به‌شى يه‌كه‌م
حەسەن ئەحمەد مستەفا
لە 28/1/2018 هیئە تحریر الشام ( HTS ) لەگەڵ چەند ڕێكخراوێكی دیكەی ئیسلامی یەكیانگرت، كە ئەوانیش ، ئەحرارشام ، جبهەی فەتحی شام ، بەرەی ئەنسارودین ، جەیشی سوننە، لیوای حەق و جوڵانەوەی نورەدین ئەلزێنی و چەندێكی دیكەش بوون، بە پشتیووانی توركیاو ڕۆڵی ئەبووجابر شێخ كە كەسی دووەمی ئەحرار شام بوو پڕۆسەكە بەڕێوەچوو.
لە دوو ڕۆژی ڕابردوودا 28 و 29ی مانگی 11ی 2024، ئەحرار شام و كوتلە ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریا كە لەلایەن توركیاوە پاڵپشتی دەكرێن، هێرشێكی بەرچاویان بۆ سەر حەلەب دەستپێكرد، ئەمەش توندترین هێرشی ئیسلامییەكانە بۆ سەر ئەو شارە لە ساڵی 2016ەوە، بەپێی زانیارییەكان پێشڕەوییەكانیان لە گەڕەكەكانی ڕۆژئاوای حەلەب ئەنجامداوە، تەنیا نەیانتوانیوە خۆیان لە گەڕەكە كوردییەكان بدەن ، هەرچەندە ئامانجێكی سەرەكی هێرشەكە بە غەزرەكردنی گەڕەكی شێخ مەقسودی حەلەبە ئەگەر خۆیان بەدەستەوە نەدەن، ئەگەر بەڕێكەوتن دەنا بەچەك زەحمەتە بتوانن بە ئاسانی بیگرن.
ئەم هێرشە هاوكاتە لەگەڵ كەمبوونەوەی بوونی هێزەكانی سەر بە ئێران، لەناویاندا، سوپای قودس، پاسداران، حزب اڵلەی لوبنانی و ملشیاكانی شیعەی عێراق لە سوریا كە سەرەڕای فراوان بونی بەرەكانی پێكدادان، بەشێكی دەگەڕێتەوە بۆ گرژییە بەردەوامەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەشێكیشی بۆ فشارو كەوكوژییەكانی ئیسڕائیل، بەتایبەتی لە سنوری حەلەب.
حكومەتی سوریا بانگەشەی ئەوە دەكات كە بە پاڵپشتی هێرشە ئاسمانییەكانی ڕووسیا، بەرپەرچی هێرشەكەی داوەتەوە.
لە ماوەی سێ ڕۆژی شەڕدا لانیكەم ٢٧ هاوڵاتی مەدەنی لە نێویاندا منداڵان كوژراون و بەشەناوخۆییەكانی زانكۆكانی شاری حەلەبیش كراوەتە ئامانج.
نەتەوە یەكگرتووەكان نیگەرانی خۆی لە كاریگەرییە مرۆییەكان دەربڕی و توركیاش كە تێوەگلاوە لە پاڵپشتیكردنی هێرشەكە، سەرەڕای ئەوەی لایەنی سەربازی كاری خۆی دەكات، لێ وەك ئەركی تاكتیكی دەوڵەت بە فەرمی داوای كەمكردنەوەی گرژییەكەی كرد. ڕوسیا ئەو هێرشانەی بە پێشێلكردنی سەروەری سوریا زانی و بەڵێنی زیادكردنی هاوكارییە سەربازییەكانی بۆ ڕژێمی ئەسەددا.
ئەم دۆخە ڕەنگدانەوەی ناسەقامگیری بەردەوامە لە باكوری سوریا، كە بەهۆی داینامیكی ململانێی لەمێژینەی نێوان كوتلە لایەنگرەكانی توركیا و ڕژێمی ئەسەد و ئەكتەرە دەرەكییەكانی وەك ڕووسیا و توركیا، ئەمریكاو ئەوروپییەكان تێژدەكرێت.
توركیا بە چەند هۆكارێكی ستراتیژی كە پەیوەست بوون بە هەردوو ڕەچاوكردنی ناوخۆیی و ناوچەییەوە هانی ئۆپۆزسیۆنی سوریای دا.
