پرسی ناسیۆنالیزمی كوردی

شۆخان عبدالرحمن حەمەد
قوتابی زانكۆی سۆران ـ بەشی مێژوو

ناسیۆنالیزم چەندین پێناسەی جۆراوجۆر هەیە ( سەرهۆز تاهیر ) بەم شێوەیە پێناسەی كردووە، دەڵێ ناسیۆنالیزم بریتیە لە ڕێبازێكی خوێنی كە نەتەوەیەك بە یەكەوە دەبەستێتەوە بە دروستكردن یان هەوڵدان بۆ دروستكردنی دەوڵەتێكی ئۆرگانی پاراستن و گەشەپێدانی نەتەوە بۆ ئامانجە مێژوویەكانی نەتەوەیە ناوبراو پێ وایە خوێن گرینگە بۆ دروستبوونی یەك شوناسی نەتەوەی.
پرسی ناسیۆنالیزمی كوردی :
پرسی نەتەوەی كورد پرسی نیشتمانێكی داگیرو دابەشكراوە، رەنگە یەكخستنی ئەستەم بیت، بەڵام ئازادكردنی ئەستەم نیە كوردستان لە لایەن چوار وڵاتی ناوچەكە و داگیر كراوە و دابەشكراوە، كە بریتین لە توركیاو عێراق و ئێران و سوریا. جگه لەمەش بەشێكی تری لە سەدەی نۆزدەدا كەوتە دەستی روسیای قەیسەری كە بە سوڤییەت ناسراوە ئەستەمە بتواندرێت هەموو بەشەكانی كوردستان یەكبخرێت و كوردستانی گەورە پیكبهیندریت، بەڵام دەتواندرێت هەر بەشە و بە جیا سەربەخۆی خۆی بە دی بینێت،
داگیركه رانی كوردستان به دریژای میژوو بو ملكه چكردنی گه لی كورد په نایان بردبووه به ر چه وسانه وه و سه ركوت كردنی گەلی كورد. كوردیش بۆ نه هیشتنی سته م و رزگاربوون له دەسەلاتدارنی داگیركەر پەنایان بردۆته بەر خەبات و بەرخودان. دوای گه شەكردنی هەستی نەتەوەی له نیو كوردا ئه م تیكۆشانه ناسرابوو به خه باتی رزگاری خوازی كوردی.
هه ست و بیری ناسیۆنالیستی كوردی به شیوه یه كی زۆر ستت گه شه ی كردووه زۆر له بیرمه ندان و شاره زایانی میژووی سیاسی كورد له و بروایه دان هۆكاری دروست نه بوونی ده وله تی كوردی دەگەرێتەوە بۆ دوا كەوتووی كورد له رووی هۆشیاری بیری ناسیۆنالیسته وه. سه ره رای خه باتیكی دوورو دریژی قوربانی دانیكی زور نەیانتوانیوه قەوارەیەكی نەتەوەیی سەربەخۆ دابمەزرێنن،
بە سەرنجدان لە مێژووی بزاڤی سیاسی كوردی، چەندین جار باردۆخی نێودەولەتی بۆ كوردلە بار بووە كە دوای سەربەخۆی بكات دەولەتی كوردی دابمەزرێنێت ، بەلام كورد نەیویستووە ئەم هەنگاوە بهاوێژێت، بۆ نمونە لە دوای جەنگی یەكەمی جیهانی هەلومەرجێكی زۆر لە بار هەبووبۆ كوردانی باشور باكور كە بەیەكخستنی ڕیزەكانیان و پشتیوانی هاوپەیمانان دەولەتێكی نەتەوی دابمەزرێنن بەلام نەیانتونیوە ئەو ئامانجە بێنە دی، هەرەوها لە دوای ڕاپەرینی (١٩٩١)لە باشوری كوردستان باردۆخێكی نیودەولەتی باش هاتبووە ئاراوە كە كوردانی باشور داوای (مافی چارەی خۆنوسین بكەن)بەلام سەركردەكانی كورد نەیان توانیوە سوود لە و دەرفەتە مێژوویە وەربگرن،
به ختیار علی له باره ی بیری ئازادی له نیو ناسیۆنالیزمی كوردی ده لیت فكره ی ئازادی له نیو ناسیۆنالیزمی كوردی فكرەیەكی ڕوون و قول و چەسپاو نەبوو. ئەوەی سایەتی كوردی به دریژای میژووی خۆی بەدەستی هیناوه دەست خستنی ئیمتیازاتی ژیر دەستەكانه. گەورەترین گرفتی نەتەوه ی كورد بریتیه له بێبەش كردن له ئازادی نەتەوەیی. ئەزمونه میژوویەكانی بزافی رزگاریخوازی كوردی ئەویان سەلماندووه كه چارەسەركردنی كیشەی كورد له چوارچیوه ی دەولەته داگیركەرەكان بەدی نایەت. وه داخوازیەكانی بزافی كوردی وەكو مافی كلتورو ئۆتۆنۆمی و فدرالی چارەسەری كیشەی كورد ناكەن چونكه گەلە سەردەستەكانی ناوچەكه وەكو توركیاو فارس و عەرەب له ڕووی كلتوریی و هۆشیاری سیاسیەوه دواكەوتوون هیچ بروایان به بنەماكانی ئازادی دیموكراسی نیه.

