حەسەن ئەحمەد مستەفا
خەڵكی سوریا و ئۆپۆزسێۆن لە گۆڕەپانی ئەمەوییەكان لە شام پەیكەری حافز ئەسەدیان تێكشكاندو سەلكەكەی بەدەست گەنجەكانەوە لە ناوەرۆكەكەی بەتاڵ دەكرایەوە.
ئەمە 9ی نیسانی 2003ی هێنایەوە بیر كاتێك لە گۆڕەپانی فیردۆس لە بەغداد، پەتیانكردە ملی پەیكەرە زەبەلاحەكەی سەدام و ڕوخاندیان.
ئەو پەیكەرانە قسەمان لەگەڵ دەكەن و پێمان دەڵێن، بوونی سەرۆكە دیكتاتۆرەكان، تەنیا لە سنوورەكانی نەتەوەكەیاندا قەتیس نابن، تەنیا لە مەیدانەكان و ناو كۆشكەكان دانانرین، بەڵكو دەخزێنە ناو كۆشكەكانی یادەوەری و خەیاڵ و ترسی بەكۆمەڵی خەڵكەكە. لە سوریا و عێراقدا بەعسییەكان لە ڕێگەی سروشتی و میتافیزیكی و ڕەمزییەوە لە مێشكی خەڵكەكەدا پەیكەریان بۆ خۆیان دادەتاشی.
ڕەهەندە سروشتییەكەی بریتییە لە هێنانە پێشی زیندووی ڕۆژانەی دەسەڵاتەكەی، دەسەڵاتێك كە پۆرترێتەكان بچوك دەكاتەوەو وپەیكەرەكانیش نەك وەك هونەر بەڵكو وەك ئامێری دەستبەسەرداگرتنی بیردانگی مرۆڤ گەورە دەكات.
بەعسییەكان ورد ورد كاریان دەكرد تا لە دەرەوەی فیزیكییەت دیكتاتۆر بوونێكی جنۆكەیی هەبێت، بونێك كە هەرگیز لێمان جیانابێتەوە. پەیكەرێك كە نیگاكانی بەناو پۆلی قوتابیان و تەنانەت دیواری زیندانەكاندا دەڕوانێت. لە خەونەكاندا دەژژێت، لە یەككاتدا ڕۆڵی باوكێكی پارێزەر وجەلادێكی بێ بەزەیی دەبینێت، ڕۆڵێك كە تاك و كۆی كۆمەڵگەكەی بە گوێرەی خۆی دروست دەكاتەوە.
لێرە چوینە كەوشەنی بوارێكی هەستیاری دەروونی و ڕۆحی.
لە فلمی ڕیسالە و زنجیرەی یوسف پێغەمبەردا بتەكان لە سنوری پەیكەرەكان تێدەپەڕن و لە قوڵایی دەروونی خەڵكەكەدا نیشتەجێ دەبن.
بۆ خەڵكی كۆریایی باكور سەرۆكێكی ترسێنەر تەنها سەركردەیەكی ئاسایی نییە بەڵكو خوداوەندێكی سەپێنراو وڕێزلێگیراو وترسناكیشە، پەیكەری دیكتاتۆری عێراق و حافڤ ئەسەدی سوری هێمای گەورەیی ئەوان وبێنرخی كۆمەڵگە بوو.
بۆیە لەو ساتەدا كە پەیكەری سەدام حوسێن لە ساڵی ٢٠٠٣ لە بەغدا خرایە خوارەوە، دیمەنەكە ئاسایی نەبوو. دیمەنێكه تەنیا بە دەست لێدان هەستی پێ ناكرێت، ئەمە تەنیا وێرانكردنی شوێنەوارێك نەبوو، داڕمانی وەهمێك بوو. هێمایەكی قوڵ بوو، دیمەنەكە ناوەكییە. پەیكەرەكان كەناڵێكی گرنگن بۆ گەیاندنی هەمیشەیی دروست دەكرێن.
ڕووخانیشیان ئاماژەیە بۆ نابەردەوامی وگۆڕانكاری گەورە.
