مەهدی محەممەد – زاری كرمانجی :
لەم ڕاپۆرتەدا، چەند قوتابییەكی زانكۆی سۆران باس لە ڕۆڵ و گرنگی گەنجانی سەركردە دەكەن بۆ بەرەوپێشبردنی كۆمەڵگەی كوردەواری، یەكێك لەو قوتابییانە پێ وایە گەنجان توانایەكی باشیان هەیە بۆ سەركردایەتی كردنی كۆمەڵگە و بەرەو پێش بردنی وڵات و یەكێكی دیكەش دەڵێ “گەنجانی سەركردە بە وزە و گەشبینییەكی زۆر كار دەكەن بۆ داهاتوو، دیدگا و داهێنانی نوێ بەكار دەهێنن بۆ چارەسەركردنی ئاستەنگ و كێشەكان.” قوتابییەكیش دەڵێت “ئەو گەنجانەی دەیانەوێت بچنە ئاستێكی باڵا و بەرەو سەركردایەتی هەنگاو بنێن، دەبێت لەڕووی كەسایەتییەوە خاوەن ئیرادە و ئامانج و پڕ لە هیوا بن .”
“گەنجانی سەركردە، ڕۆڵیان لە جووڵاندنی هاوتەمەنەكانی خۆیان هەیە”
حوزار سەلیم، قوتابی بەشی مێژوو لە زانكۆی سۆران بەم شێوەیە باس لە گرنگی گەنجی سەركردە دەكات و دەڵێ “هەبوونی سەركردەی گەنج بۆ نەتەوە و كۆمەڵگا زۆر گرنگە، چونكە ئەوان خاوەنی بیروڕا و بۆچوونی جیاوازن و توانایەكی باشیان هەیە بۆ سەركردایەتی كردنی كۆمەڵگە و بەرەوپێشبردنی وڵات،” دەشڵێت “گەنجان توانای زۆر و بیرۆكەی داهێنەرانەیان هەیە كە ئەمەش هەستێكی بەرپرسیارێتی و كۆمەڵایەتی، جیاواز پێك دەهێنن بەمەش كاریگەرییەكی گەورە لەسەر كۆمەڵگە و تاكی كۆمەڵگە و نەتەوە دروست دەكات، بۆیە گەنجانی سەركردە كاتێك هەست بە نیگەرانی نەتەوەكەیان دەكەن، دەبنە پارێزەر و داكۆكی كارێكی سەرسەخت بۆ هاووڵاتییانی ناو كۆمەڵگاكەیان، ئەمەش لە دابینكردنی سەقامگیری و ئاسایش و ئاشتی و خۆشگوزەرانی بۆ هاووڵاتییانی ڕەنگ دەداتەوە، هەروەها سەركردە گەنجەكان ڕۆڵیان هەیە لە جووڵاندنی گەنجانی هاوتەمەنی خۆیان بۆ بەشداریكردن لە بوارە جۆراوجۆرەكانی كۆمەڵگە.”
حوزار باس لە ژینگەی كوردستان دەكات كە تا چەندە لەبارە بۆ دروستكردن و پێگەیاندنی گەنجانی سەركردە و دەڵێ “ژینگەی كوردستان زۆر گونجاوە بۆ دروستكردن و پێگەیاندنی سەركردەی گەنج، بەتایبەت بە هۆی سەقامگیری سیاسی و بوونی پاڵپشتییەكی ئابووری بەهێز و كردنەوەی پرۆگرامە پەروەردەیییەكان و ڕاهێنانی سەركردەیەتی و بەشداریكردنیان لە كاروباری وڵات، بەڵام بوونی ناسەقامگیری و كێشە كۆمەڵایەتییەكان، هۆكارن بۆ ڕێگریكردن لە گەشەپێدانی توانای سەركردایەتی گەنجان.”
ئەوەش دەڵێت “بەپێی ئەو توێژینەوانەی ئەنجامدراون ژمارەی گەنجانی سەركردە لە زیادبوون دان، بەتایبەتی لەو ناوچانەی دەرفەتی بەشداریكردنیان هەیە لە چالاكی سیاسیی و كۆمەڵایەتی، ئەوەی تێبینی دەكرێت لە كوردستان چەندین ڕێكخراو و بزووتنەوەی جیاواز تایبەت بە گەنجان سەری هەڵداوە ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كە گەنجانمان ڕۆڵیان هەیە لە سەركردایەتی كردنی كۆمەڵگاكەی.”
