محەممەد عەزیز قسیم
قوتابی بەشی مێژوو، قۆناغی چوارەم
دوابەدوای كۆتایی هاتنی جەنگی یەكەمی جیهانی (١٩١٤-١٩١٨)، كۆنفرانسی ئاشتی پاریس لە ساڵی ١٩١٩ بە بەشداری وڵاتانی سەركەوتوو بەڕێوەچوو، بە ئامانجی دووبارە كێشانەوەی نەخشەی جیهان، بەتایبەتی لەو ناوچانەی پێشتر لەژێر كاریگەری عوسمانیدا بوون. لەو چوارچێوەیەدا كورد هەوڵی دەدا لە ڕێگەی نوێنەرانەوە دەنگی خۆی بگەیەنێت، داوای مافە نەتەوەییەكانی خۆی دەكرد، لە هەموویان دیارتر دامەزراندنی دەوڵەتێكی سەربەخۆی كوردی بوو.
دیارترین نوێنەری كورد لەو كۆنفرانسەدا ژەنەڕاڵ شەریف پاشا، دیپلۆماتكارێكی دیاری كورد بوو، كە یاداشتێكی فەرمی پێشكەش بە زلهێزەكان كرد كە داخوازییەكانی كورد بۆ چارەنووسی لەخۆگرتبوو، بە پشتبەستن بە پرەنسیپەكانی وودرو ویلسۆن، سەرۆكی ئەمریكا، بەتایبەتی ئەو پرەنسیپەی پەیوەستە بە مافی چارەی خۆنووسینی گەلان. لە یاداشتەكەدا خوازیاری دامەزراندنی دەوڵەتێكی سەربەخۆی كوردی بووە كە ناوچە زۆرینە كوردییەكانی ئەنادۆڵ و باكووری میزۆپۆتامیا لەخۆ بگرێت.
هەروەها شەریف پاشا لەگەڵ ئەرمەنییەكان ڕێككەوت لەسەر واژۆكردنی پرۆتۆكۆلێكی هاوبەش بۆ دیاریكردنی سنوورەكانی نێوان دەوڵەتی پێشنیاركراوی كوردی و دەوڵەتی ئەرمەنستان، بۆ دووركەوتنەوە لە ناكۆكی نێوان هەردوو لایەن و نیشاندانی هاوكاری نێوان هەردوو نەتەوە ستەملێكراوەكەی ژێر دەسەڵاتی عوسمانی.
سەرەڕای ئەو هەوڵانە، داخوازی كورد پشتیوانی كاریگەر لە زلهێزەكان وەرنەگرت، كە بەرژەوەندییە جیۆپۆلەتیكی و ستراتیجیەكانی خۆیان لە پێشینە دا و لە ژێر كاریگەری فشاری توركیادا بوون كە دژایەتی هەڵوەشاندنەوەی زەوییە عوسمانییەكانیان دەكرد. دوای واژۆكردنی پەیمانی لۆزان (١٩٢٣) هیوا بۆ دەوڵەتی كوردی كاڵ بووەوە، كە سنوورەكانی توركیای مۆدێرن جێگیر كرد و ئاماژەی بە كورد نەكرد وەك نەتەوەیەكی خاوەن مافە سەربەخۆكان.
ئەنجام:
ئامادەبوونی كورد لە كۆنفرانسی ئاشتی پاریس، هەنگاوێكی مێژوویی بوو بەرەو دانپێدانانی نێودەوڵەتی بە دۆزی خۆیان، بەڵام بەهۆی هاوسەنگیی نێودەوڵەتیی هێز لەو سەردەمەدا، ئەنجامێكی بەرجەستەی نەبوو. بەڵام ئەم ئامادەبوونە قۆناغێكی نوێی خەباتی سیاسی كوردی دامەزراند و خەونی دەوڵەتداریی كورد سەرەڕای پاشەكشە بەردەوام بوو.
