ئەو ڕواندزییەى لە حكوومەتی شێخ مەحموود پۆستى هەبوو

“دوای ڕووخانی حكوومەتەكە، شاكر مەجروم بڕیاری لە سێدارەدانی بۆ دەردەچێت”

شاكر مەجروم، یەكێك بووە لە كەسایەتییە سیاسی و رۆشنبیرەكانی ڕواندز، كە ڕۆڵ و پێگەی دیار بووە لە مێژووی سیاسی و بزافی رۆشنبیریی ناوچەكە و كوردستان، هەروەها شوێن پەنجەی هەبووە لە جولانەوەی رزگاریخوازی گەلی كورد، یەكێك بووە لە سەربازەكانی شۆڕشی شێخ مەحموودی نەمرو كەسێكی لێهاتوو و بە ئەزموون بووە، دوای دروستبوونی حكوومەتی شێخ مەحموود، دەبێتە بەڕێوەبەری پۆستە و تەلەگراف.
ڕواندز لە مێژووی دووسەد ساڵی رابردوودا قەت كەڵەپیاو و رۆشنبیر و كەسایەتی سیاسی لێنەبڕاوە، بۆیە ئەركە بەدواداچوون و لێكۆڵینەوە لە لایەنە شاراوەكانی ژیانی ئەو كەسایەتیانە بكرێت و ئاوڕیان لێ‌ بدرێتەوە.

ئامادەكردنی: ئومێد شێركۆ
داڕشتنەوە: بەختیار سەباح
بەشی یەكەم

شاكر عەبدوڵعەزیز محەمەد عەبدوڵئەمیر، لە ساڵی 1894 لە شاری سلێمانی لەدایك بووە، لە بنەڕەتدا بنەماڵەكەیان دەگەڕێتەوە بۆ ناوچەی وان لە باكوری كوردستان، لە شۆڕشی شێخ مەحموود بەشدارێكی بەرچاو دەبێت، تەنانەت لەو سەردەمەدا بە پلەی”مودیری پۆستە و تەلەگراف” دادەمەزرێت.
كەمال ڕەئوف محەمەد لە بەرنامەی ڕۆژێ لەڕۆژان كە لە ڕادیۆی كوردی لە بەغدا پێشكەش دەكرا، گووتی:”باوكی شاكر مەجروم یەكەم كەس بووە، كە ئامێری تەلەگرافی هێناوەتە كوردستان. شاكر مەجروم كەسێكی باوەڕپێكرابووە لەلای شێخ مەحموود، دوای ڕووخانی حكوومەتی شێخ مەحموود، دەستگیر دەكرێت و دوای دادگاییكردن بڕیاری لە سێدارەدانی بۆ دەردەچێت، بەڵام بڕیارەكە جێبەجی ناكرێت، سزاكەی دەگۆڕێت بە بەندكردنی بۆ ماوەی حەوت ساڵ، ئەم سزایەشی سووك دەكرێت بۆ حەوت ساڵ دوورخراوەیی، لە شاری بەغدا لەژێر چاودێری پۆلیس ژیان بەسەر دەبات .

“باوكی شاكر مەجروم یەكەم كەس بووە، كە ئامێری تەلەگرافی هێناوەتە كوردستان”