دەشڵێت “ئەو لاوان و گەنجانەی دەیانەوێت ببن بە سەركردە، ڕۆڵێكی گرنگ دەبینن لەناو كۆمەڵگە و دەبێت كەسایەتی و پێگەی كۆمەڵایەتی بەهێز و جیاوازیان هەبێت و توانای دەستپێشخەریی و چارەسەرییان هەبێت لە كاتی بوونی كێشەكاندا،”
حوزار پێی وایە پەروەردە و خوێندن ڕۆڵێكی گرنگیان هەیە لە دروستكردن و پێگەیاندنی گەنجانی سەركردە و دەڵێ “خوێندن لە ماڵەوە دەتوانێت ڕۆڵێكی گرنگ بگێڕێت لە گەشەپێدانی تایبەتمەندییەكانی سەركردایەتی لە ڕێگەی دابینكردنی پەروەردەی تایبەتی گونجاو بۆ ئارەزوو و بەهێزی منداڵ. ڕێگە بە نەرمی لە شێوازەكانی فێربوون دەدات و هانی بیركردنەوەی ڕەخنەیی و سەربەخۆیی دەدات. لەگەڵ ئەوەشدا، كاریگەری خوێندنی ماڵەوە لە پەرەپێدانی تواناكانی سەركردایەتی تا ڕادەیەكی زۆر پشت دەبەستێت بە مەنهەج و دەرفەتی كار لێكردنی كۆمەڵایەتی. ئەگەر خوێندن لە ماڵەوە بە شێوەیەكی بەرفراوان ئەنجام نەدرێت یان كاریگەر نەبێت لە پەرەپێدانی ئەم بەهرەیانە، ڕێوشوێنی جێگرەوە بریتییە لە پەرەپێدانی چالاكییەكانی دەرەوەی خوێندن، پرۆگرامەكانی ئامۆژگاری و دەستپێشخەری بەشداریكردنی كۆمەڵگە كە هانی گەشەپێدانی سەركردایەتی لە نێو گەنجاندا دەدات. سەرەڕای ئەوەش، تێكەڵكردنی ڕاهێنانی سەركردایەتی لە سیستەمەكانی پەروەردەی فەرمیدا دەتوانێت یارمەتیدەر بێت.”
” ژینگەی كوردستان، گونجاوە بۆ دروستكردن و پێگەیاندنی گەنجانی سەركردە”
ڕۆمی قسیم عیسا قوتابییەكی دیكەی بەشی مێژووە، ئەویش بەم شێوەیە قسە لەسەر گرنگی گەنجانی سەركردە دەكات و دەڵێ “گەنجانی سەركردە، گرنگییەكی بێ ئەندازەیان هەیە بۆ پێشكەوتنی هەر نەتەوە و كۆمەڵگەیەك. ئەوان بە وزە و گەشبینییەكی زۆر كار دەكەن بۆ داهاتوو، دیدگا و داهێنانی نوێ بەكار دەهێنن بۆ چارەسەركردنی ئاستەنگ و كێشەكان، لە هەر بارودۆخێك بێ ئەوان توانای ڕووبەڕووبوونەوە و خۆگونجاندنیان هەیە، سەركردە گەنجەكان ئەو ئەركانەی لەسەر شانیانە بەو پەڕی وزە و شانازییەوە ڕادەپەڕێنن و بگرە وا لە چواردەوریشیان دەكەن هەست بە بەرپرسیارەتی بكەن لەبەرامبەر ئەركەكانیان.”
