ئیلاف رزگار رەسول
قوتابی قۆناغی چوارەم لە بەشی مێژوو/ زانكۆی سۆران
شەڕی یافا (٥ی ئابی ١١٩٢) لە سەردەمی جەنگی خاچپەرستاندا ڕوویدا، وەك یەكێك لە زنجیرە هەڵمەتەكانی نێوان سوپای سەركردە سەڵاحەدین و هێزە خاچپەرستەكان بە سەرۆكایەتی شا ڕیچاردی یەكەمی ئینگلتەرا (كە بە ڕیچارد دڵشێر ناسراوە). ئەوە دوا شەڕی جەنگی خاچپەرستی سێیەم بوو، دوای ئەوە سەڵاحەدین و شا ڕیچارد توانیان دانوستان لەسەر ئاگربەست بكەن، هەرچەندە خاچپەرستەكان كۆنترۆڵی قودسیان نەگرتەوە، بەڵام ڕێگە بە زیارەتكارە مەسیحییەكان دەدرا بچنە ناو شارەكە و خاچپەرستەكان توانیان كۆنترۆڵی پارچە زەوییەكی گەورەی لە بەیرووتەوە تا یافا درێژ بكەنەوە، پەیماننامەی یافا ئەو پەیماننامە بوو كە لە ٢ی ئەیلوولی ساڵی ١١٩٢ واژۆ كرا،
ئاگربەستی نێوان هەر دوو هێز بۆ ماوەی سێ ساڵ مسۆگەر كرد.شەڕی یافا،وەك دوایین شەڕی خاچپەرستی سێیەم،نیشانەیەكی ئیمزا لەسەر مێژوو جێ هێشت، شەڕەكە ڕووبەڕووبوونەوەیەكی یەكلاكەرەوە بوو ، بەو پێیەی كە سەڵاحەدینی ناچار كرد دانوستان بكات، وە شەڕەكە جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە بوونی خاچ هەڵگران لە باشووری فەلەستین دڵنیا بێت .
جەنگی یافا:
جەنگی یافاو ئاكامەكەی بە دوایەمین ڕووبەڕووبوونەوەی دیاری گرنگ لە نێوان موسڵمانەكان و خاچپەرستەكانی شاڵاوی سێیەمدا دادەنرێت، ئەوە بوو ڕیتشارد شێردڵ ئەم شارەی كردبووە بنكەیەك بۆ سوپایەكی پاش سەركەوتنی بەسەر سەڵاحەدین لە ئەرسوفدا، ئەمەش بەهۆی نزیكییەوە لە بەیتولمەقدیسدا، لە هەمان كاتیشدا كە دانوستانەكان لە نێوان موسڵمانەكان و خاچپەرستەكاندا بەردەوام بوو بۆ گەیشتین ببە ڕێككەوتننامەیەك ، ڕیتشارد شێردڵ یافای بەجێهشت و بەرەو عەككا بەڕێكەوت و پلانێكی دانا بوو بۆ گەڕانەوە بۆ وڵاتەكەی ئەگەر هات و دانوستانەكە نەگەیشتنە ئاكامێك و پلانەكەش بە هەڵكشان بەرەو بەیرووت و لەوێشەوە گەڕانەوە بۆ ئەورووپا پێك دەهات . ئەم جموجۆڵەش هەلێكی بۆ سەڵاحەدین ڕەخساند كە توانی بیقۆزێتەوە بۆ ڕێكخستنی هەڵمەتێك بۆ سەر یافا و پێ دەچێت چوار ئامانجی لەم هێرشە هەبێت:
.ویستوویەتی دەست بگریت بەسەر یافادا لە كاتی ئامادەنەبوونی پاشای ئینگلیزدا.
. بە هیوای بەدەستهێنانی سەركەوتنێكی یەكلاكەرەوە بوو لە یافادا.
. هەوڵێك بۆ بەرزكردنەوەی ورەی سەربازەكانی .
. بۆ ڕێگرتن لە داگیركردنی بەیرووت لەلایەن ڕیتشارد شێردڵەوە.