بۆیەش پەیكەری سەلكە سەری ئەسەد كە هاوڵاتییەك پێی خستۆتەمسەر وپاشماوە شكاوەكانی مۆنۆمێنتی سەدامیش تەنیا كەلوپارچەی پەیكەرە شكاوەكە نەبوون، ئەوان یەكەم ئاماژەی گێژاوەكانی دوای سەدام بوون. بۆشایییەك كە داوای پڕكردنەوەی دەكرد.
24 ساڵ پێش ئێستە، بەشار بە سەدان پەیكەری باوكیەوە نیشتیمانی پەیكەرەكانی بەعسی بە هەموو شتێكەوە بەمیرات گرت. بۆ هەرشوێنێ دەچویت، ڕووخساری ئەسەد، باسل و بەشار (سوریا) یان تێر (ناو) تیر (نیگا) و تێر (وەهم) دەكرد٫ بە چەشنێك كە سوریا ببوو بە ئیمپراتۆریەتێك لە هێماكان لە دیوارە و شوێنەوار و ئەفسانە.
هەشتی دێسەمبەری 2024ە لە تەواوی سوریا و تەنانەت لە مەیدانی ئەمەوی دیمەشق پەیكەری حافڤ ئەسەد شكێندرا، بەچەشنێك كە دواتر كۆناكرێنەوە.
هەر نەتەوەیەك بەجۆرێك ڕەمزەكانی خۆی لە كۆمەڵە بتێكدا كۆدەكاتەوە. ناپلیۆن لە فەرەنسا، لینین لە ڕووسیا، ماو لە چین بەهەمان چەشنبوون، لەگەڵ ئەوەشدا مانەوەو مەخزای جیاوازیشیان هەبوو.
كێشە نەبینراوەكە لێرەیە، ترس لە ئۆپۆزسێۆن بۆ ئایندەی سوریایش لێرەیە، ئاخر كەوتنی بتەپەیكەری دیكتاتۆر بۆشایی دروست دەكات، بۆشاییەك كە داوای پڕكردنەوە دەكات.
عێراقی دوای سەدام، نەك دێموكراسی پێ نەبوو، جارێكی دیكە بوو بە نیشتیمانی بتەكان، نەك دیموكراسی لە باوەش نەگرت، پەرچەم و نیگای هەزاران بتی نوێی سەوزی لە باوەشگرت، هەندێك لە بتەكان ڕەگەی قۆڵی ئاینیان هەیە، شەڕی ناوخۆی عێراقیش شەڕی بتەكانە.
خەریكە سوریاش ڕووبەڕووی دووڕیانێكی هاوشێوە دەبێتەوە. كاتێك پەیكەرەكانی بەشار دەكەونە خوارەوە و دەڕوخێن، پرسیاری ڕاستەقینە ئەوە دەبێت كە كێ، یان چی، شوێنەكەی پڕدەكاتەوە.
جەنگی داهاتووی سوریا جەنگی كەلاوەی پەیكەرەكانە، بۆ هەر كەلاوەو شوێن پەیكەرێكی ئەسەدەكان، ئایدۆلۆژیا، سەركردە، یان هێزێكی نوێ ئامادەیە پەیكەری خۆی لەسەر دروست بكاتەوە.
زەرورەتی لەناوبردن و دروستكردنەوەی پەیكەر چیرۆكی قوڵی ئێمەی مرۆڤە، مرۆڤێك كە بونمان مەرجی بوونی پەروەردەگاریشمانە، مەرج بوونی گەورەكانە، ئەمە كردەیەكی كۆمەڵایەتی و دەرونی مرۆڤە، ئاوێنەی پەیوەندی ئێمەو دەسەڵاتە.
پەیكەرەكان تەنها بەرد و برۆنز نین، ئەوان لەنگەری ناسنامەن، ڕەمزی نەمری و ناسنامەی دیكتاتۆرن. ئەوان نەمریش تێپەڕدەبێت.
كاتێك پەیكەرەكان دەكەونە خوارەوە، ڕاستییەكی هەستیار ئاشكرا دەكەن، دەسەڵات تەنها تا ئەو كاتە بوونی هەیە كە خەڵك باوەڕی پێیەتی.
مۆنۆمێنتی ڕاستەقینەی بەشار ئەسەد ئەو پێكهاتە كۆنكرێتییانە نین كە ناوی ئەویان لە سەركۆڵراوە، بەڵكو جێپەنجەی دەروونیی دیكتاتۆرە بەسەر سورییەكانەوە، هەروەك هین موقتەدا و سستانی و ئەوانی دیكەوەیە بەسەر عێرایەكانەوە.
