د . حەسەن ئەحمەد مستەفا
دیدگای نەتانیاهۆ و باڵادەستی :
لێدوانەكەی بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لە ٩ی كانوونی دووەمی ٢٠٢٤، ڕەنگدانەوەی خواستە درێژخایەنەكەیەتی بۆ دووبارە داڕشتنەوەی دیمەنی جیۆپۆلەتیكی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
لەوانەیە هێشتا پێویستمان بە تێگەیشتن بێت سەبارەت بەو ڕۆژهەڵاتە جیاوازەی ناتانیاهۆ خواستییەتی دروستی بكات، لەوانەیە كورد لە سوریاو عێراق و نالۆژیكیش نابێ بڵێم لە ئێرانیش بە ڕۆژهەڵاتی نوێی كوردی بزانن.
ناتانیاهۆ بەیاوەری وەزیری بەرگری كابینەكەی لە بەرزاییەكانی جۆلانەوە بە دووربینێكی سەربازی تەماشای ئاسمانی سوریایی دەكرد و مەرگی ڕێككەوتنی 1974 ی ڕاگەیاند، ڕۆژێك دواتریش جەختی كردەوە كە شكستی ئێران لە سوریا دوای ٥٤ ساڵ لە دەسەڵات و سەرمایەگوزاری، سەركەوتنی ستراتیژی ئیسرائیلە كە بریتییە لە كەمكردنەوەی كاریگەریی محوەرە دووژمنەكەی لە یەكێك لە شانۆ سەرەكییەكانی بەریەككەوتندا.
بەرزاییەكانی جۆلان كە خاكێكی مێژووییە وكێبڕكێی لەسەرە، ئێستا وەك شەنگستی ستراتیژی ئەمنی ئیسرائیل جێگیركراوە، ئەمەش ئیدیعای نەتانیاهۆ بۆ گۆڕینی داینامیكی ناوچەكە بەهێزتر دەكات.
بەرزاییەكانی،جۆلان وەك سەرمایەیەكی ستراتیژی كە لە جەنگی شەش ڕۆژەی ساڵی ١٩٦٧دا لەلایەن ئیسرائیلەوە دەستی بەسەردا گیرا و لە ساڵی ١٩٨١دا ئیسرائیل وەك خاكی خۆی لەقەڵەمی داوە، گرنگییەكی سەربازیی بێهاوتای هەیە.
دوای كەوتنی بەشار ئەسەد، لە دووسێ ڕۆژی ڕابردووەدا سوپای ئیسرائیل نزیك دیمەشق كەوتۆتەوە، گەڕاوەتەوە ئەو زەوییانەی كە بە گوێرەی پەیمانی ئاشتی ساڵی ١٩٧٤ جێی هێشتبوون و لە بەرزاییەكانی جۆلان جێگیر ببوو.
چۆن بە ڕووخانی شای ئیران، سەدام پەیماننامەی جەزائیری دڕاندو عێراق پەشیمان بۆوە لە پێدانی شتلعەرەب بە ئێران، ئیسرائیلیش پەشیمان بۆوە لە جێهێشتنی ئەوخاكانەی بە گوێرەی پەیمانی 1974 دابوونییەوە بە سوریای سەردەمی حافزئەسەد، كەواتە ئێسته ئیسرائیل و سوریا لە جەنگێكی كراوەدان.
ئەبێت تۆزێك لێرە لە پێناسەیەكی مەجازی بۆ زەمەن تێبگەین، ئەویش ئەوەیە، بە كۆتایی پەیمانی 1974 ئێستە لای ئیسڕائیل ناكۆكیەكە گەڕاوەتەوە ساڵانی هەشتاكان وئیسرائیل وەك براوەی جەنگ درێژە بە هێرشەكانی دەدات، تا ئەوكاتەی دەوڵەتی نوێی سونی لە سوریا لەگەڵ ئیسڕائیل ڕێككەوتنێكی نوێ دەكات.
