وینستن چەرچڵ: سیاسەت لە شەڕ مەترسیدارترە، چونكە لە شەڕدا تەنیا جارێك دەكوژرێیت
مەهدی محەممەد – زاری كرمانجی :
زۆر جار ئەگەر لە گەنجێك بپرسیت و پێی بڵێی سیاسەت واتای چییە ؟ یەكسەر پێت دەڵێت سیاسەت واتا درۆكردن، بەڵام گەنجێكی ئیدارەی سۆران ئەم دەستەواژەیە بە هەڵە ناو دەبات و بوونی گەنجی سیاسیی لە نێو كۆمەڵگەی كوردەواری بە پێویست دەزانێت، بە تایبەت لەم بارودۆخەی ئێستا و دەڵێ “سیاسەت تەواوی كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی گرتووەتەوە، گۆڕانكارییەكان لە هەموومان دەخوازێت سیاسیی بین و سیاسییانە بیر بكەینەوە و هەنگاو بهاوێژین.” گەنجێكی دیكە دەڵێ “چەندە خۆراك و ئاو و هەوا پێویستە بۆ گەشەكردن و مانەوەی مرۆڤ لە ژیان، ئەوەندەش سیاسەت بۆ مانەوە و بەرەوپێشچوونی نەتەوە گرنگ و پێویستە،” گەنجێكیش دەڵێ “سیاسەتی باش و سەركەوتوو دەتوانێت ژیان و گوزەرانی خەڵك باشتر بكات، لە هەمانكاتدا سیاسەتی خراپ دەتوانێت نا كارایی دروست بكات یان زیان بە كۆمەڵگە بگەیەنێت.” یەكێكی تریش پێ وایە سیاسەت تەنیا بۆ حزب و ڕێكخراوە سیاسییەكان و كاربەدەستەكان نییە و دەڵێ “سیاسەت گشت سیاسەتە ڕاست و ئەخلاقییەكان و پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان دەگرێتەوە.”
محەممەد ئەردەلان ئەحمەد، بۆ پێناسەكردنی سیاسەت چەند وتەیەكی فەیلەسووف و كەسایەتی جیهانی بە نموونە دەهێنێتەوە و دەڵێ “ئەرەستوو فەیلەسووفی یۆنانی لە بارەی سیاسەتەوە بەم شێوەیە قسەی كردووە (سیاسەت بریتییە لە زانستی بەڕێوەبردنی شارێك یان دەوڵەتێك بۆ چاكەی گشتی.) ماكس ڤێبەریش پێی وایە (سیاسەت پیشەیەكە كە تێیدا بەدوای دەسەڵاتدا دەگەڕێت و دەپارێزرێت و بەكار دەهێنرێت،) لە كۆتا كەسایەتیشدا دەربارەی سیاسەت وینستن چەرچڵ دەڵێت (سیاسەت لە شەڕ مەترسیدارترە، چونكە لە شەڕدا تەنیا جارێك دەكوژرێیت.) كەواتە لەم پێناسە نەدا بۆمان ڕوون دەبێتەوە كەوا سیاسەت هەم لایەنی نەرێنی تێدایە هەمیش لایەنی ئەرێنی. واتا بە مانایەكی تر دەكرێت بڵێین دەكەوێتە سەر ئەو كەسەی كە خاوەن سیاسەتە و چۆن سیاسەتوانێكە، چۆن مامەڵە لەگەڵ سیاسەت دەكات.”
لە بارەی حەزی گەنجانیش بۆ سیاسەت محەممەد دەڵێت “ناتوانین بە شێوەیەكی گشتی قسە بكەین و بڵێین كە هەموو گەنجێك حەز و ئارەزووی لە سیاسەتە، بەڵام دەتوانین وەكوو تاك قسە بكەین و لە خۆمەوە دەست پێ بكەم. من وەك گەنجێك بەڵێ حەزم لە كاری سیاسەتە و پێشم وایە كەوا سیاسەت شتێكی پێویست و حەتمەیە چونكە لە ڕێگای سیاسەتێكی سەركەوتووەوە دەتوانیت ئامانجەكانی خۆت بپێكیت و بگەیت بەو شتەی كە لە بیر و هزری خۆت داناوە.”
دەشڵێت “زۆر جار كاتێك نا دادپەروەرییەك دەبینم لەلایەن سیاسەتمەدارانەوە بەرامبەر خەڵك، وا هەست دەكەم سیاسەت شتێكی قێزەونە، بەڵام لە هەمان كاتدا هەر سیاسەتە دەتوانێت گۆڕانكاری دروست بكات.”
