رۆمی قسیم عیسا
قوتابی قۆناغی چوارەم، بەشی مێژوو، فاكەڵتی ئاداب
یەكەم شەڕی كورد و عێراق ناسراو بە شۆڕشی ئەیلول. بەر لە شۆڕش، بەرپابوونی شۆڕشی ١٤ی تەمووزی ١٩٥٨ لە عێراق لەلایەن ئەفسەرە ئازادیخوازەكانەوە بەسەركردایەتی عبدالكریم قاسم گۆڕانێكی گەورە و بارودۆخێكی نوێی هێنایە كایەوە لە گشت بوارەكاندا. ڕێگەدرا بە پارت و كۆمەڵەكان ئازادانە كار و چاڵاكیەكانیان بكەن. لە سایەی شۆڕشەوە بزوتنەوەی ڕزگاری خوازی كورد چوە قۆناغێكی نوێوە. بارزانی لە كۆتایەكانی ساڵی ١٩٦٠ بۆ بەشداری لە ساڵیادی شۆڕشی روسیا سەردانی مۆسكۆی كردبوو، لە سەردانەكەیدا چەند بەڵێنێكی لە بەرپرسانی ئەو وڵاتە وەرگرت، كە ئەوەندەی بەشبكات چەك و جبەخانەی بە باڵەفڕ بۆ بنێرن، بەڵام ئەم بەڵێنە لەبەر هەندێك هۆی سیاسی و تەكنیكی جێبەجێ نەكرا لەجیاتی ئەوە هەندێ پارە تەرخان كرا تا بەشی كڕینی چەك و جبەخانە بكات، بالیۆزی سۆڤیەت لەبەغدا خاڵی پەیوەندی نێوان بارزانی و مۆسكۆ بووە، ئەو پارەیەی مۆسكۆ تەرخانی دەكرد لە ڕێگەی ئەم بالیۆزخانەوە دەهات و دەگەیەنرایە بارزان. هەرچەندە یەكێتی سۆڤیەت لە ڕێگەی مەعنەویەوە پشتیوانی گەلی كوردی كردووە، بەڵام خۆی و وڵاتە شیوعیەكانی دیكەش كۆمەكێكی ماددی ئەوتۆیان نەكردوون.
سۆڤیەتیەكان لەم قۆناغەدا چەندین جار لە ڕێگەی حیزبی شیوعی عێراق و حیزبی تودی ئێرانەوە پەیوەندیان بە بارزانیەوە كرد، ئاگەداریان كردەوە لە ئەگەری تێكچوونی زیاتری بارودۆخەكە و تەشەنەكردن و كاریگەری بزووتنەوەی كوردی لەسەر كوردانی توركیا و ئێران، سۆڤیەتیەكان ترسی خۆیان نەشاردەوە لەوەی بارودۆخەكە لەدەست دەربچێ، بەڵام بارزانی لەوكاتەدا چ وەڵامێكی ئەو پێشنیارەی نەدایەوە، چونكە یەكێتی سۆڤیەت لەو سەروبەندەدا سەرچاوەی سەرەكی دابینكردنی چەك و پێداویستیە سوپایەكانی حكومەتی قاسم بوو، تا دوای ڕووخانی قاسم ئەوكاتە بارزانی هەندێ كۆمەكی ماددی و مەعنەوی لە یەكێتی سۆڤیەت وەرگرت.
لەماوەی دەسەڵاتی عبدالكریم قاسم، نە یەكێتی سۆڤیەت و نە هیچ وڵاتێكی تری كۆمۆنیستی پشتیوانیەكی ڕاستەوخۆیان بۆ پێدانی ئۆتۆنۆمی بۆ كورد نەكرد، كە كوردەكان داوایان دەكرد، لەبەر ئەوەی بوونی دەسەڵاتێكی ئۆتۆنۆمی لە كوردستان لەگەڵ سیاسەتی سۆڤیەت نەدەگونجا، چونكە سۆڤیەت ئەمەی بە هەنگاوێكی گرینگ دەزانی بۆ جیابوونەوەی كوردەكان، هەربۆیە سۆڤیەت لەماوەی حوكمی قاسم بەردەوام ئامۆژگاری كوردەكانی كردووە خۆیان لەگەڵ ڕژێمی قاسم بگونجێنن و واز لە خەباتی چەكداری دژی قاسم بێنن، چونكە ئەوان قاسمیان وەك كەسێكی لایەنگری سۆڤیەت تەماشا كردووە و نەیان ویستوە بكەوێت.