پەیكەری دیكتاتۆر، بۆ ئەوانەی لە زەمەنی ڕژێمەكەیدا لەدایك بوون و چونە قوتابخانە ویەكەم ڕوخساری ئەسەدیان دیت، مانایەكی كۆنكرێتی وجیاوازی هەیە، بەراورد بەوانەی بیریان دێت كە 51ساڵ بەر لە ئەمڕۆ حافڤ ئەسەد هاتە دەسەڵات.
سەدام بۆ نەوەی پەنجاكان مانایەك و بۆ نەوەی هەشتاكان كە ئێمە بوین مانایەكی جیاوازی هەبوو، ئەوانەی چاویان لە پەیكەرتاشە چۆن لە مادەیەكی سادە بتێك دروست دەكات، ئاسایی تر بتەكە دەیبینن، بەراورد بە مناڵێك كە یەكەم ڕۆژی قوتابخانەیەتی و شەرم لە چاوە گەورەكراوەكانی پەیكەرەكە دەكات.
هێزی پەیكەر و بت :
بە درێژایی مێژووی مرۆڤ پەیكەرو بنەكان ڕۆڵێكی قووڵیان لە ژیانی تاك و كۆی كۆمەڵگاكاندا هەبووە. ئەوان تەنیا (شت)ێك نین٫ دەركەوتنی دەسەڵات و كولتوور و یادەوەری و ناسنامەن.
لە شارستانییەتە كۆنەكانەوە تا دەگاتە دەوڵەتە مۆدێرنەكان، پەیكەرەكان بۆ یاود وبەرجەستەی سەركردەكان، ئایدۆلۆژیا، یان جەختكردنەوە لەسەر باڵادەستیان دانراون، بۆیەش زۆرجار لەناوچوونیان ئاماژەیە بۆ گۆڕانكاری قووڵ لە هۆشیاری بەكۆمەڵ یان دیمەنە سیاسییەكان.
پەیكەرەكان دەركەوتنێكی فیزیكین بۆ سەركردەكان بەرجەستەكردنەوەن، ئامرازێكن بۆ بەرهەمهێنانەوەی خۆیان لە دیمەنی دەستەجەمعی نەتەوەیەكدا، دروستكردنی هێمایەكی هەمیشەین بۆ دەسەڵاتی خۆیان. بۆ ئەوەی وەك بیرهێنانەوەی بەردەوامی دەسەڵات قسەمان لەگەڵدا بكەن، لە فەزای گشتیدا نمایش دەكرێن.
بەم مانایە پەیكەرەكان وەك درێژكراوەی كەسایەتی دیكتاتۆرەكان ڕۆڵیان هەیە، تەنانەت لە غیابی خۆیاندا دەسەڵات پڕۆژە دەكەنەوە.
لە ڕوانگەی ئەنترۆپۆلۆژییەوە، دانانی پەیكەر بەستراوەتەوە بە خواستی مرۆڤ بە نەمرییەوە. پەیكەرەكان بەڵێنی هەمیشەیی دەبەخشنەوە، ڕێگە بەدیكتاتۆر یان ئایدۆلۆژیاكان دەدەن لە دەرەوەی زەمەنی خۆیان بژین.
بەڵام هەمان ئەم هەوڵە بۆ نەمریی زۆرجار زەمینە بۆ ڕووخانی دواجاریان دادەنێت. پەیكەرەكان ئیستاتیكن، لە كاتێكدا كۆمەڵگاكان دینامیكین.
لەگەڵ پەرەسەندنی دیمەنە كولتووری و سیاسییەكان ماناكانی پەیوەست بەم شوێنەوارانە دەتوانن بگۆڕدرێن و بیانكەنە ئامانجی توڕەیی، بێهیوایی و تەنانەت لێ ڕاپەڕینیش.
