ڕۆڵی ئێران لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە تایبەت لە ساڵانی ٢٠١١-٢٠٢٤

محەممەد عەزیز قەسیم
قوتابی قۆناغی چوارەم ـ بەشی مێژوو / زانكۆی سۆران

لە دوای ساڵی ١٩٧٩ وە ئێران وەك هێزێك لە ناوچەكەدا سیاسەتێكی تایبەت و نوێگەرانەی گرتەبەر. لەسەر ئاستی ناوچەكەشدا، سیاسەتی دەرەوەی ئێران درێژەپێدەری سیاسەتی باوی ئێران بوو لە ناوچەكەدا، واتا پاراستنی هەژموونی خۆی بەرژەوەندیەكانی خۆی لە هەر جۆرە هەڕەشەیەك كە لەلایەن ڕكابەرەكانی بكرێتە سەری. وە ئێران كە لەسەر مەزهەبی شیعەن خۆیان وەك ڕابەری ئیسلامی شیعە دەبینن لە ناوچەكدا.
لە ساڵی ٢٠١١ تا ٢٠٢٤، ئێران ڕۆڵێكی بەرچاو و زۆرجار مشتومڕاوی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بینیوە، بەتایبەتی لە عێراق، سوریا و یەمەن. لێرەدا كورتەیەك لە تێوەگلانی ئێران لەم وڵاتانەدا دەخەینەڕوو:

عێراق :

كاریگەری دوای سەدام: دوای لەشكركێشی ئەمریكا لە ساڵی ٢٠٠٣، ئێران كاریگەری خۆی لە عێراقدا فراوانتر كرد، پشتگیری لە پارتە سیاسییەكان و میلیشیا شیعەكان كرد.
بەرەنگاربوونەوەی داعش: لە ساڵی ٢٠١٤ كە داعش سەریهەڵدا، ئێران پاڵپشتی سەربازیی بۆ هێزەكانی عێراق و میلیشیا شیعەكانی وەك هێزەكانی كۆكردنەوەی جەماوەری (PMF) یان حەشدی شەعبی، كرد بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو گرووپە تیرۆریستییە.
هاوپەیمانییە سیاسییەكان: ئێران پەیوەندییەكی بەهێزی لەگەڵ كوتلە سیاسییە جیاوازەكانی عێراقدا پاراستووە، ئامانج لێی دەستەبەركردنی حكومەتێكە كە هاوتەریب بێت لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی.

سوریا :

پشتیوانی لە ڕژێمی ئەسەد: لە سەرەتای دەستپێكردنی شەڕی ناوخۆی سوریاوە لە ساڵی ٢٠١١ەوە، ئێران هاوپەیمانێكی چارەنووسساز و نزیكی بەشار ئەسەد سەرۆككۆماری سووریا بووە، ڕاوێژكاری سەربازی و پاڵپشتی دارایی و سەربازی (لەوانەش ئەندامانی سوپای پاسدارانی ئینقلابی ئیسلامی) پێشكەش دەكات.
هێزی بە وەكالەت: ئێران هەروەها گروپە میلیشیا جۆراوجۆرەكانی لە عێراق و لوبنان و ئەفغانستانەوە كۆكردۆتەوە بۆ ئەوەی شانبەشانی هێزەكانی ئەسەد شەڕ بكەن، بە ئامانجی دەستەبەركردنی پێگەیەك لە ناوچەكەدا.
ئامانجە ستراتیژییەكان: ئەم بەشداریكردنە بەشێكە لە ستراتیژی فراوانتری ئێران بۆ پاراستنی كاریگەری لە لوبنان و دروستكردنی ڕێڕەوێكی وشكانی كە ئێران بە لوبنانەوە دەبەستێتەوە.

یەمەن :

پشتیوانی لە یاخیبووانی حوسی: ئێران تۆمەتبار كراوە بەوەی كە پاڵپشتی سەربازی و لۆجستیكی بۆ بزووتنەوەی حوسییەكان كردووە، كە لە ساڵی ٢٠١٤ەوە خەریكی شەڕی ناوخۆیە لە دژی حكومەتی یەمەن كە لە ئاستی نێودەوڵەتیدا دانپێدانراوە.
ڕكابەریی ناوچەیی: زۆرجار دەستوەردانی ئێران لە یەمەن وەك ڕێگەیەك بۆ تەحەدای نفوزی سعودیە لە ناوچەكەدا سەیر دەكرێت، ئەمەش گرژییەكانی نێوان هەردوو وڵات پەرەپێدەدات.