بۆ بژێوی خۆی لە شەقامی ڕەشید نزیك مەیدان، دوكانێك بەكرێ دەگرێت و كاری تووتن فرۆشی دەكات، دوكانەكەی سەرەڕای ئەوەی لەژێر چاودێری پۆلیس بووە، بەڵام بۆتە شوێنی دیدارو بەیەك گەیشتنی ڕۆشەنبیرو سیاسیەكان و پیاوە دیارەكانی ئەوكاتی وەك: ( شێخ مەعروفی بەرزنجی، مەحموود جەودەت، بەشیر موشیر، شێخ سەلام، جەمال بابان، كە ئەو كات وەزیر بووە، ڕەفیق حلمی و ئەمین ڕواندزی ). هەروەها مستەفا شەوقی نووسەر و ڕۆژنامەنووس، كاتێ گۆڤاری “پەیژە” چاپ دەكات، بۆ بڵاوكردنەوەی دوكانی شاكر مەجروم هەڵدەبژێرێت و دەیكات بە شوێنی گۆڤارەكە، لە بەرگی دواوەی گۆڤارەكە دەنووسێت، “ناونیشان دووكانی شاكر مەجروم لە شەقامی رەشید لە بەغدا”. لە ساڵی 1930 لە دوورخراوەیی دەگەڕێتەوە بۆ شاری سلێمانی، لە 6ی ئەیلوولی 1930، بەشداری خۆپێشاندانەكەی بەردەركی سەرای سلێمانی دەكات. شاكر مەجروم لە هەر كوێ بووبێت كوردایەتی كردووە، ماوەیەك لە شاری حەلەب لە سوریا ژیاوە، لە سوپا پلەی ئەفسەری یەدەك”ملازم ئیحتیات”دەدەنی، بەڵام كوردایەتی خۆی هەر كردووە. ئەوەتا ناهیدە رەفیق حلمی، لە پەرتووكەكەی لە بەسەرهاتی باوكی”رەفیق حلمی” دەربارەی رۆحی كوردایەتی شاكر مەجروم دەنووسێت:”جارێك بە ئیشێكی (كۆمەڵە) چوومە حەلەب ئەم ئیشە هەر چەندە بۆ قوتابییەكی بێ تەجروبەی وەك من خەتەر بوو، بەڵام بەبێ ترس بەجێیم هێنا، خوالێخۆشبوو (جەمال عیرفان) لە حەلەب بوو، شاكر مەجرومی ئەفسەری یەدەك، مەحموود فائیز مەجرومی برای و چەند ئەفسەرێكی تری كورد لە حەلەب بوون. مەلا عارف، عارفە سووری رەئیسی ئەوەل موتقاعید، ئەوساكە لەوێ وەكو ئەفسەر ئەیخوێند، تەنها لە شاكر مەجروم دا روحی كوردایەتیم بینی.

*شاكر مەجروم و كاری وەزیفی حكوومی :

لەدوای خۆپێشاندانەكەی بەردەركی سەرای سلێمانی ساڵی 1930، بە هەوڵی چەند دڵسۆزێك لە دادگا بە باشكاتب دادەمەزرێت. بەهۆی كاری دادگا هەر ماوەیەك لەم شارانە دەبێت، ( كفری، ڕانیە، چەمچەماڵ ) لە ساڵی 1937 فەرمانی گواستنەوەی بۆ دەردەچێت بۆ ڕواندز، تا لە دادگای ڕواندز درێژە بە كارو فەرمانەكانی بدات، بەپێی قسەو گێڕانەوەی خەڵكی رواندز شاكر مەجروم لە خزمەتی خەڵك بووەو كاری بۆ ئاسان كردوون و ڕێنمایی پێداون.
لە ساڵی 1954 خانەنشین دەكرێت و لە ڕۆژی 14ی ئەیلوولی 1957 كۆچی دوایی دەكات، لە گۆڕستانی گەردە گەردی ڕواندز بە خاك دەسپێردرێت. شاكر مەجروم سێ كوڕی هەبووە، بەناوەكانی (عەبدوڵعەزیز، شێركۆ، فەرهاد)، ئێستە تەنیا (مامۆستا فەرهاد) لە ژیاندا ماوە. مەجروم خاوەنی پەرتووكخانەیەكی گەورەو دەوڵەمەند بووە، بە پەرتووكی جۆراوجۆر و بەڵگەنامە و یادگارییەكانی سەردەمی شێخ مەحموود، بەڵام بە داخەوە لەبەر بارودۆخی نالەباری كوردستان و كەوتنی شوێنی جوگرافی ڕواندز لەنێو ململانێیكانی سیاسی، زۆربەی پەرتووك و بەڵگەنامەكان فەوتان، بەتایبەتی لە ساڵی 1974 بەهۆی هەڵگیرسانی شەڕ سووتاون، هەندێ لە وێنەو دەستنووس نەبێت، كە لەلای شێركۆی كوڕی پارێزرا بوون، جگە لەوەش تا ساڵی 1991 پیاڵە و ژێر پیاڵەیەك لە ماڵی شێركۆ پارێزرابوون، كە شێخ مەحموود چای تیا خواردبووەوە، بەڵام بەهۆی ڕووداوەكانی مانگی ئاداری 1991 دوای ڕاپەرین لەناوچوون. ئەوەی جێگەی ئاماژە پێكردنە لە پەرتووكی (شاری سلێمانی 200 ساڵ) لە بەرگی یەكەم، چاپی سێیەم بەدەسكارییەوە، كە ساڵی 2011 لەلایەن ئەكڕەمی ساڵحی ڕەشە ئامادە كراوە، لە لاپەڕە 484 زنجیرەی 26، ناوی شاكر مەجروم فەندی هاتووە، وەك خاوەن (موڵكەكان و مەلاكەكان) ی سلێمانی كاتی خۆی.