ڕۆمی پێی وایە ژینگەی كوردستان لەبارە بۆ دروستبوونی گەنجانی سەركردە “هەرێمی كوردستان بەهۆی ئەو هەڵكەوتە جوگرافییەی هەیەتی لە ڕووی پێكهاتەی نەتەوەیی و سروشتییەوە، بە ڕادەیەكی زۆر ژینگەیەكی گونجاوە بۆ دروستكردنی گەنجی سەركردە، ئەمەش خۆی لە پێكهاتەی ئەو ژینگەیە دەبینێتەوە كە مرۆڤەكانی تێدا گەشە دەكەن و بەپێی سەختی ژینگە و گۆڕانكارییەكانی وا لە توانا و ئایدیای مرۆڤەكان دەكات بتوانن خۆیان بگونجێنن و توانای ڕووبەڕووبوونەوەی سەختییەكانیان هەبێت، بۆیە ژینگەی كوردستان ئەو هەڵكەوتە جوگرافییەیە كە توانا دەداتە گەنجەكان بۆ سەركەوتن و بوون بە سەركردە،”
دەشڵێت “گەنجانی كورد بە شێوەیەكی چالاكانە بەشداری لە بەرنامە و دەستپێشخەرییە جۆراوجۆرەكانی پەرەپێدانی سەركردایەتی دەكەن كە لەلایەن ڕێكخراوە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەكان پێشكەش دەكرێن، جیا لەوەش لە ئاستی ناوەندە باڵاكانی ئەكادیمی كوردی بە تایبەتی زانكۆكان، گەنجەكان لە ڕێگەی بەشداركردنیان لە چەندین پرۆگرام و خولی جیا جیا هەوڵی بەدەستهێنانی ئەركی بەرپرسیارەتی و سەركردایەتیكردنی پرۆژە بچووكەكان هەوڵ دەدەن، ئەم ڕۆڵە بەدەست بهێنن و وەكوو ئەزموونێكی نوێ تاقی دەكەنەوە.”
ڕۆمی پەروەردە بە بناغەی بنیاتنانی مرۆڤەكان دەزانێت و دەڵێ “بناغەی هەر تاكێك پەروەردەكەیەتی، بۆیە پەروەردە زۆر گرنگە بۆ هەر تاكێك كە بیەوێ ببێتە سەركردە و بەتایبەتیش پەروەردەی ماڵەوە كە كاریگەری فراوانترە لەچاو پەروەردەی قوتابخانە، هەر بۆیە ئەو كەسانەی دەبنە سەركردە دەبێت پەروەردەیەكی باش وەرگرن بە تایبەتی لە قۆناغی منداڵی و گەنجی بۆ ئەوەی لە داهاتوودا ئەو پەروەردەییان تێدا ڕەنگ بداتەوە.”
پێشەوا ڕەفیق عوسمان، قوتابی بەشی عەرەبی یە بەم شێوەیە باس لە بایەخ و گرنگی گەنجی سەركردە دەكات و دەڵێ “بایەخی گەنجی سەركردە لەوەدایە كە دەتوانێت پێشەنگ و هێزێكی بەرز بێت بۆ گەشەپێدانی نەتەوە و گۆڕینی كۆمەڵگە و ڕێنیشاندانی گەنجانی تر بۆ ڕێی چاك.” بەڵام بە لای ڕۆمییەوە نەبوونی چاكسازی دروستكردنی گەنجی سەركردەی دوا خستووە و دەڵێ “ژینگەی كوردستان بە شێوەیەكی گشتی هەموو تایبەتمەندییەكی هەیە بۆ گەشەپێدانی گەنج، بەڵام بەهۆی كەمبوونی چاكسازی هێشتا تاوتوێی زۆری پێویستە بۆ دروستكردنی گەنجی سەركردە،” دەشڵێت “زۆر گەنجی كورد هەیە، هەوڵی بە سەركردە بوون دەدەن بە تایبەتی لە بواری خوێندن، ڕەهەند كولتوور و خزمەتكردنی نەتەوەكەیان، بەڵام پێویستیان بە پشتگیری زیاتر هەیە،”
بە لای زاهیر میرزا بوونی سەركردەی گەنج هۆكارێكە بۆ بەرەوپێشبردنی كۆمەڵگە و دەڵێ “سەركردەی گەنج لەناو هەر گەلێكدا، هۆكارێكە بۆ بەرەوپێشبردنی كۆمەڵگە لەڕووی خوێندن و پرۆژە و داهێنانی جۆراوجۆر و تێگەیشتن لە كۆمەڵگەی سەردەمی خۆی و هاوكات نموونەیەكیشە بۆ هاندانی گەنجان بەرەو داهێنان و خزمەتكردنیان بۆ گەل و نەتەوەی خۆیان،”