دۆخی ئێستە ڕێگە دەدات بە ئۆپەراسیۆنی بێ سنوور لە سوریا لەژێر پەردەی دەستەبەركردنی ئاسایشی نەتەوەیی ئیسڕائیل، ستراتیژێك كە لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە ڕەوایەتی ڕێگە لێگرتنی نیە وسوریایش لە ئێستەدا نە لە نەتەوە یەكگرتوەكان نوێنەری چالاكی هەیە ونەسەروەریشی ماوە، هەرچەندە گریمانە دەكرێت (محەمەد جۆلانی) لەم ڕاستییە سیاسی و یاساییە ئاگادار كرابێتەوە، بۆیە دەیەوێت بە دەستێكی پێكهاتەیەكی نوێ بونیاد بنێت و بەدەستەكەی دیكەیشی توند دەست بە میراتی بەڕێوەبەرایەتی ئەسەدەوە بگرێت و ناوی بنێت ئاڵوگۆری ئاشتیانەی دەسەڵات و سود لە بەرپرسانی پێشوو وەردەگرێت.
سوریا چۆتەوە، ناو جەنگێكی نوێ، جەنگێك كە به پاشەكشەی چوارچێوەی پەیماننامەی ساڵی 1974 ی دوای جەنگی یۆم كیپور دەست پێدەكاتەوە، ئیسڕائیل ناوچەیەكی نوێی پارێزراوی بونیاد نایەوە، لێدوانی نەتانیاهۆ ئاماژە بوو بۆ ئەوەی كەئەم پەیماننامەیە بە ڕووخانی ئەسەد لە ئارادانەما.
پێشكەوتنە سەربازییەكانی ئیسرائیل لە غەززە، لوبنان و بەرەی دیكەیش لەلایەك و ڕووخانی حكومەتی سوریا وەك لایەنێكی ڕێكەوتنی 1974 لەلاكەی ترەوە ڕێككەوتنەكەی پووچەڵ كردووەتەوە.
ئەم گۆڕانكارییە ڕێگە بە ئیسرائیل دەدات تاكلایەنە مامەڵە بكات، خۆی وەك سەركەوتووی بێ كێبڕكێی شەڕی ساڵی ١٩٧٣ دووپات بكاتەوە.
ناچارییە، ئەبێت لە نێوان دەوڵەتی سوننەی سوریاو دەوڵەتی ئیسڕائیل ڕێككەوتنێكی نوێ بێتە ئاراوە، كە ڕێككەوتنێك دەبێت چەكی ستراتیجی لە سوریا دەسەنێتەوە و كەمترین ئاستی سەربازی درێژخایەنی بۆ مسۆگەر دەكات.
مەرجێكی لەو شێوەیە بۆ ئیسرائیل زۆر گرنگ دەبێت بۆ دانوستان لەسەر هەر كشانەوەیەك لە نزیك دیمەشق و چونەوەی بۆ بەرزاییەكانی جولان و داننانی سوریا بە ئیسڕائیلی بوونی جۆلان بۆ هەمیشە.
ئیسرائیل بە كەڵك وەرگرتن لە ئاڵوگۆڕی مەزهەبی دەوڵەت و شكستی سوریا لە جەنگەكەیدا هەوڵدەدات دڵنیابێت لەوەی هیچ هەڕەشەیەكی داهاتوو لە دراوسێی باكووری وڵاتەكەیەوە سەرچاوە ناگرێت.
لە هەنگاوەكانی ڕۆژهەڵاتە نوێیەكەدا، ئیسرائیل لە ڕێگەی ڕێكەوتنێكی نوێوە، لوبنانی لە ڕووی سیاسییەوە پارچە پارچە و لە ڕووی ئابوورییەوە بە پەككەوویی بەجێهێشتوو.
ئەم پێشهاتە وەك هۆشدارییەك بۆ سوریا و ئێران ڕۆڵی هەیە و جەخت لەسەر توانای ئیسرائیل دەكاتەوە بۆ بەكارهێنانی كارتەكانی و بێلایەنكردنی دەوڵەتە نەیارەكان بەبێ ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆی سەربازی.
