زارى كرمانجى-سؤران:
وةرزش سوودي طرنطي هةية بؤ سستةمي دلَ و خويَنبةرةكان و ماسولكةكان و سييةكان، ئةمة جطة لةوةي ضارةسةري قةلَةوي و رِيَطريكردن لة نةخؤشي شيَرثةنجة و شةكرة دةكات، هةروةها وةرزش بة بايةخة بؤ جةستةو فسيؤلؤذياي مرؤظ و تةندروستي دةرووني، هةميشة يارمةتي مرؤظ دةدات لة ضارةسةركردني كيَشة تةندروستييةكان كة لة ذياني رِؤذانة ديَتة بةردةمي.
ئايا وةرزش ضارةسةرة بؤ فشارة دةروونييةكان لةم سةردةمةدا؟
ئةمرِؤ مرؤظةكان بةدةست فشارة دةروونيية طةورةكانةوة دةنالَيَنن كة بةهؤي بارودؤخي ذياني هاوضةرخةوة دروست دةبن، لةوانة كاري رِؤذانة و ثةروةردة و ثةيوةنديية كؤمةلَايةتيية ئالَؤزةكان، زؤريَك لة ليَكؤلَينةوةكان ئاماذة بةوةدةكةن كة زياتر لة 25%ي خةلَكي ئةمرِؤ بةدةست فشارة دةروونيية جؤراوجؤرةكانةوة دةنالَيَنن، ئايا وةرزش ضارةسةر بؤ زالَبوون بةسةر ئةم فشارانةدا دةدؤزيَتةوة؟.
دةكريَت بلَيَين بةلَيَ، بةطويَرةي زؤريَك لة تويَذينةوةكان كة دةريانخستووة وةرزشي بةردةوام رِةنطة رِيَطة ضارةي كاريطةر بيَت بؤ رِووبةرِووبوونةوةي ئةو فشارانةي لة ذياني رِؤذانة ديَتة ثيَشمان، لة نيَوياندا تويَذينةوةيةك كة لة ولَاتي ئةمريكا ئةنجامدراوة، دةريخستووة وةرزشي بةردةوام نيشانةكاني خةمؤكي كةم دةكاتةوة و كاريطةريية لاوةكييةكاني لةسةر تةندروستي دةرووني ناهيَلَيَت.
وةرزش ضؤن كاريطةري لةسةر تةندروستي دةرووني هةية؟
وةرزشي بةردةوام كاريطةري باشي لةسةر ميَشك و هزري مرؤظ هةية، بةشدارة لة باشتركردني سةرنجدان وتيَرِوانيني ضاكتر، زيادكردني كارةكاني زانستي ومةعريفي، يارمةتيدةرة بؤ طةيشتن بة خةوي تةندروست، هةروةها بةرةوثيَشبردني تةندروستي طشتي ميَشك و رِيَكخستني ضالاكييةكاني، هةموو ئةمانة لة باري دةرووني مرؤظ و تةندروستي دةرووني طشتيدا رِةنط دةداتةوة، جطة لةمةش وةرزشكردن كاريطةري هةية لةسةر ميَشك و تةندروستي دةرووني ضونكة وةرزشكردن دذي ثيربووني ميَشكة، ثيربوون كاريطةري بةرضاو لةسةر ميَشك بةجيَدةهيَلَيَت، قةبارةي هيثؤكامثوس لة ميَشكدا كةمدةكاتةوة، هةروةها دةبيَتة هؤي تيَكضووني بيرةوةري و كةمبوونةوةي سةرنجدان، وا ديارة وةرزشي بةردةوام كاريطةرييةكاني ثيربوون لةسةر ميَشك كةمدةكاتةوة، ثيربوون خاو دةكاتةوة، و ضالاكيي مةعريفي لة كةساني بةسالَاضوودا باشتر دةكات، هةروةها وةرزش كاريطةري رِاستةوخؤ و خيَرا لةسةر ئاستي هةنديَك هؤرمؤن لة جةستةدا بةجيَدةهيَلَيَت، وةك: دؤثامين و سيرؤتؤنين، وة ئةوةش زانراوة كة ئةم هؤرمؤنانة