” نەبوونی دەقی جبددی كاریگەری لەسەر شانۆ داناوە”
دیمانە : بەختیار سەباح
شانۆكاری رۆژهەڵاتی كوردستان، لەیلا مەجیدی لە دیمانەیەكی زاری كرمانجیدا، باس لە جوڵانەوەی شانۆو ئەو قەیرانە جەماوەرییەی شانۆ دەكات، كە ئەمڕۆ لە كوردستان هونەری شانۆ تێكەوتووە، هەروەها قسە لەسەر گرفت و كێشەكانی بەردەم هونەرمەندان‌و شانۆكاران دەكات و بەشێك لە هۆكارەكەی دەگەڕێنێتەوە بۆ پشتگیری نەكردن‌و نەبوونی هاندان، دەستگیرۆیی هونەرمەندان و دابین نەكردنی لایەنی پێداویستی ژیانی هونەرمەندان، لە بەشێكی تری قسەكانیشدا دەڵێت” ئەوەندەی ئامێرە بیستراو بینراوەكان رۆڵیان هەبووە لە تۆرانی بینەری شانۆ، بەو بارتەقایە رۆڵیان نەبووە لە هاندان و پشتیوانی لە هونەری شانۆ”
“تەكنەلۆجیا ناتوانێت جێگرەوەی خۆشەویستی بۆ شانۆ بێت”
*شانۆ وەك هونەرێكی زیندوو بە باوكی هونەر دادەنرێت، بۆ ئێستەش هەر وایە؟
-بەڵێ شانۆ باوكی هونەر بووەو هەر واش دەمێنێت، چونكی ئەگەر دیقەت بدەن، هەموو ئەوانەی لە بوارە جیاجیاكانی هونەر كار دەكەن، بە وێستگەی شانۆ و نواندن تێپەڕیوون، جا ئەوەیان مەرج نییە كەسەكە خۆی لەسەر تەختی شانۆ بینیبێتەوە یان وەك ئەكتەرێك رۆڵی بینی بێت، بگرە كاتێك كەسێك لاسایی میوزیكژەنێكی كردۆتەوە، لەبەر خۆی ئامێرێكی مۆسیقی ژەنیوەو ئەو نواندنی كردووە، واتا هەر تاكێك لە قۆناغەكانی ژیانی خۆی ئەكتەر بووەو شانۆكار بووە، جا هەندێكیان ئەو حەزەیان لا چەكەرە بووەو خۆیان لەسەر تەختی شانۆ بینیووەتەوە، هەندێكیشیان بۆ بوارەكانی تر چوونە، بۆیە شانۆ ناونراوە باوكی هونەرەكانی تر، هەر واش دەمێنێتەوە.
*پێشكەوتنی تەكنەلۆجیاو بوونی ئامێرەكانی بینراو و بیستراو، تا چەند كاریگەری هەبووە لەسەر جوڵانەوەی شانۆ لە كوردستان؟
-تەكنەلۆجیا وەك هەر بوارێكی تری پێشكەوتن لە دونیا، بە هەردوو دیوەكانی كاریگەری داناوە، واتە بە دیوە موسبەت‌و مەنفیەكەی، بەس بە داخەوە لە كۆمەڵگەی ئێمەدا دیوە مەنفیەكەی زیاتر بووە، بە نموونە ئەوەندەی ئامێرە بیستراو بینراوەكانمان رۆڵیان هەبووە لە تۆرانی بینەری شانۆ، بەو بارتەقایە رۆڵیان نەبووە لە هاندان و پشتیوانی لە هونەری شانۆ، ئەوەیان زیاتر لەناو میللەتی ئێمە هەیە.