محەممەد لە وەڵامی ئەو پرسیارەدا كە تا چەند گەنجان لە باشووری كوردستان بە گشتی و ئیدارەی سۆران بە تایبەتی دەرفەتی چوونە نێو دونیایی سیاسەتیان بۆ ڕەخساوە دەڵێ “ئەگەر بەراوردێكی ڕابردووی كوردستان لەگەڵ ئێستادا بكەین دەبینین كە ئێستا بە ڕێژەیەكی زۆر باش گەنج لە كاری سیاسەتدا دەبین و ڕۆڵێكی بەرچاویان لە ڕووداوەكاندا هەیە، لە ئیدارەی سەربەخۆی سۆرانیش هەل بۆ گەنجانمان ڕەخساوە بۆ ئەوەی بەشداری لە كاری سیاسەت بكەن و ڕۆڵیان هەبێت لە بڕیارە سیاسییەكان، بە چەندین ڕێگا گەنج لە شاری سۆران لە كاری سیاسەت بەشدارە وەكوو (كادیری حزب و تەواوكردنی بەشە سیاسییەكان لە زانكۆكانی كوردستان).”
ئەوەش دەڵێ “سیاسەت كاریگەری لەسەر ئابووری و كەرتی تەندروستی و پەروەردە و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و ئاسایشی نێودەوڵەتی…..هتد هەیە. سیاسەتی باش و سەركەوتوو دەتوانێت ژیان و گوزەرانی خەڵك باشتر بكات، لە هەمان كاتدا سیاسەتی خراپ دەتوانێت نا كارایی دروست بكات یان زیان بە كۆمەڵگا بگەیەنێت.”
ساریە محەممەد كەریم یش بەم شێوەیە پێناسەی سیاسەت دەكات “سیاسەت بریتییە لە چۆنیەتی بڕیاردانی كەسێك یان كۆمەڵە كەسێك بۆ ئامانجێك،” دەشڵێت كە سیاسەت تەنیا بۆ حزب و ڕێكخراوە سیاسییەكان و كاربەدەستان نییە، بەڵكوو سیاسەت گشت سیاسەتە ڕاست و ئەخلاقییەكان و پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانیش دەگرێتەوە و جەخت لەوەش دەكاتەوە كە “گەنجان ڕۆڵێكی گرنگ و كاریگەر دەبینن لە نێو سیاسەت دا و دەتوانن بەشداری ئەكتیڤیان هەبێت لە بەڕێوەبردنی وڵاتەكەیدا و ئەمەش دەبێتە هۆكارێك بۆ پاراستنی هێزی كۆمەڵگە و ژیانی سیاسی،” ساریە پێی وایە سەرەڕای ئەو ناهاوسەنگییەی كە سیاسەت لە ناو كۆمەڵگەدا دروستی كردووە، بەڵام گەنجان حەز لە سیاسەت دەكەن و دەڵێ “ڕاستە لە ئێستادا بەهۆی بوونی لایەنی جیاجیاكانەوە، سیاسەت جۆرە ناهاوسەنگییەكی لەناو كۆمەڵگەدا دروست كردووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا حەزی گەنجان بۆ سیاسەت ڕۆژ بە ڕۆژ زیاتر دەبێت، بە تایبەت بۆ بەربەست شكاندن و زاڵ بوون بەسەر لایەنی بەرامبەر، چونكە ڕۆڵ و حەزی گەنج بۆ سیاسەت لە چوارچێوەی ئەندامبوون لە ڕێكخراو حیزبەكانەوە، یان كۆبوونەوە سیاسییەكانە، لەوەش گرنگتر بانگەشەی هەڵبژاردنە كە گەنجان ڕۆڵێكی كاریگەر و بەرزییان هەیە،”
ساریە داواكاریشە دەرفەتی زیاتر بە گەنجان بدرێت تا شوێن پەنجەی خۆیان لە سیاسەت و داهاتووی ئەو نیشتمانە بەدیار بخەن”پێویستە دەسەڵاتدارانی كورد، بوار و هەلی زیاتر بۆ گەنجان بڕەخسێنن، تا بەشداری كارایان هەبێت لە نێو سیاسەتدا، تا گەنجانیش ببنە خاوەن و بڕیار و قسەی خۆیان، ڕاستە لە بەشێكی زۆری كۆمەڵگاكان ڕا و بیری و گەنج پشتگوێ خراوە كەچی بێئاگان لەوەی كە چینێكی گرنگ و بەرهەمدار لە دەست دەدەن،”
ساریە پێ وایە بەراورد بە ساڵانی ڕابردوو، ئارەزوو و حەزی گەنجان بۆ سیاسەت زیاتر بووە و دەڵێ “بە گشتی لە باشووری كوردستان، بەشی زۆری گەنجان حەزی كاری سیاسییان هەیە و لە ڕابردووش ڕۆڵی بەرچاوییان هەبووە لە شۆڕشەكانی كورد و بە گیان و هێز و توانا و لێهاتوویی خۆیانەوە خزمەتییان كردووە و قوربانی زۆریشیان داوە بە تایبەتی ڕەگەزی نێر، ئێستاش پارت و لایەنە سیاسییەكانی كورد سوود لە هێز و كاری گەنجان وەردەگرن و بەشدارییان پێ دەكەن، لە ئیدارەی سۆرانیش بە هەمان شێوە گەنجان خاوەن كار و ڕێكخراوی جیاوازن و گوێ لە داواكاری و بیر و پرۆژەكانیان دەگرن.”