1- نیگەرانییە ناوخۆییەكان لەسەر پەنابەرانی سوری و پرسی ئاسایش، توركیا هەوڵیدا قەیرانی پەنابەرانی سوریا لەگەڵ دیمەشق چارەسەر بكات، قەیرانێك،كە لە ئیستەدا ئابوری توركیایی هێندەی دیكە تەپاندووە، بەچەشنێك ناڕەزایی ناوخۆیی لێكەوتەوەو پارتی دەسەڵاتداری ڕووبەڕووی دۆڕانێكی گەورەی شارەوانییەكان كردەوە، تەواوی توركیا بە نزیكەی چوار ملیۆن پەنابەری سوری بەسەروەربووە، سەرەڕای ئەوەی توركیا دەیەوێت بۆ ئەو دیزاینە نوێیەی سوریاو كۆی ناوچەكە كە پێی وایە دوای لوبنان لەدەستی جولەكەو ئەمریكادایە دەیەوێت لە ئێستەوە لەسوریا وەك لایەنێكی گەورەی حساب بۆكراو بوونی هەبێت، لە هەمانگاتدا پێش هەڵبژاردنی داهاتوو ئامانجی دروستكردنی “ناوچەیەكی ئارام”ە لە باكووری سوریا بۆ ئاسانكاری گەڕانەوەی سورییەكان.
2ـ گرنگتر لەوە نییە كە ئامانج لەم هەموو كەن وبەینە پرسی كورد ولاوازكردنی گروپە كوردییەكانە، توركیا لەم ماوەیە هەوڵێكی زۆریدا لەگەڵ پرسی پەنابەرەكان لەسەر پرسی كوردی سوریاش لەگەڵ ئەسەد سەودایەك بكات بەتایبەتی كە توركیا یەپەگەی كوردی سوریای وەك درێژكراوەی پەكەكە لەقەڵەم دەدات تۆی خوێنەریش دەزانی كەوایە، گروپێك كە لەلایەن ئەنقەرەوە وەك ڕێكخراوێكی تیرۆریستی دەستنیشانكراوە، ئەسەد بۆ ئەمەش ملی نەدا.
هاندانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا یارمەتی توركیای دا بۆ دژایەتیكردنی دەسەڵاتی یەپەگە و تەنانەت تا ئێستەیش هێرشی هەوایی دەكاتە سەر ژێرخانی ناوچەكانی كوردی لەسوریا. ئەمەش بەشێك بوو لە ئامانجی فراوانتری ئەنقەرە بۆ كەمكردنەوەی كاریگەری و دەسەڵاتی پەكەكە، بەتایبەتی دوای داڕمانی دانوستانەكانی ئاشتی لەگەڵیاندا لە ساڵی ٢٠١٥ دا، گومانی تێدانییە، ئەگەر ڕوسیاو ئەمریكا زوو فریا نەكەون هەمان هێرش بۆسەر كوردەكان دەست پێ دەكەن.
3- پاڵپشتیكردنی ئۆپۆزسیۆنی سوریا ڕێگەی بە توركیا دا خۆی وەك یاریزانێكی سەرەكی لە ململانێی سوریا و جیۆپۆلەتیكی فراوانتری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دووپات بكاتەوەو بە (ئەسەد)یش بڵێت مادامێكی ئامادەنێت وەڵامم بدەیتەوە ئەوا بەشێوەیەكی دیكە وڵامت بۆ دەنێرم، هەرچەندە دیاریش نییە باجەكەی چی دەبێت.
بۆیە ئەمە ماناكەیەتی( توركیا بە پاڵپشتیكردنی گروپە ئۆپۆزسیۆنەكان خۆی وەك بەرپەرچدانەوەیەك بۆ ڕژێمەكەی ئەسەد كە ئێران و ڕووسیا پشتیوانییان لێی كردو لەم دواییانەیش ئەسەد هەموو دەست پێشخەری و بانگەوازەكانی ئەردۆغانی بۆ دانوستاندن ڕەتكردەوت جێگیر كرد).