فەلەستین :

ئەو كێشە و شەڕانەی لە نێوان ئیسڕئیل و فەلستین كە بۆماوەی چەندین ساڵە بەردەوامە لە فەلستین، ئیسرائیل بە هەموو شێوەیەك دژی گەلی فەلستین وەستاوەتەوە كە ئەم ململانێیەش بووتە هۆی قوربانی سەدان هەزار كەس بە یارمەتی ولاتانی زلهێز وەك ئەمریكا كە پالپشتی خۆی بە هەموو شێوەیەك دەربڕیووە بۆ ئیسڕائیل ، لە ئێستادا ئەمە بۆتە كێشەیەكی جیهانی و جێی موشتمڕی زۆرە لە جیهان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. جا لێرەدا ئێرا ن هەولی دەست تێوەردانی دا وەك ڕابەرێك ئیسلامی، وە بە دروشمی بەرگریكردن لە خەلكی ستەملێكراوی فەلستین و غەزە خۆیان دەخەن.
لەو دووایانەشدا پەیوەندی نێوان ئێران و ئیسڕائیل زۆر ئالۆز بوو كە گەیشتۆتە ئەو ئاستەی بە ئاشكەرا لە ڕێگای موشەكی دوور مەود هێرش بكەنە سەر یەكتر و دوورنیە وە جەنگێكی تا زیاتر لە ناڕاستەوخۆ دەستی پێكردووە و كە دوورنیە تەواوی ڕۆژەهاڵاتی ناوەڕاست لە ماوەیەكی كەمدا بگرێتەوە.

كاریگەری گشتی :

گرژییە جیۆپۆلەتیكییەكان: چالاكییەكانی ئێران لەم وڵاتانەدا گرژییە ناوچەییەكانی زیاتر كردووە، بەتایبەتی لەگەڵ سعودیە، ئەمریكا و ئیسرائیل، كە هەموویان نفوزی ئێران وەك هەڕەشە سەیر دەكەن.
شەڕی بە وەكالەت: پاڵپشتی ئێران لە گرووپە جۆربەجۆرەكان بووەتە هۆی دروستبوونی تۆڕێكی ئاڵۆزی ململانێی بە وەكالەت، كە بەشدارە لە ناسەقامگیری لە ناوچەكەدا.
فراوانبوونی ستراتیژی: ئێران ئامانجی چەسپاندنی نفوزی خۆیەتی لە سەرانسەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، كە بە پێویستی دەزانێت بۆ ئاسایشی نەتەوەیی و پێشبینی دەسەڵاتی ناوچەیی.
لێرەدا دەبێت ڕۆلی جەنڕال (قاسم سولێمانی)مان لە پێش چاو بێت كە یەكێك بوو لە سەركردە سەربازیە هەرە دیارەكانی ئێران و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە ڕۆل و كاراكتەرێكی دیاری هەبوو لە پشت هەموو ئەو ڕووداوانەی لەو ناوچەدا ئەگووزەران، بەنمونە ڕۆڵی لە شەڕی داعش و پشگیریكردنی عێراق، وە هەروەها كۆمەكردنی سەربازی و دارایی و پارێزگاریكردن لە ڕژێمی بەشار ئەسەد، كە سەرنجام بەهۆی تێوەگلانی لە چەندین ڕووداو لە ڕۆژهەلاتی ناوەڕاست ئەمریكا لە سەردەمی دۆناڵد ترەمپ ٣/١/٢٠٢٠. ئەمریكا لە ڕێگای (درۆن)ەوە لە بەغدا قاسم سولێمانی كردە ئامانج و كۆتایی پێ هێنا.
بە كورتی، لە ساڵی ٢٠١١تا ٢٠٢٤، ئێران بە قووڵی تێوەگلاوە لە عێراق و سوریا و یەمەن و فەلەستین وە هەروها لوبنانیش و تێكەڵەیەك لە پشتیوانی سەربازی و هاوپەیمانی سیاسی بۆ فراوانكردنی نفوزی خۆی و تەحەدای زلهێزە ڕكابەرەكانی ناوچەكە كەڵك وەردەگرێت،دۆخێكی نا هەمواری لە ناوچەكدا دروستكردووە.

لیستی سەرچاوەكان:

１- بەختیار ئەحمەد سالح (٢٠١٧) – پێگە و رولی رو لە هەڵكشانی ئێران لە خۆرهەلاتی ناوەراستدا – چ١ سلێمانی.
２- https://xwakurk.com/?p=93905
３- https://www.xendan.org/detailwtar/3633
４- https://araa.sa/index.php?option=com_content&view=article&id=525:2014-06-21-17-28-06&catid=160:articles&Itemid=322