رِؤلَيَكي سةرةكي دةطيَرِن لة باشتركردني باري دةرووني و زيادكردني ئاستي دلَخؤشي لة مرؤظدا، هةنديَكجار ئةو هؤرِمؤنانة ثيَيان دةوتريَت هؤرمؤني بةختةوةري و دلَخؤشي، لة لايةكي ديكةش هؤكارة بؤ باشتركردني كواليَتي خةوتن، زؤريَك لة ئؤرطان و دامةزراوة ثزيشكييةكان كة ثةيوةندييان بة تةندروستي دةروونييةوة هةية، ثيَشنياري ئةوة دةكةن كة لانيكةم ١٥٠ خولةك لة هةفتةيةكدا وةرزش بكةن بةمةبةستي باشتركردني كواليَتي و ماوةي خةوتن بة كةمكردنةوةي ئاستي فشار و دلَةرِاوكيَ، بؤية زؤرجار ثسثؤرِاني تةندروستي و دةرووني ئامؤذطاري ئةو كةسانة دةكةن كة كةمخةوييان هةية بة بةردةوامي وةرزش بكةن و طؤرِيني شيَوازي ذيانيان بطؤرن تاوةكو ذيانيَكي تةندروست و بةختةوةريان هةبيَت، و وةرزشكردن ئاستي دلَةرِاوكيَ و فشاري دةرووني كةمدةكاتةوة، هةروةها شيَوازي مامةلَةكردني مرؤظ لةطةلَ سةختييةكاني ذيان باشتر دةكات و برِياري طونجاو دةدات بؤ رِووبةرِووبوونةوةي فشارةكاني ذياني رِؤذانة.
وةرزشي بةردةوام يارمةتي ئةو كةسانة دةدات كة لة ذيَر فشاري دةرووني زؤردان يان بةدةست دلَةرِاوكيَ و طرذييةوة دةنالَيَنن، وا لة مرؤظ دةكات كة ثةنا نةبات بؤ كارة هةلَةكاني وةك بةكارهيَناني كحول و ماددة هؤشبةرةكان و جطةرةكيَشان، و وةرزش بيرضوونةوة، ئةلزةهايمةر و ثاركينسؤن كةمدةكاتةوة، ضةندين تويَذينةوة – كة لة ولَاتاني ئةمريكا و بةريتانيا و ضين، ئةنجامدراون ثشترِاستيان كردووةتةوة كة وةرزشكردني رِؤذانة مةترسي تووشبوون بة نةخؤشييةكاني بيرضوونةوة، ئةلزةهايمةر و ثاركينسؤن كةمدةكاتةوة، ميكانيزمي وردي ثشت ئةم كارة بة وردي نازانريَت، بةلَام وةرزشكردن رِؤيشتني خويَن بؤ ميَشك باشتر بكات، ئةمةش يارمةتيدةرة بؤ ئةوةي دةمارةكان تةندروست و سةلامةت بن.
و وةرزشكردن هةنديَك ناوضةي ميَشك ضالاك دةكات، وةكو هيثؤكامثوس لة ميَشك، كة ئةو ناوضانةن كة بةرثرسن لة يادةوةري كاتي و هةميشةيي، ئةمةش يادةوةري بةهيَز و زيندوو دةكاتةوة و بةشدارة لة بةرةوثيَشبردني تةندروستي دةرووني بة طشتي، هةروةها وةرزش بةتايبةت وةرزشي ياريية بة كؤمةلَةكان (وةك تؤثي ثيَ و تؤثي بالة و …)، هةستي دةستكةوت و شانازي و دلَخؤشيت ثيَدةبةخشيَت و هؤكاري سةرةكي بؤ ئةوةش ئةوةية كة هةستيَك دروست دةكات كة مرؤظ كاريَكي طرنط لة ذيانيدا دةكات يان دةستكةوتة رِاستةقينةكان بةدةست دةهيَنيَت، كة متمانة بةخؤبوون بةرز دةكاتةوة و باوةرِ بةخؤبوون زياد دةكات، كة هةموو ئةمانة لة تةندروستي دةرووني طشتيدا رِةنط دةدةنةوة.