لە ڕووی كۆمەڵناسیەوە پەیكەرەكان دوو ڕۆڵ دەگێڕن لە یەككاتدا یەكدەگرن و دابەشیش دەبنەوە، لە لایەك لە نێوان كۆمەڵێك كەسدا ناسنامەیەكی هاوبەش بەرهەم دێنن، كە وەك خاڵی سەرەكی بۆ پەیوەستبوونی بەكۆمەڵ یان شانازی نەتەوەیی كاردەكەن. بۆ نموونە پەیكەری سەركردەیەكی ڕێزدار دەتوانێت ببێتە شوێنێك بۆ ئاهەنگێكی بەهادار یان ماتەمینی، ئەمەیان كۆمەڵگەیەك لە ئەزموونە هاوبەشەكانیدا بەیەكەوە دەبەستێتەوە.
لە لایەكی دیكەوە پەیكەرەكان دەتوانن ئایدێۆلۆژیا و فیگەرەكانی نوێنەرایەتی دابەش بكەن. پەیكەری سەرۆكی كۆریا، سەدام و ئەسەد چی بۆ ڕای جیاواز دەهێڵنەوە، جگە لە هێمای چەوساندنەوە و نامۆبوون.
زۆرجار كەوتنی پەیكەرێك گوزارشت لە داڕمانی ئەم چیرۆك و مێژووە موزەیەفە دەكات كە كۆمەڵگە كۆدەكاتەوە یان دابەش دەكات.
دەروونناسی بتەكان لە ژیانی تاكەكەسیدا :
بت و پەیكەر كاریگەری دەروونیشیان هەیە. بۆ تاكەكان مایەیی ترس یان ستایشن. لە ڕژێمە تاكڕەوەكاندا، بوونی پەیكەری سەركردەیەك لە هەموو شوێنێكدا دەبینرێت ئەمەش دیمەنێكی دەروونی دروست دەكات كە دەرفەتی پرسیارو ناكۆكی ڕاكان ناهێڵێتەوە.
لە ڕووی فەلسەفییەوە، هەڵگرتن و لەناوبردنی پەیكەرەكان ڕەنگدانەوەی ململانێی مرۆڤ لەگەڵ دەسەڵات و یادەوەری و ناسنامەدایە. چەمكی (دوبارەبوونەوەی ئەبەدی) لەلایەن فریدریش نیچە، دەلاقەیەكمان بۆ دەكاتەوە تا لە دیاردەی گەڕانی كۆمەڵگەكان بەدوای ماناو دەسەڵات ودادپەروەریدا تێبگەین كەواچۆن مرۆڤەكان زیاد لە جارێك ودوان بت دروست دەكەن ولەناویان دەبەن. ئەمەیش ئەو بازنەیەیە كە جەخت لەسەر نابەردەوامیی دەسەڵات و حەتمییەتی گۆڕانكاری دەكاتەوە.
لە كتێبی (دۆخی مرۆڤ)ی هانا ئارێنتدا، لەوە دەكۆڵێتەوە كە چۆنانوچلۆنی فەزای گشتی بەهۆی یادەوەری و كردارێكی بەكۆمەڵەوە ڕێكدەخرێت. پەیكەرەكانیش ئامرازێكن بۆ چەسپاندنی یادەوەری بەكۆمەڵی لە كایەی فیزیكی ڕێكخستنەكەدا. لەگەڵ ئەوەشدا لەناوچوونیان ڕێگەیەكە بۆ كۆمەڵگاكان بۆ ڕەتكردنەوەی ڕابردوویان یان دووبارە دڕشتنەوەی داهاتوویان.
كۆمەڵناسی ئایكۆنۆكلاسیزم :
كاتێك فەزای گشتی داگیر دەكرێت ودەخنكێندرێت، بۆ وێنە كۆریایی باكور، عێراقی سەردەمی سەدام و سوریای ئەسەد، هەوڵێك هەیە بۆ پێناسەكردنەوەی ناسنامە ووەرگرتنەوەی فەزا گشتییەكە، ئەو كەسانەی كە بەشداری ئایكۆنۆكلیزم دەكەن یان پشتگیریان دەكەن پێیان دەوترێت ئایكۆنۆكلیست، ئەمەش زاراوەیەكە بە شێوەیەكی مەجازی بۆ هەر تاكێك بەكاربهێنرێت كە بیروباوەڕە باو بەنرخەكان یان دامەزراوە پیرۆزەكان بە پاساوی ئەوەی كە هەڵەن یان زیانبەخشن تێك دەدات.