ئەو كاتەی سەڵاحەدین لە یافا نزیك بووەوە لە ١٥ی ڕەجەبی ٥٨٨ی ك/ ٢٧ی تەممووزی ١١٩٢ ز دا ئەوە خێرا خاچپەرستەكان نامەیەكیان ئاراستەی ڕیتشارد شێردڵ كرد كا تێیدا هەواڵی هێرشكردنە سەر یافاویان پی ڕاگەیاند، ئەویش خێرا ڕێگە دەریای گرتە بەر بۆ بەدەمەوە چوونی و بیزایی جەنەواییە ئیتاڵییەكانیش كۆمەكیان كرد سوپایەكیشی لە ڕێی وشكانییەوە نارد، بەلام بای پێچەوانە (دژەبا) لە نزیك كێوی الكرمل دا هێشتییەوە و سوپای وشكانیش ئامادەنەبوون بچنە یافا پێش گەیشتنی پاشاكەیان، بۆیە هێواش دەڕۆیشتن ئەم پێشهاتەش هەلێكی باشی بۆ سەڵاحەدین ڕەخساند بۆ ئازادكردنی یافا، ئەوە بوو لە ١٨ی ڕەجەبی /٣٠ ی تەممووزدا توانیان بچنە ناو شارەكەوە دوای جەنگێكی توند لەگەڵ پاسگاكەدا پاشان ئابڵۆقەی قەڵاكەیان داوە خاچپەرستەكان ناچاربوون كە دوای ڕێككەوتن بكەن، لەو كاتەشدا كە دیاری كرابوو بۆ تەسلیمكردنی قەڵاكە بە مووسڵماندان ڕیتشارد شێردڵ دابەزییە سەر وشكانی و دژە هێرشێكی كردە سەر موسڵمانەكان توانی بچێتە ناو شارەكەوە موسڵمانانی لە شارەكەی وە دەر ناو سەڵاحەدینیش پاشەكشەی بە سوپاكەی كرد لەو كاتەشدا بە خۆشی زۆری بۆ ڕیتشارد هێنابوو بەردەوام بوو لە ناردنی نێردراو بۆ داواكردنی میوە و بەفر لە سەڵاحەدین هەروەها بەهۆی نەخۆشییەكەیەوە ئارەزووی خواردنی قۆخ و بەهێ دەكرد سەڵاحەدینیش بە لێبوردەیی خۆی بۆی دەنارد هەروەها ڕیتشارد شێردڵ دووبارە ئاشتەوایی خستە پێش چاوی سەڵاحەدین و كۆمەڵێك هۆكاریش پاڵنەری بوون بۆ لە وانە:
ئازاری زۆری بۆ هیناو نەخۆشی تەنگی پێهەڵچنی و تەندروستی بە شێوەیەكی بەر چاو بەرەو خراپی دەرۆیشت ئەمەش وای لێ كرد. دەستە وەستان ببێت و توانای سەركردایەتیكردنی سوپاكەی پلاندانانی دروستی نەمێنێت.
چەند هەواڵێكی تری ناخۆشی لە ئینگلتەراوە پێگەشت كە باسیان لەوە دەكرد كە یوحەنای برای چەند كارێكی خراپی ئەنجام داوە و پێویست بە گەرانەوەی بە پەلەی ڕیتشارد دەكات.
نەهاتنی كۆمەكی سەربازی لە ئەورووپاوە.
بێئومێد بوون لە گێرانەوەی بەیتولمەقدیسدا .
ئەو ماندوو بوون شەكەتییەی كە تووشی خاچپەرستەكان بوو بوو ئەو بێزاری بێ متمانەیەی كە هێنری خواسكەزاو تایفە مەسیحییە ئایینی و سەربازییەكان بەرامبەر بە سیاسەتەكانی دەریان بری.
سەڵاحەدینیش ئاماژەی داوە بەو هۆكارانەی كە پاڵیان پێوە بۆ قایل بوون بە ڕێككەوتن لەوانە:
.ناكۆكی نێوان كورد و توركەكان لە سوپاكەیدا .
بێزار بوونی هێزی دوژمن.
.ترسی لە ڕوودانی ناكۆكی لە نێوان بنەماڵەكەیدا لا كاتی كۆچی دوایدا وازهێنانیان لو گرنگیدان بە بەرژەوەندی گشتی.