“لە حكوومەتی شێخ مەحموود، شاكر مەجروم بەڕێوەبەری پۆستە و تەلەگراف بووە”

شاكر مەجروم لە ژیانیدا دوو ژنی هێناوە، یەكەمی ناوی (حەلاو خان) خەڵكی سلێمانی بووە، لە بنەماڵەی (ئەحمەدی حەسەن فەندی) كە خزمایەتیان لەگەڵ ( مەلا عەلی سەعاف) ی سلێمانی هەبووە. لە ژنی یەكەم تەنها كوڕێكی هەبووە بەناوی (عەبدوڵعەزیز)، ژنی دووەمی ناوی (ئامینە سوبحی تۆڵۆن) بووە، لە شاری مەرعەش لە وڵاتی توركیا لە دایك بووە لە ڕواندز هەر بە (ئامینە خان) بانگ كراوە، لەم ژنە دوو كوڕی هەبووە بەناوی ( شێركۆ و فەرهاد )، ئەوەی گرینگە لێرە ئاماژەی پێ بكەین، كە ئەم ژنەی مارە كردووە، بێوەژن بووە، كە بۆتە هاوسەری شاكر مەجروم، كچێكی هەبووە بەناوی ( لامیحە )، كە لە شاری كەركوك دادەنیشێت . ئامینە خان، ژنێكی ئازا و تێگەیشتوو و چاوتێر بووە، هەردەم هەوڵی داوە منداڵەكانی پەروەردەیەكی دروست بكات، بۆ ئەوەی خزمەتی كورد و كوردستان بكەن. زۆرجار فەرهاد شاكر دەگێڕێتەوە و دەڵێت: “دایكم كە دەهاتە سەردانم لە گرتووخانەی نوگرە سەلمان دەیگووت، فەرهاد كوڕەكەم خۆت دڵتەنگ مەكە تۆ لەسەر كوردایەتی گیراوی خوانە خواستە لەسەر شتێكی تر نەگیراوی”. وەك دایكەكانی تر نەبوو دەست بە گریان بكات، لەو هەموو جارەی كە دەهاتە سەردانم، قەت ڕۆژێك نەمدیت گریابێت. ئامینە خان لە ساڵی 1966 لە ڕواندز كۆچی دوایی كردووە، لە تەنیشت شاكر مەجروم لە گۆڕستانی گەردەگەرد نێژراوە.

*میواندۆستی شاكر مەجروم:

شاكر مەجروم لە ماوەی تەمەنیدا، لە سیفەتە هەرە جوانەكانی میواندۆستی و خزمەتكردنی خەڵك بووە، بەبێ جیاوازی، دەڵێن؛ بەر لەوەی ژن بۆ كوڕەكانی بهێنێت دوو ژنی خەڵكی رواندز بە ناوەكانی (عەیش و سەبری) لە ماڵەكەیدا كاریان كردووە، تایبەت بوون بە خزمەتكردنی میوانەكانی كە لە دەورووبەری رواندز دەهاتن، وەك باس دەكەن هەندێ جار كاریان تەواو نەبووە، بۆیە شەو لەلای شاكر مەجروم ماونەتەوە. دەڵێن؛ ئەم دوو ژنەی ئاگادار كردوونەتەوە، كە میوان هاتن بۆ لامان، تەنها پڵاو برنج ئامادە بكەن، چونكە میوانەكان هەموویان براو كەسوكاری منن و خۆشەویستن لەلام. هەروەها شوێنی تایبەتی بۆ ئامادەكردوون و تەنانەت جل و بەرگ و نوێنەكانی هەمووی پاك و خاوێن و ئوتوو كراو بوونە. هەر بۆیە ئیحسان پاشای مللی (خاڵی شێخ شووش)، كە لەدوای دامركاندنەوەی شۆڕش لە باكووری كوردستان، بەرەو ناوچەی سیدەكان دێن، پەیوەندیێكی بەتینی لەگەڵ شاكر مەجروم هەبووە، بۆیە لەسەرە مەرگ وەسیەت دەكات، كە كوڕەكەی بۆ تەواوكردنی خوێندن بنێرێتە ڕواندز لە ماڵی شاكر مەجروم، ئەوەبووە پاش كۆچی دوایی باوكی ( عەلی ئیحسان عوسمان پاشای مللی) كە خوێندكار بووە هاتۆوەتە ماڵی شاكر مەجروم، ئەویش وەك كوڕەكانی خۆی سەیری كردووەو ناردوویەتییە بەر خوێندن.