لە بیست ساڵی ڕابردوودا لە هەرێمی كوردستان بەدیاری كراوی لە قەزا سنورییەكانی سنوری سلێمانی و بەشی زۆری ئەو مەرقەدانەی خەڵك بەنوێنەرایەتی خوا دەیپەرستن لەلایەن خەڵكانێكەوە تێكدران پاساوی تەیارێكی ئیسلامی ئەوەبوو كە ئەم مەرقەدانە نۆڕمی نوێی دژ بە تاكایەتی خوایان بەرهەم هێناوە تەنانەت لە هەندێك ناوچە ترس لە مەرقەدی پیاوچاكان لەترس لەخوا زیاترە، لە گوندەكەی ئێمە ترس لە ئیمانداری (نێكۆمەر) لە ترس لە خوا كەمتر نەبوو، هەبوە گوتویەتی خوایە ئەمجارە (نێكۆمەر) شەفاعەتمان لە قاپییەی تۆ بۆ بكات.
ئەمە لە نزیكەوە چەمكی (دەسەڵاتی هێمادار)ی كۆمەڵناس پیێر بۆردیۆمان بۆ دەگێڕێتەوە، لێرەدایە پەیكەرەكان هێزی ڕەمزی بەكاردەهێنن بۆ شەرعیەتدان بە دەسەڵات و داڕشتنی نۆرمەكانی كولتووری.
لەناوچوونیشیان كردەوەیەكی ئازایانەیە وبەرەنگاربوونەوەی دەسەڵاتەكەیە، ڕێگایەكە بۆ گروپە پەراوێزخراوەكان بۆ ئەوەی بڵێن وەرن بەها كۆمەڵایەتییەكانمان پێناسە بكەنەوە.
ئەوانەی پەیكەرەكەی باسل ئەسەدیا لەناوەڕاستی حەلەب و لەگۆڕەپانی سەعدوڵا جابیری شكاند لە مانادا چوارچێوەیەكیان شكاند كە شوێنی پێناسەی بەها كەلتورییەكانی كوردو عەرەبی سونەی تێدا نابێتەوە.
ئەگەرچی پەیكەرێ نییە لێ ڕووخانی دیواری بەرلین لە ساڵی ١٩٨٩ هاوتایەكی ڕەمزییە بۆ لەناوبردنی پەیكەرەكان. دیوارەكە نوێنەرایەتی دابەشبوونی ئایدیۆلۆژیی شەڕی ساردی دەكرد. لەناوچوونەكەی كۆتایی سەردەمێك و تامەزرۆیی بەكۆمەڵ بوو بۆ یەكگرتوویی و ئازادی.
پەیكەرەكان ڕۆڵیان لە شێوەپێدانی یادەوەری بەكۆمەڵدا هەیە، مێژوونووس پیێر نۆرا چەمكی (شوێنەكانی یادەوەری)ی پێناساندین، ئەو شوێنانەی كە یادەوەری تێیدا ڕەگەدادەكوتێ و بەرگە دەگرێت.
لە هەڵسەنگاندنی مۆدێڕندا، لە هەمبەر مێژو وناسنامە، مشتومڕ سەبارەت بە پەیكەرەكان پڕ لە ململانێی كۆمەڵایەتی فراوانترە. بۆ نموونە لابردنی پەیكەری كۆنفیدڕاڵی لە ئەمریكا تەنها پەیوەندی بە خودی پەیكەرەكانەوە نەبوو، بەڵكو پەیوەستیش بوو بەوەی كۆمەڵگە جیاوازەكان چۆن سەروەری یان چیرۆكە مێژووییەكانیان لەبەرچاوی یەكتر نمایش دەكەن.
ئەو چیرۆكانەی مانای دروست بوون و لەناوچوون و لەدایكبوونەوە دەبەخشن، ئەمانە چیرۆكێكن لەنگەر لەسەر پێداگیری دەسەڵات وداڕشتنی ناسنامە و بیرەوەری دەگرن، لەنگەرێك كە نایەڵێت شەپۆلەكان ڕایان بماڵن.
لەناو بردنیان نابەردەوامییە، وشكبوونی سەرچاوەكانیانە، ئیتر كۆمەڵگەكان لەگەڵ پەرەسەندنیان هێمای نوێ بۆ پەسند یان ڕەتكردنەوە هەڵدەبژێرن.