محەممەد عەزیز قسیم، پێچەوانەی ڕەیی گەنجانی دیكە پێی وایە حەزی گەنجان بۆ بواری سیاسەت لە ئاستێكی نزمدایە، كەمتر گرنگی بە بواری سیاسەت دەدەن و دەڵێ “سیاسەت لە سۆنگەی گەنجاندا شتێكی ئاڵۆزە و حەزی پێ ناكەن، ئەمەش بەهۆی چەندین هۆكاری جۆراوجۆر كە كەم و زیاد كاریگەری خۆیان هەیە لەسەر حەزی گەنجان بۆ سیاسەت لەوانە ( گەنجان زیاتر خەریكی كات بەسەربردنن بە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بە شێوازێكی نا تەندروست كە زیاتر بۆ كات بەسەربردنە، خراپی بارودۆخی ئابووری و بەرزی ڕێژەی بێكاری، كە وای كردووە گەنجان زیاتر ئارەزووی بەدەستهێنانی هەلی كاریان هەبێت، یان كارێكی بچووك لە كەرتی حكومی، هەر ئەمەشە كە سەرقاڵیان دەكات لە بیركردنەوە لە كاروباری سیاسی، چ جای سەرقاڵبوون پێی. كەمی ئاستی ڕۆشنبیری نەبوونی ڕێكخراوی تایبەت بۆ ئەم بوارە بۆ ئەوەی بتوانێت گەنج زیاتر هان بدات بەرەو كاری سیاسەت،” محەممەد ئەوەش دەڵێ “بەشێك لە گەنجان حەز و خولیای سیاسەتیان هەیە، بە تایبەت ئەوانەی گرنگی بە بواری خوێندنەوە دەدەن، یان زیاتر قوتابییانی زانكۆ و پەیمانگاكانن كە لە ئێستادا زانكۆكان بوون بە وێستگەیەك بۆ پێگەیاندنی قوتابییان جا لە زۆربەی بوارە جیاوازەكاندا لەوانەش بواری سیاسەت كە وای كردووە حەزی گەنجان زیاتر بێت زیاتر ئاگاداری بارودۆخی سیاسی بن و بزانن چی دەگوزەرێت،”
محەممەد تێڕوانینی خۆی بۆ سیاسەت دەخاتە ڕوو و دەڵێ “سیاسەت لە لایەن چەندین كەسی خاوەن دەسەڵاتەوە بە ڕێوە دەبرێت و چەندین دام و دەزگای لە پشتە، سیاسەت لە ناوخۆی وڵاتێك یان چەند وڵاتێك یان لە ناوخۆی وڵاتێك مومارەسە دەكرێت، كە دەرەنجامەكەی كاریگەری دەبێت بۆ سەر ژیانی خەڵكی بەگشتی و گەنجانیش پێیان وایە زۆرترین كاریگەری بەسەر ژیانی ئەوانەوە هەیە، چونكە لە هەر كۆمەڵگایەك گەنج خاوەنی زۆرترین ئامانجە و زۆربەی كاتەكان دەیانەوێت ئاستی ژیانیان باشتر بكەن جا بەشێكیان سیاسەت بە ڕێڕەوێك دەزانن بۆ ئەوەی بتوانن ئەو ئامانجانەی كە هەیانە كاری بۆ بكەن و بگەن بە ئامانجەكانیان، یان ئەوەتا خۆیان بەژداربن لە پرۆسەی سیاسەت، نموونە لە ڕێكخراوە سیاسییەكان یان لە پەرلەمان جا چ بەشداری ڕاستەوخۆ بكەن، یانیش لە ڕێگای نوێنەرانیان. بەڵام زۆرێك لە گەنجان لایان وایە كە گەنج ناتوانێت بەشداری سیاسەت بكات وە سیاسەت بۆ ئەوان نییە و لە بەرژەوەندی ئەوان دا بەكار نایەت، بەڵكوو لە خزمەت بەرژەوەندی چەندین كەسی دیاریكراو دایە و گەنجان پشتگوێخراون هەر بۆیە تێڕوانینێكی سلبییان هەیە بۆ سیاسەت كە هەوڵ دەدەن خۆیان بە دوور بگرن لە هەر جۆرە بەشداربوونێك لەم بوارەدا.”
