محەمەد جەبەلی ئێدلبی
پارتی وەك حزبێكی نەتەوەیی و نیشتمانی، بە درێژایی تەمەنی زیاتر لە نیو سەدەی دا، نەخشەی خۆی لەسەر بەرد داكوتیوە بە شێوەیەك كە وەك سەرۆك بارزانی بە دار بەڕووی كوردستانی چواند كە هەر چەند بیبڕن و بسوتێنن،هەر گەشە دەكات و وشك و لەناو ناچێت، دەستكەوتەكانی بۆ گەلەكەی هێندە زۆرن كە ئینكاری ناكرێت و لە سەر ئاستی ناوەخۆ و هەرێمی و جیهانیش حساب بۆ كراوە، وا لە هەلومەرجێكی سەختی ناوچەكە و ئاڵۆزییەكانی هەمە جۆری جیهاندا بەرەو بەستنی كۆنگرەی چواردەهەمینی خۆی نزیك دەبێتەوە . پارتی لەكاتێكدا بڕیاری بەستنی كۆنگرەی داوە كە جەنگێكی دیكە كە ئاگرێكی دوكەڵداری رەشی هەڵكردووە بەڕێوەیە، ئاگرەكە بۆ لەناوبردن و نەهێشتنی هزری سەربەخۆییە و لەنێو لەپی دوژمنێكدا هێلكاریی بۆ كراوە و دەیانەوێ لە رێگەی جۆراوجۆر بخەنە نێو هزری تاكی كوردستانی بە شێوەیەك كە ئەم ئاگرەی دوژمن دوا هەوڵە بۆ رێگرتن لە سەربەخۆیی و ئەنجامی ریفراندۆم و دەوڵەت، پارتی باش دەزانێت و لەوە گەیشتووە كە هیچ كات هێندەی ئێستا كاتی بەخۆداچوونەوە و خۆكۆكردنەوە و رێكخستنەوە نییە بە ئامانجی دەوڵەتداری و چاكسازی. پارتی لەم كۆنگرەیەدا بەوەی كە سەرۆك بارزانی زۆر بە پەرۆشەوە سەرپەرشتیی ئامادەسازییەكانی كردووە، مەسەلەی رێكخستنەكانی ناوەخۆیی لەگەڵ كادیر و ئەندام و لایەنگرانی لەلایەك و لەلایەكی دیكەشەوە پرسی گەلی كوردستان و دەوڵەتی سەربەخۆیی و كێشە و گرفتە ئاڵۆزەكانی ناوچەكە و جیهان، هەڵبەز و دابەزی هیزی نوێ و تەسفیاتی ئیقلیمی، گۆڕەپانی شەڕی هزری و ئایدۆلۆژیی گەلان بەتایبەت ئەوانەی ژێردەستەن، ململانێ و شۆرشی نوێی پیشەسازی و سەرمایەداری و هەروەها چەمكی جۆراوجۆری سەردەمی تەكنەلۆژیا، هەموو ئەم پرسانە و پرسگەلێكی دیكەش دەباتە ژووری نەشتەرگەری و بە هێزی نوێ و كاریگەر و پەیرەو و پرۆگرامێكی نوێیەوە دەخاتە بەر چەقو و دۆرینەوە. ئەوەی پارتی جیای كردۆتەوە لە حزیه سیاسییەكانی دیكە ئەوەیە كە پارتی بە رەشابەیەكی نائۆمێدی، نائۆمێد نابێت و لە رووی فیكرەوە نەوەیەكی پێگەیاندووە كە بەرهەمی دەوڵەت دەدورێتەوە و مقاومە دەكات بۆ سەربەخۆیی، چونكە شاخ ئەمەی بۆ جێهێشتووین و لە شاریشدا بەرامبەر ئەو دەستە رەشانەی كە رەشابا هەڵدەكەن، بە تەكنیكی نوێ رووبەروویان بووەتەوە و ئەوەی هەزم كردوووە كە شەڕی فكر وەك پاشماوەی شەڕی گەرم و بۆ جەنگێكی سارد بەڕێوەیە. تێگەیشتن لە فەڵسەفەی دروستبوونی حزب وەك چەمكێكی مەدەنی و، ژێرخانی فكری بۆ داڕشتنی بنەماكانی حوكمڕانی شتێكە و، لە روانگەی لێكدانەوەی پراگماتیكی شتێكی ترە. دروشمی رووخانی حزبەكان بەشێكی لە تێگەیشتنی شاخەوە ھاتووە و بەشەكەی تریشی لە قۆناغی شاردا گەورەبووە. لە ئەمەریكا كۆمارییەكان ناڵێن دیموكراتەكان دەروخێنین، بەڵكوو دەڵێن دێین باشتر حوكمڕانی دەكەین، دیموكراتەكانیش هەمان شت، ئەوان پرۆگرامی یەكتر رەتدەكەنەوە لە هەڵبژاردندا، كەچی حزبی سیاسی لە كوردستاندا كار و كاسبیی بووەتە شكاندنی ئەوی دیكە و