لەجیهانێكدا كە دەسەڵات ناجێگیر و گێڕانەوەكان كێبڕكێیان لەسەرە، پەیكەرەكان هەستیاری نێوان بوون ونەبوون دەگێڕنەوە.
لە چاوخشاندن بە ئەدەبیاتی جیهانیدا تێڕوانینێكی قووڵ وڕەمزی و فەلسەفی ڕونمان سەبارەت بە پەیكەر و بتەكان دەست دەكەوێت. ئەم هێمایانەی كەنوێنەرایەتی دەسەڵات، یادەوەری و ناسنامە دەكەن.
پەیكەر لە ئەدەبیاتی كلاسیكدا :
لە ئەدەبیاتی كلاسیكدا ولەزۆر بۆنەدا پەیكەرەكان وەك بەرجەستەكردنی دەسەڵاتی خودایی یان شاهانە هەن.
زۆربەتان ئەفسانەی ڕۆمانی پیگمالیۆن و گالاتیا دەزانن، ئێستە بیرتان دەكەوێتەوە، بریتییە لە مامەڵەی نێوان هونەرو جوانی، (پیگمالیۆن)ی پەیكەرتاش، پەیكەرێكی هێندە جوان دروست دەكات كە عاشقی دەبێت.
پەیكەرەكەش كە لەلایەن خوداوەندی ڤینۆسەوە زیندوو دەكرێتەوە، بۆ مرۆڤیش دەبێتە هێمای خواست وتێپەڕاندنی سنوورەكان و دروستكردنی تەكاموڵ. چیرۆكێكە لەدەوری مشتومڕی خوڵقێنەرو خوڵقێندراو، كە بابەتێكی زۆر دووبارەبوونەوەیە لە ئەدەبدا.
پەیكەری زیوس لە ئۆڵۆمپیا (هێرۆدۆت و پاوزانیا) چەندە زیاتر مێژووییە، لەگەڵیدا بەهای بەكۆمەڵ بۆ قودرەتی خوا ولێوەشاوەیی ودەستڕەنگینی هونەرمان بۆ دەڵێتەوە، پەیكەرەكە خواستی ئاینی و ڕاگوزەری هەوڵە مرۆییەكان بەخۆیەوە دەگرێ.
سەری پاشا, لە نووسینی چینوا ئاچێبێ، خەباتی گەلانی ئەفریقا دەگێڕنەوە، ڕەخنە لە دەسەڵاتی دزو داپڵۆسێنەری كۆلۆنیالیزم دەگرێت، كۆلۆنیالیزم كۆمەڵگە ڕەسەنەكان هەڵدەوەشێنێت و كۆمەڵگەی نوێیان لە شوێن دادەنێت. لەم چیرۆكەدا شكاندنی پەیكەری كۆلۆنیالیزم دەبێتە مەتافۆرێك بۆ بەرخۆدان و وەرگرتنەوەی سەربەخۆیی.
لە ئەفسانەی كۆنەوە تا ڕەخنەی مۆدێڕن، پەیكەر و بتەكان لە ئەدەبیاتی جیهانیدا ڕەنگدانەوەی سەرسامی وبەردەوامی مرۆڤایەتین كە بە دەسەڵات و یادەوەری و ناسنامەكەیەوە دەنازێت.
ئەوان تەنها شتگەلێكی ماددی نین بەڵكو ئاوێنەی بەها و ترس و ئاواتەكانی كۆمەڵگەن. جا ڕێزیان لێ بگیرێت یان سووكایەتیان پێ بكرێت، بوونیان لە ئەدەبدا جەخت لەسەر یارییە قووڵەكانی نێوان هەمیشەیی و ڕاگوزەری، دەسەڵات و بەرخۆدان، دروستكردن و لەناوچوون دەكاتەوە.
ئەدەبیاتی جیهانی لە ڕێگەی هێماگەلێكەوە بانگهێشتی خوێنەران دەكات بۆ بیركردنەوە لە ئاڵۆزییەكانی بوونی مرۆڤ و ئەو چیرۆكانەی كە هەڵیدەبژێرین بۆ گێڕانەوەی دەربارەی خۆمان.
بۆیەش لە سەرانسەری جیهاندا پەیكەر و بتەكان جێگەیەكی بەرچاویان لە فۆلكلۆردا هەیە ، وەك هێمای دەسەڵات و ڕۆحانیەت و یادەوەری بەكۆمەڵ دەردەكەون.