محەممەد نایشارێتەوە لە باشووری كوردستان بە گشتی و ئیدارەی سۆران بە تایبەت دەرفەت بۆ گەنجان ڕەخساوە بەشداری كاری سیاسیی بكەن و دەڵێ “بێگومان چەندین دەرفەت دراوە بە گەنجان لە هەرێمی كوردستان هەرچەندە بە ڕێژەیەكی زۆر و بەرچاو نییە، بەڵام شایانەی باسكردنە لەم چەند ساڵەی دواییدا بەشداربوونی گەنجان و كاریگەریان لە سیاسەت، بەرەو پێش چووە و دەرفەتیان پێدراوە لە چەندین كاری سیاسی بەشدارین و ڕۆڵیان هەبێت، وەك ڕێكخراوە سیاسییەكان و دەزگا سیاسییەكان و بگرە تا ئاستی پەرلەمان كە دەبینین ئێستا لە پەرلەمانی كوردستان چەندین پەرلەمانتاری گەنج هەیە كە ڕۆڵێكی كارایان هەیە لە سیاسەت و گەیاندنی داواكاری هاووڵاتییان بە حكومەت. وە هەروەها ئەگەر سەیری گەنجانی ئیدارەی سۆرانیش بكەین دەبینین چەندین گەنج هەیە تێكەڵ بوونە بە كار و چالاكی سیاسی، جا چ لە ڕێگای حیزبی یان حكومی بێت، لە زانكۆی سۆرانیش چەندین قوتابی لە بەشە سیاسییەكان پێگەینراوە وە چەندین كۆڕ و سیمینار ئەنجام دەدرێت كە بگرە هەندێكی لەو كۆڕ و سیمینارانە دەگەن بە ئاستی نێودەوڵەتی كە دەكرێت لە ڕێگای زانكۆكانەوە لە ئایندەدا گەنجان پێ بگەن بۆ ئەوەی بتوانن بە شێوەیەكی باش بەشدارین لە كاری سیاسی دا بكەن.”
پەریسە قادر حەسەن پێ وایە وەك وەك پێویست دەرفەت بۆ گەنجان نەڕەخساوە هێز و توانا و لێهاتوویی خۆیان لەم بوارەدا تاقی بكەنەوە و دەشڵێت “هەر كاتێك دەرفەتی دەركەوتنی گەنجان لە نێو سیاسەت زیاتر ببێت، بە دڵنیایەوە جۆرە ئاراستەیەكی دیكەی سیاسیی و جۆرێك لە نوێگەری دێتە ئاراوە،” پەریسە دەشڵێت “پێویستە هێزی گەنجان لە كولتوور و كۆمەڵگا و فەرهەنگ و ئابووریی و سیاسەت دا بە تەواوی ڕەنگ بداتەوە و بەشدارێكی كارا و دیاریی ئەو بوارانە بێت لە پێناو زیندوڕاگرتن و پێشخستنی نەتەوەكەی.”
پەریسە ئاماژە بەوەش دەكات كە “بەشێك لە گەنجان حەزیان لە سیاسەتی نوێیە و مەیلیان بە بزووتنەوە نوێیەكانەوە هەیە وەك سیاسەتی ژینگە و یان دادپەروەری كۆمەڵایەتی و مافی مرۆڤ و كاری ڕێكخراویی.”