”نەبوونی هاندان دەستگیرۆی و هونەرمەندان، كاریگەری لەسەر هونەر دروستکردووە”
*لە ئێستادا تەنگژەی جەماوەری و بینەری شانۆ روو لە كزبوونە، هۆكارەكەی بۆچی دەگەڕێتەوە؟
-دەتوانم ئەو پرسیارەتان لەگەڵ پرسیاری پێشوو تێكهەڵكێش بكەم، بە داخەوە گەشەی تەكنەلۆجیا بە تایبەت لە بواری میدیا زۆر زیانی بە جیهانی هونەر بە گشتی و هونەری شانۆ گەیاندووە، ئەو تەنگەژەیەی كە لەو بوارە هەیە زۆرتر قووڵتری كردۆتەوە، لە بواری تریش نەبوونی هاندان دەستگیرۆی و هونەرمەندان و دابینكردنی لایەنی كەمی پێداویستی ژیانی هونەرمەندان، كاریگەری زۆری لەسەر ئەو تەنگژەیە داناوە، ئەمە زۆرجار هۆكار بووە بۆ ئەوەی هونەرمەندان بۆ دابینكردنی قووتی ژیانیان لە هونەرەكە دوور بكەونەوە، یان پەنا بۆ بەرهەمی كرچ و كاڵا ببەن، وەك ئەوەی ئێستا لە باشووری كوردستان بەناوی شانۆو كۆمیدیا دەبینرێت، كە بینەری جددی نەك هەر كەم كردۆتەوە، بگرە بە تەواوەتی درزی خستۆتە نێوان شانۆكاران و هەوادارانی ئەو بوارە، لە لایەكی تریش ئەوەی من وەك شانۆكارێك هەستم پێی كردووە ئەو ناوەندانەی كە ناوەندی ئەكادیمین و شانۆكاری لێ دەردەچن، وەك پەیمانگەكان و زانكۆكانی هونەر، زۆر كەم وایە بووبنە شوێنی دەرچوونی كەسانی شارەزا، چونكە ئەو خەڵكە هێندەی بۆ بڕوانامەو حەزی شەخسی چوونەتەوە ئەوێ، هێندە بۆ حەز و خولیاو بۆ پیشەكە نەچوونە، هەڵبەتە ئەوەیان هەموویان ناگرێتەوە، بەڵام بەشە زۆرەكەی لەو كەسانەن.
”تەكنەلۆجیا ناتوانێت جێگرەوەی حەز و خۆشەویستی بۆ هونەر بگرێتەوە”
*جاران هۆڵی گونجاو نەبووە، ئامێرو تەكنەلۆجیای باش لەبەردەستدا نەبووە، هونەرمەندی ئەكادیمی كەمبووە، كەچی بزووتنەوەی شانۆیی لە دۆخێكی باشتردا بوو؟
-دیارە بۆ ئەوەشیان هۆكار زۆرن، هەرگیز تەكنەلۆجیا ناتوانێت جێگرەوەی حەز و خۆشەویستی بۆ هونەرو لەناو هونەریش بۆ شانۆ بگرێتەوە، جاران هاندان هەبوو، جاران دەقی جددی هەبوو، جاران لە پشتی دەقەكان خولیایەك هەبوو، ئێستا هیچ یەك لەوانە وەك جاران نەماون، ئاخر كوا رۆبۆت توانی جێگای مرۆڤ بگرێتەوە، ئەوە مرۆڤە دەتوانێت ئاوێنەی كێشەكانی كۆمەڵگە بێت نەك تەكنەلۆجیا، هەزار جار تەكنەلۆجیا لە لووتكە بێت، ئەگەر ئەو حەزانە نەبن، حاڵی شانۆ رۆژ بە رۆژ بەرەو دواوە دەچێت.
*ئەو قەیرانەی شانۆ لە كوردستان تێی كەوتووە، پەیوەندی بە نەبوونی دەقی زانستی و كادری شانۆییەوە هەیە، یاخود هۆكاری تر هەیە؟
-هەموویان بە ئاستێك رۆڵیان هەبووە لە پاشەكشەكردن لە بوارەكە، نەبوونی دەقی جددی كە گوزارشت لە كێشەكانی كۆمەڵگە بكات كاریگەری داناوە، گرنگی نەدان بۆ هونەری شانۆ و شانۆكاران، باروگوزەرانی هونەرمەندان، نەبوونی خولی زانستی و ئەكادیمی و دابڕان لە شانۆی و ئەزموونی وڵات‌و نەتەوەكانی ترو بەشداری پێنەكردنی شانۆكارانی كورد لە فیستیڤاڵە جیهانیەكان، دابڕانێكی گەورەی دروستكردووە لە نێوان شانۆكارانی كورد و دەقە جیهانییەكان ئەزموونی ئەو وڵاتانە.