شەڕی یافا بە بەڕێوەبردنی خاچپەرستەكان ڕوویدا، وەك یەكێك لە زنجیرەیەك هەڵمەت لە نێوان سوپای سوڵتان سەڵاحەدین و هێزە خاچپەرستەكان بە ڕێبەرایەتی پاشا ڕیچاردی یەكەم لە ئینگلتەرا (ناسراو بە ڕیچارد دڵی شێر). ئەمە كۆتا شەڕی خاچپەرستی سێیەم بوو، دوای ئەوە سەڵاحەدین و پاشا ڕیچارد توانیان گفتوگۆ لەسەر ئاگربەست بكەن. هەرچەندە خاچپەرستەكان نەگەیشتن بە شكستی ئۆرشەلیم، بەڵام مەسیحییەكان ڕێگەیان پێ درا بچنە ناو شارەكەوە و خاچپەرستەكان توانیان كۆنترۆڵی پارچە زەوییەكی سنووردار بكەن كە لە بەیرووتەوە بۆ یافا خنكێنرابوو، بەڵام شەڕەكە ڕووبەڕووبوونەوەیەكی ڕەخنەگرانە بوو، وە شەڕەكە ڕۆحی دیاریكراوی سەڵاحەدین و بوێری و شارەزایی تەكتیكی ڕیچارد نیشان دەدات، ئەمە كۆتا ڕووبەڕووبوونەوەی چەكداری بوو لە نێوان هەر دوو پاشاكە تەنانەت پەسەندكردنی درەختی یافا بۆ كۆتایی هێنان بە خاچپەرستی. ئەو شەڕە دڵنیا بوو كە خاچپەرستەكە لە باشووری فەلەستین پارێزراوە.لە ۷ی ئەیلوولی ۱۱۹۱، دوای شەڕی ئارسوف، سوپای خاچپەرستەكان لە ئارسوفەوە بۆ یافا پرۆسەیان كرد، كە خاچپەرستەكان گرتیان و بەهێزیان كرد. یافا ئەوان بازیان دا، دەبووە بنكەی ئۆپەراسیۆنەكان لە هەوڵێكدا بۆ دووبارە گرتنەوەی ئۆرشەلیم. كاتێك زستانی ۱۱۹۱-۱۱۹۲ جێ بەجێ كرا، بێ ئەوەی هیچ ئەنجامێكی ڕاستەوخۆ لە نێوان ڕیچاردی دڵ و سەڵاحەدین وەربگیرێت. لە كۆتایی تشرینی دووەمی ۱۱۹۱ سوپای خاچپەرستەكان پێشڕەوییان كرد بۆ ئۆرشەلیم. لە سەرەتای كانوونی یەكەمدا سەڵاحەدین لەژێر فشاردا بوو لە فەرمانەكانی بۆ هەڵوەشاندنەوەی بەشێكی زۆری سوپاكەی، بە وەرگرتنی ئەمە ڕیچارد سوپاكەی بەرەو پێشەوە برد، ڕۆحی موسڵمانان لە ئۆرشەلیم ئەوەندە كەم بوو كە گەیشتنی خاچپەرستەكان بووە هۆی ئەوەی شارەكە بە خێرایی داببەزێت. بەڵام كەش و هەوا زۆر خراپ بوو، لەگەڵ بارانێكی زۆر و زریانێكی زۆر سارد بوو. كەشوهەوای خراپ لەگەڵ ئەو مەترسییەی كە ئەگەر گەمارۆی ئۆرشەلیم بدات، سوپای خاچپەرستەكان لەوانەیە لەلایەن هێزێكی زیندووكردنەوە گیریان خواردبێت، بووە هۆی ئەوەی بڕیارەكە بگەڕێتەوە بۆ كەناراوەكان. لە ماوەی مانگی زستاندا، پیاوەكانی ڕیچارد ئەسكالۆنیان داگیر كرد و چاكسازییان كرد، كە پێشتر قەڵاكەیان لەلایەن سەڵاحەدین وێران كردبوو. لە بەهاری ساڵی ۱۱۹۲ بەردەوام بوو لە گفتوگۆكردن و پێكدادانی زیاتر لە نێوان هێزەكانی بەرامبەر سوپای خاچپەرستەكان پێشكەوتنێكی دیكەیان لە ئۆرشەلیم ئەنجامدا ، چونكە شارەكە ناچارە بوو جارێك بكشێتەوە بەهۆی ناكۆكی نێوان سەركردەكان.
دەرەنجام جەنگی یافا :
١- ئەنجامەكانی ئەم گەمارۆیە، دوایین كوشتاری گەورەی نێوان خاچ دروشمان موسڵمانەكان بوو.
٢- جەنگی یافا بە ڕووداوێكی گرنگ دەدانرێت كە لە نێوان موسڵمانەكان و خاچپەرستەكانی شاڵاوی سێیەمدا ڕوویدا.
٣- شەڕەكە ڕووبەڕوو بوونەوەیەكی یەكلاكەرەوە بوو ، بەو پێیەی كە سەڵاحەدینی ناچار كرد دانوستان بكات .
٤- لە هەمان كاتیشدا دانوستانەكان لە نێوان موسڵمانەكان و خاچپەرستەكاندا بەردەوام بوو بۆ گەیشتین بە ڕێككەوتننامەیەك .
سه‌رچاوه :
١.ناوی کتێب: سوپای ئەییوبیان لە سەردەمی سەڵاحەددیندا ، پێکهاتنی ، رێکخستنی، چەکەکانی ، هێزی دەریایی و شەڕو جەنگە گرنگەکانی
نووسینی: پڕۆفیسۆر دکتۆر موحسین موحەممەد حسێن
وەرگێرانی: عوسمان عەلی قادر
٢.صلاحەدینی ئەیوبی
نوسینی: د. محمد علی الصلابی
وەرگێڕانی: جمیل قادر
