هیوا ساعدی
پرسی سیاسەتی جیهانی یەكێكە لە پرسە هەستیار و گرنگەكانی ئەمڕۆ، چ لەناوەندە ئەكادیمی زانستییەكاندا، و چ لە ناوەندی نێودەوڵەتی و بڕیاری سیاسیدا ، چونكە وڵاتانی جیهان زیاتر لە هەر قۆناغێكیدیكە كاریگەرییان لەسەر یەكتر هەیە ، زیاتر لە هەر كاتێكی دیكە گرفتارن بەدەست چەندین كێشەی سیاسی ، ئابووری ، ژینگەیی، تەندروستیەوە ، ئەم كێشانە بەتەنها لە چوارچێوەی كێشەی نێوان دو وڵاتدا نامێنێتەوە و كاریگەری لەسەر كۆی كایەكانی ئاسایش و سیاسەت و ئابووری و تەندروستی جیهانی هەیە ، بەتایبەت لەم سەردەمەدا كە وڵاتانی جیهان بە رادەیەكی زۆر پێكەوە گرێدراون ، ئەم پێكەوە گرێدراوییە تەنها ئەنجامی كاریگەری و گەشەكردنی میدیاكان نیە ، تەنها ئەنجامی پەرەسەندنی هۆكارەكانی پەیوەندیكردن نیە، بەقەد ئەوەی ئەنجامی تێكڵاوبوونی ئابووری و سیاسی نێوان وڵاتانە ، دروستبوونی قەیرانی ئابووری لە بەشێكی جیهاندا كاریگەری گەورەی لەسەر وڵاتانی دیكەی جیهان هەیە ،دروستبوونی قەیرانێكی تەندروستی لە گۆشەیەكی بچووكی جیهاندا ، تەواوی جیهان رووبەرووی گرفتی قووڵی ئابووری و تەندروستی و چالاكی مرۆیی دەكاتەوه،
لە بارودۆخی ئێستادا كورد لە نێوان شەپۆلی نۆی زلهێزەكان لە بەرەنگاریی و سایكۆلۆژی داگیركەران لەئەمان نییە هەموو كارەساتەكان و رووداوەكان لە ژێر كاریگەریی جوغرافیا و هەڵسوكەوتی ئاسایی و سیاسی مرۆڤی كورد لە سەردەمی ئێستا تێگەیشتن لە چەمكەكان و باوەرهێنان بە ئایدیای رۆحی پیرۆزی كورد هەیە، هۆكاری سەرەكی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە ئێمە دەوڵەت نەبووین، دیپلۆماسییش تەنها لە نێوان دەوڵەتە سەربەخۆكاندا دروست دەبێت و گەشە دەكات. هەرچەندە ئەگەر سەیری مێژووی كۆن و نوێی كورد بكەین،هەمیشە سەركردەكانی كورد هەوڵییانداوە كە لەگەڵ وڵاتانی جیهاندا پەیوەندییان هەبێت، بەڵام زلهێزەكان نەیانویستووە ئەم پەیوەندییانە بەهێزتر ببێت، یان گەشە بكات.
دیپلۆماسی وشەیەكی كۆنی یۆنانییە، لە وشەی «Diploma» وەرگیڕاوە واتا بڕوانامەیەكی پێچراوە. ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆئەوەی كە لەلای یۆنانییەكان وا باوبووە كاتێك باڵیۆزەكان لەلایەن وڵاتەكانیانەوە دەستنیشان دەكران، تا نوێنەریان بێت بۆ دامەزراندنی پەیوەندی لەگەڵ وڵاتێكی تردا، ئەم بڕوانامە پێچراوەیان پێ دەدا، كە تێیدا مەبەستی ئەم بڕوانامەیە‌یان دیاری كرابوو. جێگەی ئاماژەیە ئەم نەریتە هەتا ئێستا ماوە و هەر باڵیۆزێك یەكەمجار دەچێتە وڵاتێكەوە، دەبێت وەكو دەڵێن: «كارنامەی خۆی» پێشكەشی سەرۆكی وڵاتەكە بكات.
بەتوانای دیپلۆماسی لە هەر چوار پارچە ئەزموونی كێشەكانی سەردەم لە ناوچە و جیهان دەستكەوتەكانی پڕ سەنگ و نیشتمانی تر لە ڕابردوو بكات. دڵت بۆ سەركەوتنی نیشتمان لەكوتان بێت و دەستكەوتەكانی ئەو ئاهەنگە شینت پێ بگێڕێت. كورد جارێكی دیكە دەتوانێت لەهەمبەر بارودۆخی مانیفستی ئازادیی بایەخەكانی خۆی بناسێت. كوردبوون ناوەرۆكی باس بێت نە كوردی هەربەشێك بۆ خۆی كورد بێت،
وڵاتە زلهێزەكان و داگیركەرانی كوردستان بە شێوەیەكی گشتیی بە یەك پاكێج لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەڕوانن. لەو پاكیجەشدا هەرێمی كوردستان بە قەد قەبارەی هێزی سەربازیی و ئابوریی خۆی شوێنی گرتوە.
وڵاتانی داگیركەری ناوچەكە بە تایبەتی توركیا و ئێران، كە دو وڵاتی نەیاری سەرسەختی سەربەخۆیی هەرێمی كوردستانن، بە هەمان شێوە جێگەی خۆیان لە هاوكێشەكە گرتوە و لە هەمو رویەكەوە كاریگەرییان لەسەر بریاری وڵاتە زلهێزەكان لە كورد زیاتر هەیە. ئەوەی پەیوەندیی بە عێراقەوە هەیە، روسیا رۆڵێكی وای نییە هەرچەندە لەدوای شەڕی سوریاوە ستراتیژێكی نوێی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست داڕشتوە، بەڵام بۆ ئەمریكا و ئەوروپا گرنگی مانەوەی كورد لەناو عێراق زۆر زیاترو بەرچاوترە ، گرنگی پێگەی توركیا و ئێران و سعودیە، بۆ نمونە، بۆ ئەوروپا و ئەمریكا لە هەمو رویەكەوە چەندباری گرنگیی هەرێمی كوردستانە. یەكگرتن و سەركەوتن دەتوانێ نیشمانسازی كورد بۆ هەموو پارچەكانی كوردستان لە هەموو كاتێك پڕ بایەخ بێت.
