتێك فەڕەنجەكان ئەمە دەزانن بەبێ شەڕكردن قاهیڕە جێدەهێڵن و ئەسەد الدین و صلاح الدین بە سووپاوە لەوێ دەمێننەوە. دواتر بە پلانێك ئەسەد الدین شاوڕ دەكوژێت و خۆی دەبێت بە وەزیر لەشوێنی.
چەند كارێكی گرنگی كرد، لەوانە:
۱. زەوی بەسەر سەربازەكانیدا دابەش دەكات.
۲. خەڵكی فوستاتی گەڕاندەوە شارەكەیان.
دواتر ئەسەد الدین دەمرێت و صلاح الدین جێگای دەگرێتەوە، ئەویش چەند كارێك دەكات، لەوانە:
۱. توانی دڵی خەڵكی بەدەست بهێنێت بە بەخشینی پارە.
۲. ناوی نور الدین زەنگی لەپاڵ ناوی خەلیفە دەهات لە وتاری هەینیدا.
۳. زەوی بەسەر دار و دەستەكەیدا دابەشكرد و چەندین پۆستی پێدان.
هۆكارەكانی لەناوچونیان:
لەناوچوونی بنەماڵەیەكی وا بەهێز جێگای سەرنجە، بەڵام دەوڵەتی ئەیوبیش وەك دەوڵەتانی تری پێش خۆی بەدوور نەبوو لە كێشە و ململانێ ناوخۆییەكان، بە تایبەت كوڕ و برازا و براكانی سووڵتان صلاح الدین كە لەدوای مردنی ئەم دەوڵەتە زلهێز و خاوەن هەیبەتەیان بەرەو لاوازی برد، هەرچەندە مەلیك عادلی برای صلاح الدین هەوڵی چارەسەركردنی كێشەكانی دەدا و نەیدەویست هەوڵەكانی براكەی بەهەدەر بڕوات، توانی سەركەوتوو بێت لە سەرەتادا بەڵام تەنها ساڵێكی خایاند و دووبارە ناكۆكی دەستی پێكردەوە بە تایبەت، لە نێوان مەلیك ئەفزەڵی كوڕە گەورەی صلاح الدین و مەلیك عزیزی برای، هەرچەندە دەسەڵاتی ئەیوبییەكان هەمووی كەوتە ژێر دەستی مەلیك ئەفزەڵ، بەڵام بە كەسێكی لاوازیان دادەنرا لەلایەن كاربەدەستانی ناو دەوڵەت، ئەویش لە پۆستەكانیان لایان دەدات، وە یەك لەدوای یەك سوڕەیان جێهێشت و چوونە میسڕ و لایەنگری براكەیان دەكرد كە ئەویش مەلیك عەزیز بوو، كە هۆكاری سەرەكی ڕووخانی ئەم ئیمڕاتۆریەتە بەهێزە بوو.
لە هۆكارەكانی تری، هێرشە یەك لەدوای یەكەكانی سەڵیبیەكان، كۆیلەكانی میسڕ و دواجاریش هێرشی مەغۆلە داگیر كەرەكان، بەڵام وەك باسمان كرد تاكە هۆكاری سەرەكی هەوڵی گەیشتن بە كورسی دەسەڵات بوو.
سەرچاوەكان:
۱. د.علی محمد الصلابی، (٢٠٠٨)، صەلاحەدینی ئەیوبی، و. جمیل قادر، چاپی یەكەم، دارالفكر-بیروت-لبنان.
۲. د.موحسین محەمەد حوسێن، (٢٠١٢)، ژیاننامەی پیاوە هەرە درەوشاوەكە”سەڵاحەدینی ئەیوبی”، و. عبدالرزاق بیحار، چاپی دووەم، چاپخانەی ئاراس، هەولێر.
۳. هادی علی عبدالكریم، (١٩٩٥)، صەلاحەددینی ئەییوبی، چاپی یەكەم، (ب.ش.چ).
٤. مەلا خالید فریزی، (٢٠٠٥)، مێژووی دەوڵەتی ئەیوبی كورد، چاپی یەكەم، چاپخانەی بژار، هەولێر.