*جاران بەشداربوونی ژن لە شانۆدا یەكێك بوو لە كێشە گەورەكان، زۆربەی كات پیاو رۆڵی ئافرەتی بینووە لەسەر تەختەی شانۆ، ئەو كێشەیە ئێستە بوونی هەیە؟
-بەڵێ ئێستاش ئەو كێشەیە بوونی هەیە، بە تایبەتیش لێرە لە هەرێمی كوردستان، ئەگەر شانۆكاران جارێك كێشەیان هەبێت ئەوا شانۆكارانی ژن بە دەستی سەدان كێشەوە گیرۆدەن، ئاخر لە كوێی دونیا ماوە پیاو رۆڵی ژن ببینێت، ئەزموونی شانۆ دەریخستووە نە پیاو نە ژن دەبنە جێگرەوەی یەكتر، بۆیە بە داخەوە لە باشووری كوردستان عادات و تەقالید و لە ناویشیان دین زۆر رێگربووە بۆ بەشداری ژن، ئەكتەری زۆر باشی ژن هەبووە، كاتێك چۆتە ناو ژیانی هاوسەری، ئیدی رێگری لە كارە هونەرییەكانی كراوە.
”ئەگەر شانۆكاران جارێك كێشەیان هەبێت ئەوا شانۆكارانی ژن بە دەستی سەدان كێشەوە گیرۆدەن”
*وەك شانۆكارێك رێگرییەكانی بەردەم ژن لە شانۆدا چۆن دەبینی؟
– خۆ بەستنەوە بە داب‌و نەریت‌و كۆت‌و بەندی كۆمەڵگەو خێزان و سنووربەندی ئازادی كەسەكان، رێگری جددی بەردەم بەشداری ژنان بووە لە هونەری شانۆ، هەڵبەتە ئەوەشیان رێژەییە لە شارێكەوە بۆ شارێكی تر دەگۆڕێت‌و پەیوەستە بە ئاستی هۆشیاری ئەو كۆمەڵگەیە.
*كاتی خۆی هونەرمەند بۆ هونەر كاری دەكرد، بەڵام ئێستا هەموو كارەكان لەپێناو پارەدا دەكرێت، بۆچوونی تۆ چییە لەسەر ئەمە؟
– زۆر راستە كاتی خۆی حەز و خولیا هاندەری سەرەكی بوون، شانۆكار بە عیشقەوە دەچووە سەر شانۆ، ئەكتەر هێندە بە حەز ئاوێتەی رۆڵی دەبوو هیچ كات هەست نەدەكرا ئەوە نواندنە، ئەو حەزە لاواز بووە، بۆ ئەوەی تریش شانۆكاریش حەزی لە ژیانە، بۆ ئەو ژیانەش دەبێ پشتیوانی ماددی بكرێت، كە نەكرا ناچار دەبێت لە بەرامبەر كارەكەی بیر لە سەرچاوەی تر بكاتەوە.
*تۆ وەك كچێكی رۆژهەڵاتی كوردستان، بزووتنەوەی شانۆ لە رۆژهەڵات بە بەراورد لەگەڵ باشوور چۆن دەبینی؟
-بزووتنەوەی شانۆ لە رۆژهەڵاتی كوردستان لە پێش باشووری كوردستانە، بۆ ئەمەشیان هۆكار زۆرن، یەكەمیان كاریگەری شانۆی ئێرانی یان باشتر بڵێم فەرهەنگی فارسی، كە لەو بوارە زۆر دەوڵەمەندە، دووەم لە بواری كۆمەڵایەتیش رۆژهەڵات و ئێران هەنگاوی جددی تریان ناوە.