لە فۆلكلۆری باوی چینیدا، شێرە بەردینەكان لە دەرەوەی پەرستگا و ماڵەكان لە دژی ڕۆحە خراپ وشەڕانگێزەكان وەك پاسەوانێك دادەنرێت. پێدەچێت ئەم پەیكەرانە جەوهەرێكی زیندوویان هەبێت كە چاودێری ناوچەی مەبەستەكە دەكەن.
سوپای تێراكۆتا لە ئەفسانەی چینیدا جێی بایەخە، ئەمانە پەیكەری سەربازەكانن، ڕەمزی مانەوە وپارێزەری ئیمپراتۆر (چین شی هوانگ) بۆ ژیانی دوای مردن دروستكراون. مەغزای چیرۆكەكانیان جەخت لەسەر دڵسۆزی و شەرەف و دەسەڵاتی ئیمپراتۆر دەكەنەوە.
بیرۆكەی ژیانی پەیكەرەكان مۆتیڤێكی دووبارەبووەوەیە لە فۆلكلۆردا، كە ڕەنگدانەوەی ترس و سەرسامی مرۆڤایەتییە بە سنووری نێوان زیندوو و بێ گیان.
چیرۆكی خانمی ئازادی هەرچەندە نوێترە لێ مایەی سەرنجە، پەیكەری ئازادی لە فۆلكلۆری ئەمریكیدا پرسی ئازادی و هیوا و تێكۆشان بەرجەستە دەكات.
بووەتە گێڕەرەوەی چیرۆكی خۆڕاگی كۆچبەری :
كەوتنی بتەكان لە نەریتە ئیبراهیمییەكاندا چیرۆكی كتێبی پیرۆزە، ئیبراهیم بتەكانی باوكی شكاندووە، ئەمەش ڕەنگدانەوەی ڕەتكردنەوەی بتپەرستی و سەرهەڵدانی یەكتاپەرستییە.
كۆلۆسۆسی ڕۆدس كە پەیكەرێكی گەورەی خوداوەندی خۆری یۆنانی هێلیۆس بوو لە شاری ڕۆدس لە یۆنانی كۆن دانرابوو، یەكێك بوو لە حەوت سەرسوڕهێنەرەكانی جیهان، سەردەمانێك پەیكەرەكە هێمای دەسەڵات بوو، لەناوچوونیش بە هۆی بوومەلەرزەیەك بوو بە تەپوتۆزی حیكایەتێك بۆ ئاكاری لووتبەرزی و دواتر لەناوچوون.
پەیكەر وبتەكان لە فۆلكلۆردا ماددییەتی خۆیان تێدەپەڕێنن ودەبنە مەكۆی یادەوەری بەكۆمەڵ و ڕۆڵی بیروباوەڕی ڕۆحی و وانەی ئەخلاقی دەبینن. ئەوان خاڵی پێكگەیشتنی داهێنەرانەی نێوان مرۆڤ و پەروەردەگارن.
پەیكەرەكان پێمان وەڵێن چۆناوچۆنی كۆمەڵگەكان مێژووی خۆیان دەبینن. ئەمانە چیرۆكی ئیلهامبەخش دەگێڕنەوە، پەیوەندی قووڵی نێوان مرۆڤەكان و هێماكانیمان بیردەخەنەوە.
زۆرجار ئەو ئەفسانەیەیی لە دەوروبەری پەیكەر و بتەكان دەسوڕێتەوە، توخمەكانی ئەخلاق و ناسنامەی كولتووری بەیەكەوە دەبەستنەوە، وشوێنەوارێكن بە هێزێكی مەزنی هێماییان،هەیە وفۆرمە فیزیكییەكانیان تێدەپەڕێنن.
لە فۆلكلۆری مەسیحیدا پەیكەری گریانی مەریەمی پاكیزە وەك نیشانەی خەم و پەژارەی خودایی یان ئازاردان لێكدەدرێتەوە.
لەكۆتایدا
پەیكەرەكە شكا، لێ هێشتا لە مۆزەخانەكان هەڵگری یادەوەرییە، وەك فرۆشیارێكی سارد پارە بۆ شكێنەرەكانی پەیدا دەكات…