4ـ توركیا بێ درێغی پەنابەرانی سوریایی وەك كارتێك دژی یەكێتی ئەوروپا و هاوپەیمانەكانی ناتۆ بەكارهێناوە. هۆشداری داوە لە كردنەوەی ڕێگای كۆچ بۆ ئەوروپا و هەوڵی داوە هاوكارییەكانی لە سووریا بۆ كاریگەری لەسەر پەیوەندییە ئاڵۆزەكانی لەگەڵ زلهێزەكانی ڕۆژئاوا كەڵك وەربگرێت، لەم چەند ڕۆژەی بێتدا ئەوروپا ناچارە سەبارەت بەهەمان پرس خۆیان بگەێننە توركیا.
بۆیە پێم وایە، هاندانی توركیا بۆ ئۆپۆزسیۆنی سوریا ستراتیژییەكی فرەڕەهەندی هەیە، كە ئامانجە ئەمنی و دیمۆگرافی و جیۆپۆلەتیكی و سیاسییە ناوخۆیی و دەرەكییەكانی لە پشتەوەیە.
حەلەب كاریگەرییەكی بەرچاوی لەسەر داینامیكی نێوان هێزەكانی ڕوسیا، ئەمریكا و كورد لە سوریا هەیە و تەحەدای نوێ بۆ ڕۆڵ و كاریگەری سێ قۆڵییان لە ناوچەكەدا دروست دەكات. لێرەدا كاریگەرییە سەرەكییەكان دەخەینەڕوو ڕوسیا لە سوریا و هێرشی حەلەب :
سەرتا٫ ڕوسیا وەك هاوپەیمانێكی سەرەكی ڕژێمی ئەسەد ڕووبەڕووی فشاری زیاتر دەبێتەوە سەرەڕای تەنگ دەستیەكەی ناچارە هەوڵی پاراستنی ناوچەكانی ژێردەستی حكومەتی سوریا بدات. هێرشەكان ڕووسیا ناچار دەكەن كە سەرچاوەی سەربازی زیاتر بۆ بەرەنگاربوونەوەی یاخیبووانی سەر بە توركیا بەتایبەتی بۆ حەڵەب تەرخان بكات، ئەمەش گریمانەی ئاڵۆزی زیاتری بۆ تەواوی هەرێمی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لێ دەكرێت، ڕوسیا مافییەتی گومان لە توركیایی هاوپەیمانی ناتۆ بكاتەوە كە بەرەیەكی دیكەی لە زیانی ڕوس و بەرژەوەندی ئیسرائیل كردۆتەوە.
بۆیە ئەم هێرشانە پیوەندی هەستیاری نێوان ڕووسیا و توركیا دەرحەق بە بەڕێوەبردنی (ناوچەی كەمكردنەوەی ململانێكان- ئیدلب) جارێكی دیكە بەجۆرێكی دیكە ئاڕاستە دەكەنەوە كە بۆ ئەمە دەبێ تەماشای كاردانەوەی سەرۆك پوتین بین كە ڕەنگە مۆسكۆ هاندانی توركیا بۆ هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن وەك پێشێلكردنی ڕێككەوتنەكانی پێشوو، بەتایبەتی سەبارەت بە ئیدلب سەیر بكات.
ئەمریكا لە سوریا و هێرشی حەلەب :
بۆ ڕۆڵی ئەمریكا دەبێتبە كوردەكان یان هێزەكانی سوریای دیموكرات دەست پێ بكەین كە هاوپەیمانی ئەمریكان ولەبەردەم مەترسی نوێدان، ئەگەر بێت و هێزەكانی سەر بە توركیا زیاتر زاڵ بن ڕەنگە كوردەكان بكەونە بەردەم هێرشی ئیسلامییەكان. ئەمریكا ئەمە بەمەترسی دەزانێت و پێی وایە محەمەد جۆلانی كە لە 29ی مانگ وڕۆژێك دوای هێرشەكە چووە ناوحەلەبەوەو پێشتر سەركردیەكی قاعیدەو دواتی داعش بوە ولە مانادا هەرداعشەو دەبێتە مەترسی سەر باكووری ڕۆژهەڵاتی سوریا و لەوێوە بۆ عێراق و دواتر وەك پێشو بۆ سەر جیهان.