*شاكر مەجروم و گوڵ و باخچە:

شاكر مەجروم زۆر ئارەزووی لە باخچەو گوڵ و داروبار كردووە، تاڕادەیەك حەزی لەوەبووە كە گوڵا و داری دەگمەن بچێنێت، لە باخچە گەورەكەی كە دەڕوانێتە سەر شیمردێرو ناوڕەزان، هەر كەسێ سەردانی كردبێت سەرسام بووە بەو سەلیقەیەی كە هەیبووە. دەڵێن؛ جۆرەها گوڵی ڕەنگاوڕەنگ لەناو باخچەكەی هەبووە، سەرەڕای ئینجانە، كە سەرتاپای هەیوان و ژوورەكانی پڕبووە لە گوڵی دەگمەن و بەخۆی خزمەتی گوڵەكانی كردووە. هەروەها لەناو باخچەكەی جۆرەها داری چاندووە، كە هەندێكیان تا ئەوكات لە ناوچەكە نەچاندرابوون، وەك (زەیتون، پرتوقاڵ، ئالوبالوو…هتد)، ڕۆستەم كە ناسراوە بە هەینی، بۆی گێڕامەوە لە سەردەمی منداڵی دار پرتوقاڵەكەی لەناو باخچەی شاكر مەجروم دیوە، هەروەها دەڵێت: “من ڕۆژانە گوڵ و دارەكانم ئاو دەدا بەرامبەر ئەمە شاكرە فەندی پارەی دەدامی و دەیوت بۆخۆت خەرجی بكە”. ڕۆستەم باسی لەوەشكرد، من پورتوقاڵم بەدەستی خۆم لێكردۆتەوە، كە وەرزی زستان دەهات و دەبووە سەرما شاكرە فەندی ئەم پورتوقاڵەكانی بە پووش دادەپۆشی و دەیگووت با سەرمایان نەبێت”. وەك دەگێڕنەوە؛ ئەو ژوورانەی گوڵی لێبووە، ئەگەر شەوانی زستان كەسیشی لێ نەبووبێت لەبەر گوڵەكان سۆپای لێ هەڵكراوە، بۆ ئەوەی گوڵەكان سەرما كاریان تێ نەكات.

” چەندین بەڵگەنامەی سەردەمی شێخ مەحموود لای شاكر مەجروم هەبوون، بەڵام دوای ڕاپەڕین هەموو فەوتاون”

زۆرجار مستەفا حەلاق، بۆی باس كردووم و دەیگووت:”كاتی خۆی شاكرە فەندی كەدەچووە دەوام، ئەو كات لەسەرای ڕواندز لە دادگە باشكاتب بوو، جگە لە تۆمارو مامەڵەكانی خەڵك، دەسكە گوڵێكی ڕەنگاوڕەنگی پێبوو، كاتێ دەگەیشتە لای دووكانی باوكم، كە دووكانی سەرتاشینی هەبوو، دەسكە گوڵەكەی دەدا بە باوكم و پێی دەگووت، ئەمە بۆ سەرمێزی دووكانەكەت”. دایكم و پلكم هەموو جارێ دەیانگێڕایەوە و دەیانگووت؛ سەردەمی شاكرە فەندی باخچەكە پڕ لە بەرەكەت بوو، چەندین جۆر لە میوەی تێدا بوو، كاتێ میوەكان پێگەیوون، بەشی خواردنی خۆیان داناوە ئەوەی تر دابەشكراوە بەسەر جیران و خزم و دۆستان. بەڵام بەداخەوە وەك هەمووجار مستەفای حەلاق دەیگووت: “دوای كۆچكردنی شاكرە فەندی كاتی زێڕینی ئەم باخچە جوانەش كۆتایی هاتووە”. ئەمەش هۆكاری خۆی هەبووە، كوڕەكانی شاكر مەجروم وەك باوكیان ئەو سەلیقەیەیان نەبووە، هەروەها كەمی ئاویش بۆتە هۆی ئەوەی كە ئەم باخچە جوانە لەناوبچێت .

“شاكر مەجروم زۆر گرینگی بە باخچەو چاندنی دار و گوڵا داوە”