محەممەد ئەردەلان ئەحمەد
گەلی كورد كە ژمارەیان زیاتر لە ٤٠ ملیۆن كەسە، یەكێكن لە گەورەترین گەلانی بێدەوڵەتی جیهان. نەتەوەی كورد لە زۆرێك لە وڵاتەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەراستدا بڵاوبوونەتەوە وەكو توركیا، عێراق، ئێران و سوریا، زۆر دەمێكە خەونی كورد بوون بە دەوڵەتێكی سەربەخۆیە لەژێر ناوی (كوردستان)، بەڵام دەبینین ئەم خەونەی كورد ماوەی سەدەیەك زیاترە هەر وەكو خۆی ماوەتەوە، لێرەدا پرسیارێك دێتە ئاراوە، بۆچی ڕێگە نادرێت كورد ببێت بە دەوڵەت؟ وەڵام دانەوەی ئەم پرسیارە كەمێك ئاڵۆزە و پەیوەندی بە چەند خاڵێكی مێژوویی و بەرژەوەندییە جیۆپۆلەتیكییەكان و هەڕەشەی ناوچەیی و دیپلۆماسی نێودەوڵەتی هەیە.
لە كۆتایی جەنگی یەكەم جیهانیدا هاوپەیمانە زلهێزە سەركەوتووەكان ئیمپراتۆریەتی عوسمانییان هەڵوەشاندەوە. لە پەیمانی سیڤەری ساڵی (1920) ئەگەری دروستبوونی دەوڵەتی كوردی هێنایە ئاراوە، بەڵام هەر زوو ئەو ئەگەرە بە پەیمانی لۆزانی ساڵی (1923) هەڵوەشایەوە، ئەم پەیمانی لۆزانە سنوورەكانی توركیای ئێستای بە فەرمی كرد و هیچ بڕگەیەكی بۆ مافەكانی كورد و كوردستان تێدا بەدی نەكرا. خاكی كوردیان بەسەر چوار دەوڵەتی تازە دامەزراودا دابەش كرد واتا بەسەر، توركیای كەمالی و عێراقی ژێر ئینتیدابی بەریتانی و سوریای ژێر ئینتیدابی فەرەنسا و ئێران، ئەمەش بناغەی كۆتایی هێنان بە خەونی دروستبوونی دەوڵەتی كورد هێنا.
هەر یەكێك لەم دەوڵەتانەی كە كوردی تێدا دەژی، بەردەوام ترسیان لە ناسیۆنالیسی كوردی هەبووە، تا ئێستاش ئەم ترسەیان هەیە، بۆیە بەردەوام ڕێگریان لە دروستبوونی دەوڵەتی كوردی كردووە، لەلایەكی تر كە ئەم دەوڵەتانە نایەنەوێ كورد ببێت بە دەوڵەت بوونی ژمەرەیەكی زۆری دانیشتووی كورە لە ناوچەكانیان ئەگەر كورد ببێت بە دەوڵەت ئەوە ناسنامەی دانیشتوانیان ڕوو لە كەمی دەكات، لە ئەنجامیشا دەبینین بەردەوام دژایەتی لە هەر هەوڵێكی كورد دەدەن بۆ دروستبوونی دەوڵەت.
هەرچەند كورد بە شێوەیەكی گشتی لە یەك ڕەچەڵەكن و خاوەنی یەك ناسنامەی نەتەوەین، بەڵام زۆرجار ڕێكخرا و كۆمەڵە سیاسییەكان بەهۆی جوگرافیا و ئایدۆلۆژیا و دڵسۆزی حزبییەوە پارچە پارچە دەبوون و دابەشبوون، بۆ نموونە (پەكەكە) لە توركیا و (پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان) و زۆرێك لە پارتە سیاسیەكان لە عێراق و (یەپەگە) لە سوریا و (حیزبی دیموكرات) لە ئێران هەندێكجار بە ئەجێندای دژ بەیەك كاردەكەن، ئەم نەبوونی یەكڕیزی و یەكگرتوویە دۆزی كوردی لەسەر شانۆی نێودەوڵەتی بێ هێز كردووە.
لەلایەكی تر كورد لە هەندێك كاتدا هاوپەیمانی سەربازیی زلهێزەكانی ڕۆژئاوا بووە، بە تایبەتتر و دیارترینیان لەم ساڵانەی ڕابردوو لە شەڕی دژ بە داعش بوون و هێزێكی یەكلاكەرەوە و ڕۆڵێكی سەرەكیان بینی لە لەناو بردنی ئەو هێزە نەگریسە، بەڵام دەبینین كە ئەم كردەوەی كورد نەبووە هۆی پشتیوانی زلهێزەكان بۆ سەربەخۆیی و دروستبوونی دەوڵەتی كوردی، بەڵكو دژایەتیشان كرد لە بەردەم ئەنجامدانی ڕیفراندۆم لە ساڵی ٢٠١٧. وە زۆرێك لە زلهێزەكانی جیهان سەقامگیری ناوچەكە و بازرگانی نەوت و هاوپەیمانی لەگەڵ حكومەتە هەنووكەییەكان لە پێشینەی هەوڵەكانی كورد بۆ بەدەوڵەتبوون دادەنێن. بەم شێوەیە سەرەڕای هاوسۆزی و پشتیوانی، هیچ وڵاتێكی گەورە بە كردەوە پشتیوانی تەواوی سەربەخۆیی كورد نەكردووە.
هەوڵدانی كورد بۆ سەربەخۆیی بە هۆی نەبوونی شوناس و نەبوونی دانیشتوان و نەبوونی ئیرادە نكۆڵی لێناكرێت. بەڵكو بە تێكەڵەیەكی ئاڵۆزی خیانەتی مێژوویی، بەرخۆدانی ناوچەیی، دابەشبوونی ناوخۆیی و حیساباتی سارد و ساردی سیاسەتی نێودەوڵەتی ڕێگری لێدەكرێت، تا گۆڕانكارییەكی بەرچاو لە چوارچێوەی ناوچەیی و ئەولەویەتەكانی جیهانیدا نەمێنێت، پێدەچێت خەونی كورد بۆ دروستكردنی دەوڵەتێكی كوردی هەروا بمێنێتەوە، نەك لەبەر ئەوەی ناشایستەی دەوڵەتن، بەڵكو لەبەر ئەوەی جیهان هێشتا ئامادە نییە دەوڵەتێك قبوڵ بكات.