بۆیە هەر لە ئێستەوە هێرشەكە كردەوەی هاوسەنگی ئەمریكا سەبارەت بە پشتیوانیكردن لە كوردی سوریا ئاڵۆزتر دەكات، لە هەمان كاتدا پەیوەندییەكانی لەگەڵ توركیا كە هاوپەیمانێكی ناتۆیە دەخاتە بەردەم پیاچونەوەو هەڵسەنگاندن و میكانیزمی نوێ. ئەمەش دەتوانێت كاریگەری ئەمریكا لەسەر داینامیكی ململانێكان لە سوریا لاواز بكات.
كورد لە سوریا و هێرشی حەلەب :
جارێكی دیكە لە سوریا بارودۆخێك دروست بوو كە هێزە كوردییەكان ناچار دەكات سەرنج و هەوڵ وتوانایان بۆ جەبهەیەك بڕوات كە لەزیان زیاتر هیچ دەرفەتێكی بۆ كوردو چەسپاندنی دەسكەوتەكانی تێدا نییە. كوردی سوریا بەردەوام ڕووبەڕووی هەڕەشەی بەردەوامی داعش و لەشكركێشیەكانی توركیا دەبنەوە. مەترسی پارچە پارچەكردنی كۆنترۆڵی كوردی بەسەر بوارە ستراتیژییەكان و كەمكردنەوەی توانای دانوستاندنیان بۆ بەدەستهێنانی مافەكانیانی لێ دەكرێت.
بۆ كوردەكان برسییەتی زیاتر، زیانی گیانی و ئاوارەبوونی مەدەنی بەهۆی هێرشەكانەوە دەتوانێت متمانەی ناوخۆیی بەحوكمڕانی كوردی لەسوریا لەناوببات، بە ئەگەرێكی زۆرەوە شەرعیەت وكۆنترۆڵی سیاسییان لە ناوچەكەدا تێكبدات.
كاریگەری فراوانتر :
* پەرەسەندنی ئەم دواییەی توندوتیژیەكان لە سوریا، ئاسۆیەك بۆ ئاگربەستێكی سەقامگیر لانی كەم لە ئێستەدا ناهێڵێتەوە.
* هەڵوێستی توركیاو هێزەكانی تەحریر شام، ڕەنگە پاڵ بە ڕووسیا و ئەمریكا و گروپە كوردییەكانەوە بنێن كە هاوبەشی و هاوپەیمانییە ستراتیژییەكانیان لە سوریادا جارێكی دیكە پێدابچنەوە.
* هێرشی كتوپڕی سەر(حەلەب)، جەخت لەسەر نابووتی و لێكهەڵوەشاوەیی هێزی سەربازی سوریا دەكاتەوە، هێزێك كە ساڵانێك لەدوای مسڕ لە ئاستی عێراقدا حسابی عەرەبی و هەرێمی لەسەردەكرا.
ئیسڕائیل و هێرشی سەر حەلەب :
١- گریمانەی سودمەند بوونی ئیسرائیل و زیانی ئێران و بەرەی بەرەنگاری دەكرێت، ئیسرائیل هەوڵ دەدات پێگەی ئێران لە سوریا سنووردار بكات، بەتایبەتی بوونی سەربازی و گواستنەوەی چەك بۆ حزبوڵڵا، كە تەنانەت دوای ئاگربەستیش بە هەڕەشەیەكی ڕاستەوخۆ بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەكەی دەزانێت.
٢- سەرەڕای ئەوەی ئیسڕائیل سوودمەندە لەو ئاژاوەگێڕییە بەردەوامەی لە سوریادا هەیە، بەو پێیەی ڕێگری لە سەرهەڵدانی ڕژێمێكی دژە جولەكەی بەهێز دەكات. بۆ ئیسرائیل مانەوەی حكومەتێكی لاوازی ئەسەدی پێ باشترە كە نەتوانێت مەترسی سەربازی بۆ ئیسرائیل دروست بكات.