لەبارەی ژینگەی كوردستانیشەوە زاهیر دەڵێ “بەگشتی ژینگەی كوردستان تا ڕادەیەك لەبارە بۆ دروستبوونی گەنجی سەركردە بەراورد بە ساڵانی پێشتر، چونكە لە ئێستادا سەنتەری ڕۆشنبیری و ڕاهێنان و خوێندن پێشكەوتووە، بەڵام تاوەكوو ئێستاش بەپێی پێویست كار لە سەر دروستبوونی تاكی كورد وەكوو سەركردە نەكراوە،” دەشڵێت “لەم كاتەدا ڕێژەیەكی كەم لە گەنجانی كورد، هەوڵی بەرەوپێشچوون و زیرەكی و تواناكانی خۆیان دەدەن، ئەمەش ڕەنگە لەبەر چەند هۆكارێك بێت چونكە زۆربەی گەنجانی ئێستا بێ كارن و نەبوونی هەڵی كار یەكێكە لەو هۆكارانەی كە گەنجی كورد بەرەو بێ ئامانجی و كاری نەخوازراو بێ سوود دەبات و یەكێكی تریش لە هۆكارەكان خراپ بەكارهێنانی سۆشیاڵ میدیایە كە گەنجی كوردی سەرقاڵ و بێ هیوا كردووە، هاوكات لەڕووی خودی یەوە گەنجی كورد خۆی ناخاتە ژێر بەرپرسیارییەوە یان ترسی لە هەڵگرتنی بەرپرسیاریەتی هەیە، ئەمەش لەوانەیە هەندێك جار پەیوەندی هەبێت بەو ژینگەیەی كە لێی پەروەردە بووە یان خۆی پەرە بەتواناكانی خۆی نادات و دەست لە هەوا و ئارەزووەكانی خۆی هەڵناگرێت و ناتوانێت كۆنترۆڵی نەفسی خۆی بكات.”
زاهیر بوونی كەسایەتییەكی خاوەن ئیرادە و پڕ لە ئامانج، بە مەرجی سەركردە بوون دەزانێت و دەڵێ “ئەو گەنجانەی دەیانەوێت بچنە ئاستێكی باڵا و بەرەو سەركردایەتی هەنگاو بنێن، دەبێت لەڕووی كەسایەتییەوە خاوەن ئیرادە و ئامانج و هیوا بن، بۆ ئەوەی بگەن بەو پلەیە دەبێت خوێندەوار و تێگەیشتوو ڕۆشنبیر بن و هەستی دڵسۆزی و نەتەوە پەروەریان سەبارەت بە گەل و نیشتمانی خۆیان تێ دابێت، بۆ ئەوەی جێی ڕەزامەندی كۆمەڵگە و نەتەوەی خۆیان بن، هەروەها لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە كەسایەتی سەركردە دەبێت خاوەن ڕێز و بەرز و كراوە بێت بەرامبەر كۆمەڵگەكەی و هاوخەم و وەفادار و خزمەتكار بێت بۆ نەتەوەكەی،”
” گەنجی سەركردە، خاوەنی بیروڕا و بۆچوونی جیاوازە”
زاهیر پێی وایە لە ئێستادا ڕۆڵی پەروەردەی ماڵەوە و قوتابخانە لە ئاستێكی باش نین بۆ دروستكردن و پێگەیاندنی گەنجانی سەركردە و دەڵێ “ڕۆڵی پەروەردەی ماڵەوە و قوتابخانە لە ئێستادا لە ئاستێكی باشدا نییە، چونكە نە كۆمەڵگەی كوردی وەكوو پێویست گرنگی بە پەروەردەی منداڵەكەی و دروستبوون و بەرەوپێشچوونی دەدات، نە قوتابخانەكانیش وەكوو پێویست ڕۆڵیان هەیە لە دروستبوونی كەسایەتی سەركردە، چونكە لە ئێستادا زۆربەی قوتابخانەكان كار لەسەر دروستبوونی تاكێكی تێگەیشتوو و پێشكەوتوو ناكەنەوە، بەڵكوو قوتابخانەكان تەنیا وەكوو ڕەمزێك بۆ بەدەستهێنانی بڕوانامەیە، ئەگەر پەروەردە و قوتابخانەكان لە ئاستێكی باش دابن، ئەوە ئێستا كۆمەڵگەی كوردی خاوەن دەیان بیرمەند و خاوەن سەدان سەركردەی جۆراوجۆر دەبوو لە بوارە جیاجیاكانەوە،” دەشڵێت “بەداخەوە بە ڕێژەیەكی كەم كار لەسەر ئەم لایەنانە كراوە چونكە پەروەردە زیاتر لەسەر فیكرەی پێشووی دژیت، نەك دروستكردنی تاكێكی تێگەیشتوو و سەركەوتوو، بەڵام بە بەراورد بە ڕابردووش گۆڕانكاری باش ڕووی داوە.”