سرینەوە ، داڕشتنی سیناریۆی رووخان بەتایبەت رووخاندنی پارتی وەك حزب، خەونێكە لە هەناوی هەندێ سەركردە هەبووە و لە دوای قۆناغی شاریشدا بە كرداری ئەم نیەتە ھاتە نێو ئەو بوارە و مەكینەیەكی گەورەی راگەیاندن بۆ ئەم مەبەستە سیناریۆكانی دەدوری، بەڵام خاوەنی ئەم روئیایانە بەشێكیان هاتنە ژێر باڵی پارتی و بەشێكیشیان نەمان و بەشەكەی دیكەش خەریكی خۆخۆرین و خۆ سڕینەوە. پارتی پڕدەستكەوترین حزبی سیاسییە لە ئاستی هەموو پارچەكانی كوردستان دا كە نەخشاندنی ئەم دەستكەوتانەیش پاشخانێكی قووڵی مێژوویی هەیە، لە بارزانی نەمر وەك قۆناغی شاخ و، هەم لە قۆناغی شاخیشەوە تا ئێستای شار كە رابەرێكی باڵای سیاسی وەك سەرۆك بارزانی ھەیە و شەرعیەتی جیوگرافی و كاریزمایی كوردستانە، ھاوكات خاوەنی كارەكتەرێكی بەھێزی دیپلۆماسییە كە رەسام و خولقێنەری دەستكەوتەكانە بۆ كوردستان لە رۆژھەڵاتی ناویندا. نێچیرڤان بارزانی و مەسرور بارزانی دوو كاراكتەری سیاسی كوردستان و عێراق، رۆژهەڵاتی ناوین و جیهانن، ئەوان ھێز و رۆحی سەرۆك مەسعوود بارزانیین و ئیلهامیان لە سەرۆك وەردەگرن، ئەوانەی گرەو لەسەر لەتبوونی نێوماڵی بارزانی و پارتی دەكەن و هێرش دەكەنە سەر كاك نێچیرڤان و كاك مەسرور وەك چۆن لە مێژوو جێمان، لە ئێستایشدا هەمان شت شكست دەبەن، چونكە نەخشەڕێگای هەردرووكیان یەكگرتوویی ناوخۆیان و كۆدەنگی و بەهێزكردنی نێوماڵی كوردستانە نەوەك لەتكردنی حزبە سیاسییەكان، ئەمەش نەخشەڕێگای سەرۆك بارزانییە كە لە دوای كۆچی دوایی رابەری رۆحیمان بارزانی نەمر، ئەركی هەرە سەخت كەوتە سەر شانی بەرێزیان و هەم تێكەڵی شۆرشی شاخ و هەمیش هی شار بوو كە هی شار لەوەی شاخ و كرانەوە بەرووی جیهانی سێیەم و گلوباڵیزم و دروستبوونی نەوەیەكی نوێ و هەبوونی جۆرەها لوغمی چێنراو لەسەر رێگەی گەیشتن بە ئامانج، قورستر و قوڵترە بووە. پارتی دەیەوێ بە پرۆگرامێكی نوێ هێزی خۆی بخاتە نێو كۆمەڵگە و هەروەها هێزێكی خولقێنەر و پێشەنگ بێت لە بەهێزكردنی كۆمەڵگەی كوردستان و پێكەوەژیان و نوێبوونەوە و دادپەروەری و لە دوای كۆنگرەی 14 بكاتە چەكی شانی و سەقامگیری و ئاشتی و خۆشگوزەرانیی زیاتر بۆ كۆمەڵگە دەستەبەر بكات، چونكە لە پارتی دا ھونەری قیادەكردن لە شەرعیەتی شۆڕشگێڕی، دیموكراتیەتی خولقاندووە، لە باوەڕیشەوە، تەریقەتێكە لەسەر بنەمای نەتەوەسازی روئیاو پەیامی لەسەر تەرجەمە كراوە. ئێمە چانسمان نەبووە ببینە دەوڵەت وەك ئەمەریكا و ژاپۆن و چین و ئەڵمانیا و رووسیا لە ڕاوی دەوڵەتەكاندا ماسی بگرین، چانسی وەك كوێتیشمان نەبووە ئەوانەی پەلاماری خاكیان داوین، دەوڵەتانێك ڕاویان بكەن، بەڵام چانسی ئەوەمان هەبووە كە خاوەنی حزبێك بە سەرۆكایەتیی و رابەرایەتیی كاریزمای وەك سەرۆك بارزانی بین و ئێستاش فێربووین كە وەك سویدییەكان لە پەنای یاساكاندا سەرنجی جیھان بە دەوری ئەزموونێكی نوێی حوكمڕانی كوردی لە ناوچەكەدا رابكێشین، پارتی لە دوای كۆنگرەی 14 دەبێ لە سیباقی سیاسی ناوچەكەدا شتێكی نوێ پێشكەش