دەوڵەتی سوریایش وەك لوبنان بە ڕێككەوتنێكی نوێ دەبەستێتەوە، بە پێچەوانەشەوە لێدەدات تا ژێزخانە سەربازییەكەی لەگەڵ خاك یەكسانی دەكات و و ڕێگەی بونیاد نانەوەشی پێنادات، دۆخی یاسایی و واقعی مەیدانیش ڕێگە بە ئیسڕائیل دەدات.
ئەو ڕوخسار وناوەرۆكە نوێیەیی ناتانیاهۆ بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست باسی دەكات، نەهێشتنی خواستە ئەتۆمییەكانی ئێرانە.
ئیسرائیل بە سوریا و لوبنانێكی بێ چەك دڵنیای دەدات لەوەی كە دراوسێیەكانی بۆی نابنەوە هەڕەشە.
پرسیاری كورد لە سیاسەتی ئیسرائیلدا :
ستراتیژی نەتانیاهۆ هێندەی پەكخستنی یەكجاری پڕۆژە ئەتۆمییەكەی ئێران وبەستنەوەی سوریاو لوبنان و دواتر عێراق دەبێت بە پابەندكردنیان پەیماننامەی ئەوتۆ كە گرنتی ئاسایشی درێژخایەنی ئیسڕائیل بكات، هەرگیز ئیسڕائیل هیچ ستراتیژیەتێكی بۆ كورد لە هیچ پارچەیەكی كوردستان پێ نیە،
سیاسەتی (ڕیالیزمی هێرشبەر)ی ناتانیاهۆ گرنگی بە زۆرترین دەسەڵاتی دەوڵەتەكەی بۆ دەستەبەركردنی باڵادەستی و ئاسایش لە ناوچەیەكی ناجێگیردا دەدات.
ڕێبازی ئیسرائیل خواستەكانی كورد پشتگوێ دەخات، لەبری ئەوە سەرنجی لەسەر بێلایەنكردنی هەڕەشەدەستبەجێیەكان و چەسپاندنی باڵادەستی ناوچەیی خۆیەتی.
كورد پێویستیەتی گوێ لەم واقیعە بگرن و خۆیان لە حیسابكردنی هەڵەی مەبەستەكانی ئیسرائیل بەدوور بگرن، دان بەوەدا بنێن كە هاوپەیمانییەكانی ئیسرائیل بە ڕەچاوكردنی پراگماتیك، نەك ئایدیۆلۆژی، بونیاد نراون.
بۆ كورد هاوسەنگی هێز لە ناوچەكەدا بە سەنتەری پەیوەندی لەگەڵ ئێران و عێراق و سوریا و توركیا دەمێنێتەوە.
لە كاتێكدا ڕەنگە كردەوەكانی ئیسرائیل دەرفەتی كاتی پێشكەش بكەن، دەوڵەتە زیندان پەروەرەكانی شیعە و سوننە لاواز بكات، بەڵام پەیوەندی كورد لەگەڵ دراوسێیە مێژوییەكانمان وەك ئێران، توركیا، سوریاو عێراق، بۆ مانەوەی كورد و خواستە درێژخایەنەكانی زۆر گرنگن.
لێكدانەوەی هەڵە بۆ ئامانجە ناوچەییەكانی ئیسرائیل دەتوانێت ببێتە هۆی هەنگاوی هەڵەی ستراتیژی كە بە سازش لەسەر بەرژەوەندییەكانی كورد تەواوبێت .
بە پوختی :
كردەوەكانی ئیسرائیل لە سوریا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی فراوانتر ستراتیژییەكی حیسابكراو بۆ دەستەبەركردنی باڵادەستی خۆیی و بێدەسەڵاتكردنی نەیارەكانی و دەستەبەركردنی ئاسایشی درێژخایەنی خۆی دەبێت.
كورد دەرفەتی گەورەی بۆ دێتە پێشەوە لەم كەشەی بەریككەوتنەكە بەرهەمی دێنێ سەرمایەگوزاری بكات، و لە هەمانكاتدا وەك قەوارەیەكی ناوچەیی دەبێ بە وردی ئەم داینامیكیانە ئیدارە بكات، هاوپەیمانی لەگەڵ دەوڵەتانی دراوسێ لە پێشینەی كارەكانی خۆیدا بێت.