٣- ئامانجی ئیسرائیلە سەبارەت بە بەرزاییەكانی جۆلان شەرعیەت بە سوریا نەدات ، جۆلان لە ڕووی ستراتیژییەوە خاكێكی گرنگە و لەلایەن ئیسرائیلەوە داگیر كراوە، بەمەش كۆنترۆڵی خۆی بەسەر ناوچەكەدا زیاتر چەسپاندووە.
٤- هەرچەندە ئیسرائیل هەماهەنگی لەگەڵ ڕوسیا دەكات بۆ دووركەوتنەوە لە ململانێی ڕاستەوخۆ، بەڵام ئاگاداری پشتیوانی مۆسكۆیە بۆ ڕژێمی ئەسەد كە ناڕاستەوخۆ ئێران و بەرەی مقاوەمە بەهێز دەكات.
ئامانجی ئیسرائیل لە سوریا ئەمەیە، كردەی سەربازی ئەنجام دەدات، لە ڕووی دیپلۆماسیش ڕۆڵێك بەخۆی دەدات، ئەمانەیش لە چوارچێوەی ئاسایش و بەرژەوەندییەكەیدا،بێ ئەوەی بەتەواوی بگلێتە جەنگەكەوە.
لە مڕۆدا توانای ڕوسیا، ئێران و بەرەكەی بۆ پشتیوانیكردن لە ڕژێمی ئەسەد لە سوریا بەراورد بە نۆ ساڵ لەمەوبەر پتر سنووردارە، ئەمەش بەهۆی هەردوو جەنگی ڕوس و ئۆكراینا، ئیران و ئیسڕائیل.
سنوورداركردنی ڕووسیا :
یەكەم: ڕوسیا بە هۆی جەنگە قورسەكەی لە ئۆكراینا فشارێكی گەورەی ئابوری و سەربازی لەسەرە. هەرچەندە پوتین سەركردەیەكە و پێشبنی نەكراوە چی دەكات! لەگەڵ ئەوەشدا، توانای ڕوسیا بۆجێگیركردنی هێزەكانی یان پێشكەشكردنی پشتیوانییەكی بەرچاو بۆ ئەسەد كەمدەكاتەوە بەراورد بەوەی لە لوتكەی شەڕی ناوخۆی سوریادا بۆ ئەسەدی كرد.
دووەم: تێچوی جەنگی ئۆكراینا، گەمارۆ و تەحەددای ئابووری توانای ڕووسیای سنووردار كردووە بۆ دابینكردنی بودجە بۆ ئۆپەراسیۆنە سەربازییە بەرفراوانەكان لەسوریادا.
ئەمەش كاریگەری لەسەر توانای پاڵپشتی بۆ سوریا بە هەمان ئاستی پشتگیری ئاسمانی و لۆجستیكی هەیە.
سنورداركردنی ئێران :
یەكەم: ئێران بەچەشنێك لە ژێر باری گەمارۆكان و داڕزان و داڕووخانەی ئابورییەكەیدایە، توانای هاوكاری لۆجستیكی فراوانی بە سوریا بە ئاستی پێشوو نییە.
دووەم: بەراورد بە دوانزە ساڵی پێشوو، ئێستە ئێران لە عێراق، یەمەن، لوبنان و غەزە تێوەگلاوە، بەمەش گرنگیدانی بە سوریا كەم بووەتەوە. بەتایبەتی لەسوریاو بەدیاریكراوی لە حەلەب ڕووبەڕووی زیادبوونی هێرشەكانی ئیسرائیل ببوو، تەنانەت دواین هەڕەشەی نەتەنیاهۆ لە بەشار ئەسەد كە گوایە یاری بە ئاگردەكات جورئەتی زۆری بە توركیاو محەمەد جۆلانیدا ئۆپەراسێۆنەكە پێش بخەن.
سێیەم: ڕۆڵی ئێران لە سووریا تا دێت لە ئاستی ناوخۆ و ناوچەییدا ناشیرین دەبێت، ڕوسیاش جەنگی ئیدێۆلۆژی ئێران و ڕووبەڕووبوونەوەی ئیسڕائیل بە پەسند نازانێت، بۆیە دەرفەت نەماوە ئێران بتوانێت وەبەرهێنانی گەورە لە ئەسەددا بكات.
كۆتایی ڕاپۆرتی شیكاری یەكەم ….