بكات، ئەویش بە یاساكردنی ھێزی سیاسیی و كۆدەنگی جەماوەری لەمەر پرسە نیشتیمانیی و نەتەوەییەكانە لە چوارچێوەی دەوڵەتدا. پارتی وەك راوچییەك لەشەڕی رژێمە یەك لە دواییەكەكانی عێراق، شەڕی داعش كە ئایدۆلۆژیەتەكەی لە نێوان نیل و فوڕات دروست بوو، شەڕی حەشد كە لەسەر ئایدۆلۆژیەتی ھەمان كۆد، رێی كرد و خەمی كوردانی باكوور و رۆژهەڵات و رۆژاواش لە كۆڵ نا، ئێستاش لە هەموو كاتەكانی دیكە زیاتر خۆی كۆكردۆتەوە و شەری دیپلۆماسی و فكر و ستراتژیەت و مەكانی سیاسی بردۆتە نێو پایتەختی وڵاتانی ئیقلیمی و جیهان و جارێكی دیكە ناهێڵێت گەلی كوردستان پەلكێشی بیابان بكرێتەوە و لە لمی خۆیاندا ئەنفالمان بكەن. رەگ و ریشاڵی شۆرشی چەكداری و ئاوەدانی لە سەردەمی شێخی گەورە شێخ عەبدولسەلام بارزانییەوە و تا دەگاتە بارزانی نەمر و قۆناخی نوێش زیاتر لە نیو سەدە لە سەردەمی سەرۆك بارزانی، داكوتیوە، رەنگدانەوەی لەو سەردەمەوە تا كابینەكانی حكومەت لەسەر دەستی نێچیرڤان بارزانی گەشەی سەند و لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانیش هەر لە سەرەتاوە، مەسرور بارزانی وەك سەرۆك وەزیران، تەواوی ئەو گرێیە شێرپەنجەییانەی كە بەرۆكی چەند ساڵەی ئەزموونی حوكمرانیی هەرێمی گرتبوو، خستیە بەر نەشتەرگەریی چاكسازی و رەگی گرێیە پیسەكانی بری و دایە بەر چەقۆی نەشتەرگەری و لە پاڵ ئەویش شۆرشێكی فراوانی پێشخستنی پێشەسازی و بنیاتنانی ژێرخانی ئابووری و زیادكردنی داهات و كەم كردنەوەی خەرجییەكان و هەروەها پێشخستنی بوارەكانی پەروەردە و فێركردن و خوێندنی باڵا و پاراستنی ژینگە و گەشەپێدانی گەشتیاری و ئاوەدانی و … هتد، پێشخست بە جۆرێك كە رەنگە لە ئێستاشدا زۆر بە زەقی هەستی پێ نەكرێت، بەڵام لە داهاتوودا ئەنجامە گەورەكانی زۆر بە باشی بەدیار دەكەون، ئەمانە هەموو و زیاتریش، ئەنجامی خەمی پارتییە بۆ گەل و نەتەوە و خاك و رەنگدانەوەیەكی حاشاهەڵنەگری ئەو پارتە لە مێژینەیەیە. بە پلەی یەكەم، خواستی جەماوەری پارتی بۆ گۆڕانكاری لە ئۆرگانەكانی حزبدا، گەیشتبووە لوتكە، لەو روانگەوە سەرۆك بارزانی بڕیاری بەستنی كۆنگرەی دا، لەوەدا لە هەمووان زیاتر جەماوەری پارتی براوە دەبێ و زیاتر شانازی بە خۆیان و حزبەكەیانەوە دەكەن. ژمارەیەكی بەرچاوی ناوەندی لێكۆلینەوە و ستراتیژیی ناوەخۆیی و ئیقلیمی و جیهانی شیكردنەوەی جیا بۆ كۆنگرەی چواردەهەمینی پارتی دیموكراتی كوردستان دەكەن و هەروەها هەندێك لایەن و كەسیش گرەو لەسەر نەمان یا خود لەت و پەتبوونی پارتی دەكەن، كەچی هەروەك سەرۆك بارزانی فەرمووی پارتی وەك داربەروو وایە، بە بۆچوونی كەس و شیكەرەوە ئاقل و دونیا دیدەكان، پارتی لە دوای ئەم كۆنگرەیە زیاتر لە جاران دەبێتە مەترسی بۆ سەر ئەو حزب و ولایەنانە كە دەبنە رێگر لە بەردەم كاروانی پێشكەوتن و خۆشگوزەرانیی خەڵكی كوردستان و هەروەها دەبێتە هێزێكی نوێ كە ئیلهامەكەی لە سەرۆك بارزانی وەردەگرێت بۆ زیاتر خرۆشاندن و چەسپاندنی سەربەخۆیی و بنیاتنانی دەوڵەتی نەتەوەیی”.