دلڤین شێخ میر
قوتابی بەشی مێژوو قۆناغی چوارەم
ماوەی نێوان ساڵانی ١٩٢٠ تا ١٩٤٦ گۆڕانكاری سیاسی قووڵی لە سوریا بەخۆیەوە بینی دوای داڕمانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و دامەزراندنی كۆنترۆڵی فەرەنسا بەسەر سوریادا لە كەنگرەی سانریمۆ كەلەشالی ١٩٢٠ بەسترابوو .
كورد لە سوریای پێش ئینتدابی فەرەنسا:
پێكهاتە كوردییەكان لەمێژە ناوچەكانی باكور و باكووری ڕۆژهەڵاتی ئەو وڵاتەی ئێستای سوریا نیشتەجێ بوون، بەتایبەتی لە ناوچەكانی وەك جزیرە، عەفرین و عەین ئەلعەرەب. پێش ئینتدانی فەرەنسا، شوناس و ڕێكخستنی سیاسی كورد لە چوارچێوەی ئیمپراتۆری عوسمانیدا داڕێژرابوو، كە كورد دەسەڵاتی خۆجێیی خێڵەكیی نیمچە سەربەخۆی بەدەستەوە بوو.
حوكمرانی ئیدارەی فەرەنسا لە سوریا:
فەرەنسیەكان لەو ماوەیەدا سیاسەتێكیان بە كاردەهێنا بە ناوی پەرتكە وزاڵبەو پشتگیریان لە گروپە كەمایەتیەكان دەكرد لەو ناوچەیە وەك (كورد -ئەرمەن -دروزەكان كە گروپێكی ئاینی بوون -عەلەوی )بۆ دروست بوونی گرژی كۆمەلایەتی لە چوارچێوەی ناوچەكەداو بۆ لاوازكردنی بزوتنەوەی ناسیونالیزمی عەڕەبی . كە بیرۆكەی بزوتنەوەی ناسیۆنالیزمی عەرەنی جەختی لەسەر سوریایەكی سەربەخۆ و یەكگرتوو دەكردەوە دوور لە هەژموونی فەرەنسا ئاماژەی بەوە دەدا كە سوریا نەتەوەیەكی عەرەبیەو بەشێكە لە نیشتمانی عەرەبی .
كورد لەو ماەیەدا هەندێك ئازادی بەدەست هێنابوو لەرادەربرین و بەژداری سیاسی و رۆژنامە و یانە و بلاوكراوەكان ، جگە لەوەی لەدوای شكستی شۆرشی شێخ سەعیدی پیران لەساڵی١٩٢٠بەشیكی زۆری كوردەكان لەتوركیا هەلاتن لە سوریا لە ناوچەی نیشتەجێكران وەك بەربەست لەبەردەم بلاونەبوونەوەی بیرۆكەی ناسیۆنالیزمی عەرەبی .
كورد لەو ماوەیەدا دابەشببوو لەوانە :
-هەندێك لە سەرۆك عەشیرەتە كوردیەكان پشتگیریان لە فەرەنسا دەكرد .
-بەشیكی تریان لەگەل عەشیرەتە عەرەبەكان رێكەوتبوون حوكمی فەرەنسایان لە سوریا رەتدەكردەوە .
-بەشیكی تریان تێدەكۆشان لە پێناو مافە نەتەوەییەكانی كورد .
بەڵام سەركردەكانی عەرەب لەسوریا هەرگیز لەگەل دەولەتێكی سەربەخۆ نەبوون بۆ كورد بەڵكو بیرۆكەیان وابوو كوردەكانی سوریا دەتوانن بەعەرەبی بكرێن دژی دروستكردنی دەولەت بوون بۆ كورد چونكە دەیان گوت سوریا پارچە پارچە دەبێت و ئەمە پیلانێكی داگیركاریە بۆ داگیركردنی سوریا لە لایەن زلهێزەكان دانراوە ، لەلایەكیش فەرەنسا ترسی هەبوو لە دروستكردنی دەولەت بۆ كورد چونكە نەتەوەكەمینەكانی تریش داوایان دەكرد .
پرسی كورد دوای ئینتدابی فەرەنسا لە سوریا:
لەگەڵ كۆتایی هاتنی ئینتدابی فەرەنسا لە ساڵی ١٩٤٦، دەوڵەتی تازە سەربەخۆی سوریا درێژەی بە سیاسەتی نەتەوەیی عەرەبی دا سیاسەتێكی ڕوونی بۆ یەكگرتنی كەمینەكان نەبوو كورد زۆرجار وەك بیانی سەیر دەكراو پشتگوێ دەخرا و مافەكانی سنورداركرا لەكاتی سەرژمیری دانیشتوان هەرچەندە ژمارەیەكی زۆركورد هەبوون بە تایبەت لە ناوچەكانی جەزیرە بەڵام بە بیانی هەژماركران .
لەكۆتایدا دەتوانم بلێم بەپێی ئیختیاری فەرەنسا، كورد لە سوریا ڕێگەیان پێدرا بژین و نیشتەجێ بن، بەڵام مافی سیاسی ڕاستەقینەیان نەبێت.تەنها بۆ بەرژەوەندی سیاسی خۆیان بەكاریان هێنان.
سەرچاوەكان :
-عوسمان عبدلرەحمان سمایل ،كورد لە سوریا١٩٢٠-١٩٤٦
-سەلاح ئەحمەد محەمەدەمین،ئامانج و دەرئەنجام لە مێژووی بزاڤی نەتەوەیی كورد
-د.یاسین سەردەشتی ، جولانەوەیی نەتەوەیی كورد بنەماو پەرەسەندنی
-Tejel, Jordi. Syrias Kurds: History, Politics and Society.