كودەتای ٨ی شوباتی ١٩٦٣ كە لە ئەنجامدا عبدالسلام عارف دەسەڵاتی گرتە دەست، كاربەدەستانی بەعس لە ڕۆژی یەكەمی جوڵانەوەكەیان بانگەوازی كوشتاری شیوعیەكانیان دەكرد، ئەمەش وای لە یەكێتی سۆڤیەت كرد كە هێرشێكی پڕوپاگەندەی بەرفراوان دژی كاربەدەستانی كودەتای ٨ی شوبات دەست پێبكەن.
سۆڤیەتیەكان نەیان دەویست یەكێتی عەرەب سەربگرێ، بەڵام ڕژێمی عارف كەوتبووە ڕاودوونانی شیوعیەكان، بۆیە سۆڤیەتەكان دانیان بە شۆڕشگێرانی كورد نا. دوای ئەوەی یەكێتی سۆڤیەت دەستبەرداری ناردنی چەك بوو بۆ عێراق، بەریتانیا و ئەمریكا جێگەیان گرتەوە، ئەمەش وای لە یەكێتی سۆڤیەت كرد كە ئیمپریالیزمی ڕۆژئاوا بەوە تاوانبار بكات كە هاوبەشن لە هەڵمەتی قڕكردنی نەتەوەی كوردا كە لە پێناو ئازادی خۆیدا تێدەكۆشێت.
بەشێوەیەكی گشتی دەتوانین بڵێین لە ساڵی ١٩٦٣ لەدوای هاتنەسەر حوكمی بەعسیەكان، هەڵوێستی یەكێتی سۆڤیەت بەرامبەر بە كێشەی كورد دۆستانە بوو، ڕایگەیاند سورە لەسەر پاراستنی شۆڕشی كوردی.
هەرچەندە لەگەڵ هاتنەسەر دەسەڵاتی بەعسیەكان هەڵوێستی یەكێتی سۆڤیەت لە بەرژەوەندی كورددا بوو، و داوای دۆزینەوەی چارەسەرێكی ئاشتیانەی كێشەی كوردی دەكرد، بەڵام بەهۆی بەستنی پەیماننامەی دۆستایەتی لە ساڵی ١٩٧٢ نزیكبوونەوەی سۆڤیەت لە ڕژێمی فەرمانڕەوا، هاوكێشەكان گۆڕان و هاوپەیمانی نوێ لەنێوانیاندا هاتە كایەوە، بەمەش سۆڤیەت پشتی لە كورد كرد و پەیەوەندیەكانی لەگەڵ كورددا بەرەو ساردی چوو. هەروەها دژ وەستانەوەی مەلا مستەفا بارزانی بۆ ڕێككەوتنامەی نێوانیان و هەوڵدانی بۆ بەدەستهێنانی پشتگیری ئەمریكا، بووە فاكتەرێكی تری لاوازبوونی پەیوەندیەكانی لەگەڵ یەكێتی سۆڤیەت تا گەیشتە ئاستی لێكپچڕان.
ئەنجام :
١- سۆڤیەت هەموو كات پێی باش بوو لە سەردەمی عەبدالكریم قاسم پەیوەندی كورد و حكومەتی عێراق باش بێت.
٢- لەدوای ڕووخانی دەسەڵاتی قاسم، هەڵوێستی سۆڤیەت بەرامبەر بە كورد دۆستانە بوو.
٣- سۆڤیەت بۆ بەهێزكردنی پێگەی خۆی لە عێراق داوای چارەسەری كێشەی كوردی دەكرد.
٤- هەڵوێستی سۆڤیەت بەردەوام لەگۆڕان بووە بەرامبەر بە شۆڕەشی ئەیلول بەپێی گۆڕانی بەرژەوەندیەكانی لە ناوچەكە.
سەرچاوەكان:
١- مەسعود بارزانی، بارزانی و بزوتنەوەی رزگاریخوازی كورد ١٩٦١ – ١٩٧٥ ب٣.
٢- داول دیود مك، مێژووی هاوچەرخی كورد، وەرگێڕانی: حامید ڕەشیدی زەرزا.
٣- د .كوردۆ عەلی، سۆڤیەت و بزووتنەوەی نیشتیمانی كورد، چاپی دووەم، سلێمانی، ٢٠٠٩ز.
٤- كریس كۆچرا، بزووتنەوەی نەتەوەیی كوردو ویستی سەربەخۆیی، وەرگێڕانی: حەسەن رەستگار، چاپخانەی ڕۆژهەڵات، هەولێر، ٢٠١٢ز.
