سۆزان عبید عمر
قوتابی فاكەڵتی ئاداب ـ بەشی مێژوو/ قۆناغی چوارەم
ناوچەی دەرسیم كەوتووتە سنوری باكووری كوردستانەوە لە رۆژهەلاتەوە ویلایەتی ئەرزەرۆم چەبەكچوور لە باكووری رووباری فوراتە لە زۆر ئاواوە بە درێژایی روباری فورات لەگەل ویلایەتی مەلاتیا، لە باشور بێتەوە رووباری موراد دەوری (دەرسیم) یان داوە، وشەی دەرسیم واتە ( دەرگای زیوین)، دەرسیم وەكو هەرێمێكی كوردی بەدرێژایی مێژوو لە سەرەتاكانی سەدەی بیست توانیویەتی تا رادەیەك سەربەخۆی بپارێزێت و حوكمرانی ناوچەكە لەلایەن حكومەتەوە تەنیا بەناو بێت هەر ئەمەش بووە هۆی سەرنجی لای دەوڵەتی توركیا رابكێشێت، دەرسیمیەكان لە كاتی جەنگی جیهانی یەكەم بێ لایەنی خۆیانییان پاراست و نەكەوتنە ژێر پروباگەندەوە.
ڕاپەڕینەكەی دەرسیم دەستی پێ كرد لە دژی سیاسەتی دوژمنكاری توركەكان كە دەرسیمیەكان ڕۆل و كاریگەریان لەو ڕاپەڕینەدا بینی، لەبەرامبەر هەوڵدانی خەڵكی ناوچەكە حكومەتی ئەنقەرە هەوڵیدا دەست بگرێت بەسەر دەرسیم لەڕێگای ڕاكیشانی میرەكانی ناوچەكە ئەگەر چی هەندێك لە میرەكان چوونە لای دەوڵەت، بەڵام بە تەواوی سەركەوتوو نەبوون، دوای ئەوەی سەید ڕەزا دەستی گرت بەسەر ناوچەكە و بروسكەیەكی بۆ مستەفا كەماڵ ڕەوانە كرد، ئەو وتانەی سەید ڕەزا مایەی بوونی هۆشی نەتەوەیی ئەو كەڵە پیاویە كە دواتر خەڵكی ناوچەكەش لەكاتی ڕاپەرینەكە سوور دەبن لەسەر پاراستنی سەربەخۆی خۆیان ئەنجامی ئەو خرایە كاریەی كە دەوڵەتی توركیا دەرهەق بە دانیشتوانی ناوچەكە كوردییەكان پەیڕوەی دەكرد بوو بە مایەی بێزاری كوردەكان و دواتر ڕاپەرینی شێخ سەعیدی پیران، حكومەت بەشداری ئەو ڕاپەڕینە نەكرد
گرینگترین ئەو هەوڵانەی كە سەید ڕەزا نای بۆ ئەوەی ئەو كردەوانەی توركیا بە جیهان بناسێنێ :
عەلی شێر كە یەكێك بوو لە سەركردە بە تواناكانی ڕاپەڕینەكە هەوڵی دا لە ڕێگای عێڕاق و ئێرانەوە ڕەوانەی سەفارەتی فەڕەنسی و بەڕیتانی بكات.
سەید ڕەزا ویستویەتی (نوری دەرسیم) ڕەوانەی ئەوروپا بكات.
سەید ڕەزا نامەیەكی ناردوە بۆ وەزیری دەرەوەی بەریتانیا (ئانتونی ئایدن) باسی ئەو سیاسەتەی توركیای كردڤوو لە نامەكە
بەڵام ئەو هەوڵانەی هەمووی بێ ئاكام بوە.
سیاسەتی توركەكان لەو ناوچەیە :
١ـ داوای بە دەستەوەدانی ٢٠٠ پارچە چەكیان لە خەڵكی دەرسیم كرد .