دەكرێ كیشەی كورد له ولاتیكدا چارەسەرببێت كه ولاته دیموكراسیەكان بین و ڕیز له ئازادی و بنەماكانی مافی مرۆف بگرن بەڵام زور ئەستەمه لەسایەی سیستەمه نادیموكراسیەكاندا كیشەی كەمەنەتەوەیەكان چارەسەرببی
بەڵام لێرەدا بۆ دروسكردنی دەوڵەتیكی كوردی پێویسته دوو مه رجی سه ره كی جیبه جئ بكریت :
1- بوونی ویستیكی راستەقینه بۆ دروستكردنی دەولەتی نەتەوەیی.
2- زەمینەسازی و هەنگاونانی كردەیی بۆبنیادنانی پایەكانی دەولەت له نیو بزافی ڕزگاریخوازی كوردی.
رەنگه تارادەیەك ویستیك هەبیت بۆ دروست كردنی دەولەتیكی كوردی به لام هیچ هەولێكی راستەقینه بەدی ناكریت بۆ بەدیهینانی بنەماكانی دەولەتی نەتەوەیی راسته له باشوری كوردستان حیزبه كان پژگیریان له بیرۆكەی سەربەخۆیی كرد به تایبەتی پارتی دیموكرات كه سەربەخۆیی كرده دروشم و ئامانجی سەرەكی خۆی بەلام تا ئیستا داخوازی سەربەخۆیی له چوارچیوەیی بانگەشەو پروپاگەندەی سیاسی دەرنەچوه نەبۆته پرۆژەیەكی ستراتیژی. سەربەخۆی تەنیا به بانگەشه نایەتەدی بەلكو دەبیت هەلمەتیكی گشتگیری بۆ ئەنجام بدریت هەم له ئاستی ناوەخۆ هەم له ئاستی دەرەكی، ئەگەر كورد پرۆژەی دروست كردنی دەولەتی كوردی بكات به ستراتیجیەتی نەتەوەیی وه هەنگاوی پیویست بۆ ئەم ستراتیجیەتە بگریته بەر رەنگه بتوانی پشتیواتی ولاته زلهیزەكانیش دەستەبەر بكات.
چونكه زلهیزەكان كاتئ پشتیوانی له سەربەخۆیی كورد دەكه ن، ئەگەر كورد هەنگاوی گەورە بنئ بۆ جیبەجئ كردنی پرۆژه كه چونكه ئەو كات دور نیه بەرژەوەندی زلهیزەكان له گەل پرۆژەكەی كوردا یەكبگریتەوه
هەر لەم بارەیەوە كامەران جەمال بابان زادە دەلی لەو بروایە دام كە تاكو ئێستا ناسیۆنالیزم لە ناو كورد دا دروست نەبووە ، تا وەك و قسە لە سەر بەربەستەكانی بكەین ناسیۆنالیزم تاوەك ئێستا لە ناو ژمارەیەكی كەم لە دەستەبژێری ڕووناكبیری كورد دا هەیە دەلێت كەوا كورد ئینتمای بۆ شتە بچوكەكان زیاترە وەك لە شتە بچوكەكان هەروەها ناوبراو هۆكاری دروست نەبونی دەولەتی كوردی دەگەرێنێتەوە بۆ ئەوەی كاتی خۆ كۆمەلگەی ئێمە كۆمەلگایەكی كشتوكالی و خێلی بووە ، خێل و هۆز زۆر بە زەحمەت ئینتما بچوكەكانی خۆیان دەگۆریەوە بۆ ئینتمای گشتی كە ناسیۆنالیزمی نەتەوەیە
بۆیە لەم ڕوانگەیەوە كورد ئەگەر بیەوێت كێشەی نەتەوەكەی چارەسەر بكات , نابێت بە لەبەرچاوگرتنی هاوسەنگی هێز لە نێوان خۆی و دوژمنەكانی دا خواستە نەتەوەیەكان دیاری بكات چونكە دوژمنانی كورد خاوەن دەولەت و هێزی نیزامین هەمیشە زۆر لە كورد بەهێزترن.
بۆیە كورد پێش هەموو شتێك پێویستە كار لە سەر كۆتای هێنان بە نادادپەروەری و سیستەمی نەتەوەی بكات،
لە كۆتای دا دەتوانین بلێن كە كوردستان وڵاتێكی ژێر دەستەو داگیركراوە لە لایەن ولاتانی زلهێزەوە كوردەكان بەردەم لەگەل ئەوە دابوون كە خۆیان لەگەل ولاتە داگیركەرەكان بگونجێنن بۆ بەدەست هێنانی هەندی دەستكەوت كاتێكیش بەرژەوەندیان كەوتۆتە مەترسی یاخیبوون ولاتە داگیركەرەكان بەردەم جەختیان لە دروست بونی دەولەتی كوردی كردۆتەوە بۆ راكێشانی وەلا‌و خۆشەویستی ە پالپشتی كوردەكان بەلام لە هەمان كات دا بەرژەوەندی ئەوان لەگەل ئەوە نەبووە كە دەولەتی كوردی دابمەزرێنن.

سەرچاوە :
١- ئامانج و دەرئەنجام لە مێژووی بزافی نەتەوەی كورد/ سەلاح احمد حەمەدەمین/ چاپی یەكەم /٢٠١٤
٢-لەمپەرەكانیبەردەم ناسیۆنالیزی كوردی / سەرپەرشتیار – ڕێڤان عوسمان -ئاریان ئومید
هاوكاران – جێگر جەواد – چرا یاسین – هتد
سالی چاپ /٢٠٢٤