٢ـ هێزەكانی توركیا بە تۆپ و فڕۆكە بەربوونە گیانی خەڵكی ناوچەكە كە بۆ یەكەمین جار گازی ژەهراویان بەكار هێنا.
٣ـ لە ئەنجامی ئەو شەرو پێكدادان و سیاسەتەی توركەكان وایكرد سەید ڕەزا بگەڕێتەوە دواوەو خەڵكی ناوچەكەش ڕوویان كردە ئەشكەوتەكان بەڵام توركەكان دەرگای ئەشكەوتەكانیشیان گرت و گشتیان سوتاندن لەناو ئەشكەوتەكان كە لە منداڵ و پیر و ژن پێك هاتبوون.
٤ـ هەركەسێ بە كوردی قسەی كردبا زۆر ئازار و ئەشكەنجەی دەدا كە زیندانەكانی پڕی خەڵكی مەدەنی كردبوو.
٥ـ چالاكوان و ڕوناكبیرانی گوللە باران كردوەو یان لە سێدارەی داوان یان لە ناوچەكە دووری خستنەوە.
هۆكارەكانی هەڵگیرسانی ڕاپەڕینی دەرسیم :
1ـ دوای سەركەوتنی حكومەتی توركیا هەوڵی ئەوەی دا ناوچەی دەرسیم بخاتە ژێر دەسەڵاتی خۆی كە زیاتر مەبەستی بوو دەسەڵاتی كوردەكان لە ناوچەكە نەهێڵێت خەڵكی ئەو ناوچەیەش وەكوو ناوچەكانی تری كوردستان ڕاپێچ بكەن و بیان گوازنەوە بۆ ناوچەكانی ئەنادۆڵی ڕۆژئاوا.
٢ـ ناوچەی دەرسیم ناوچەیەكی داخراو بوو خەڵكەكەی ئامادە نەبوە ملكەچی دەسەڵاتیان بن بۆیە حكومەتی توركیا حوكمی حورفی لە ناوچەكە ڕاگەیاند.
٣ـ سەركەوتنی توركەكان بەسەر هەردوو شۆڕشی شێخ سەعید -ئارارات.
٤ـ كوشتنی ێ‌براهیم كوری سەید ڕەزا بە یەكێك لە هۆكارەكانی ڕاپەڕینی دەرسیم دەژمێردرێت.
دەرەنجام و هۆكارەكانی سەرنەكەوتنی ڕاپەڕینی دەرسیم :
1ـ لەگەڵ هەڵگیرسانی ڕاپەڕینەكە كەلێن كەوتە ناو سوپا و خیانەتی تیاكرا نمونە ڕەهبەری برازای سەید ڕەزا.
ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی كەسایەتیەكی سیاسی تا سەرپەرشتی ڕاپەڕینەكە بكات.
2ـ سەركردایەتی ڕاپەڕینی هەوڵی ئەوەی نەدا ناوچە كوردییەكانی تر بۆ ناو ڕاپەڕینەكە ڕابكێشێ واتە ڕاپەڕینەكە بە گۆشەگیری تەنیا لە ناوچەی دەرسیم مایەوە.
٣ـ نەبوونی بەرنامەیەكی تۆكمەو بەهێز بۆ بەڕێبردنی ڕاپەڕینەكە.
٤ـ هەڵوێستی وڵاتانی جیهان بە هەمان شێوە بوو وەك چۆن لە ڕاپەڕینەكانی تر بێدەنگ بون بە هەمان شێوە لێرەش خۆیان بێدەنگ كرد
سەرچاوەكان :
١-دكتۆر عەزیز شەمزینی، جوڵانەوەی ڕزگاری نیشتیمانی كوردستان .
٢-كریس كۆچرا،كورد لەسەدەی نۆزدە و بیستەم دا.
٣-ئەحمەد حەمەد ئەمین، دۆزی كورد لە چەند باسێكی مێژوویدا.
