نیشتمان وەیسی أحمد
زانكۆی سۆران / بەشی مێژوو
ڕۆڵی بە وەكالەتی ئێران لە داڕشتنی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زۆر دیار و كاریگەرە. ئەم توێژینەوەیە باس لە مێژووی سەرهەڵدانی ئەو گرووپانە و ئەو ستراتیژ و تاكتیكانەی ئێران دەكات بە پشتیوانی گرووپە بە وەكالەتەكانی ناوچەكە وەك (حیزبوڵڵا لە لوبنان، حوسییەكان لە یەمەن، جیهادی ئیسلامی فەلەستین و حەماس لە غەززە، كۆكردنەوەی جەماوەری هێزەكانی لە عێراق بە ناوی مقاوەمەی ئیسلامی). كە ئێران لەڕووی چەك و پارە پاڵپشتییان دەكات و پێداویستییەكانیان دابین دەكات. ئامانجی سەرەكی ئەم توێژینەوەیە دروستكردنی وێنەیەك لە ڕۆڵی گروپە بە وەكالەتەكان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و خستنەڕووی ئەو ستراتیژانەی كە ئێران بۆ گەیشتن بە بەرژەوەندییەكانی و بنیاتنانی پێگەی خۆی لە ناوچەكەدا گرتوویانەتەبەر. تێگەیشتن لە ڕۆڵی گروپە بە وەكالەت لە داڕشتنی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ.
مێژوو و ئامانجەكانی گروپە بە وەكالەتەكانی ئێران :
مێژووی شەڕی بە وەكالەت لەلایەن ئێرانەوە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی حەفتاكانی سەدەی ڕابردوو، ئەو كاتەی ئێران بە بڵاوكردنەوەی ئایدۆلۆژیای شۆڕشگێڕانە لە دەرەوەی سنوورەكانی هەوڵی فراوانكردنی دەسەڵاتی خۆی دەدا. ئایەتوڵڵا خومەینی، ڕێبەری یەكەمی ئێران پێداگری لەسەر بڵاوكردنەوەی شۆڕش لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ڕێگەی دروستكردنی گروپی بە وەكالەت و پڕوپاگەندەی ئیسلامی و توندوتیژی لە دەرەوەی ئێران كرد حیزبوڵڵای لوبنان، پارتێكی سیاسی شیعە و گرووپێكی چەكدارە لە لوبنان. حزبوڵای لوبنان وەك گرووپی سەرەكیی بە وەكالەتی ئێران، پەیوەندییەكی بەرفراوانی لەگەڵ حكومەتی ئێران و سوپای پاسدارانی ئێران هەیە. ئێران پشتیوانی سەربازی و دارایی بەرفراوان بۆ هەسەدە دەكات ئەمە خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی ئێران دەكات لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست حیزبوڵڵا وەك پارتێكی سیاسی ساڵی ١٩٨٥ جەخت لەسەر سەركردایەتی خومەینی دەكاتەوە. حیزبوڵڵا و ئێران خۆیان وەك هاوبەش لە ئیسلامی شیعە و لەناوبردنی ئیسرائیل دەبینن حیزبوڵڵای لوبنانی، وەك گرووپی سەرەكیی بە وەكالەتی ئێران، پەیوەندییەكی بەرفراوانی لەگەڵ حكوومەتی ئێران و سوپای پاسدارانی ئێران هەیە. ئێران پشتیوانییەكی بەرفراوانی سەربازی و دارایی بۆ هەسەدە دەكات. ئەمەش خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی ئێران دەكات لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
ڕێكخراوێكی ئیسلامی سیاسی و سەربازی شیعەن كە لە ساڵانی نەوەدەكاندا لە یەمەنەوە سەریان هەڵداوە زۆرینەیان شیعەكانی زەیدین كە لەلایەن عەشیرەتی حوسییەكانەوە سەرۆكایەتی دەكرێت .حوسییەكان لە ساڵی ٢٠١٤ شەڕی ناوخۆیان كرد و سەنای پایتەخت و بەشێكی زۆری باكووری یەمەنیان گرت كە هاوسنوورە لەگەڵ سعودیە، لەوێ بە ئاسانی دەتوانن ئۆپەراسیۆن دژی سعودیە ئەنجام بدەن چونكە دژی سعودیەن حكومەتەكەیان كە لە ئاستی نێودەوڵەتیدا دانپێدانراوە و لەلایەن سعودیەوە پشتگیری دەكرێت گروپە بە وەكالەتەكانی ئێران لە یەمەن كە ئامانجیان دوورخستنەوەی ئەمریكایە لە ناوچەكە لەگەڵ گروپە بە وەكالەتەكانی دیكە. ئەوان لە ڕووی سەربازییەوە پشتیوانی و هاوكاریی ئێران دەكەن مووشەكی مەودای بچووك تا مامناوەند و مەشق و ڕاهێنانیان پێدراوە گروپێكی دیكەی بە وەكالەتی ئێرانی هێزەكانی كۆكردنەوەی جەماوەری لە عێراق. بە هەمان شێوە پەكەكە دەیەوێت ئەمریكا لە ناوچەكە دەربكات. پەیوەندییەكی نزیكیان لەگەڵ ئێران هەیە، پارە و چەك و مەشق و ڕاهێنان لە سوپای پاسدارانی ئێران وەردەگرن جیهادی ئیسلامی و حەماس، دوو بزووتنەوەی فەلەستین بەتایبەتی لە غەززە، كە لە هەشتاكانی سەدەی ڕابردوودا پێكهێنراون، پشتیوانی لە بوونی دەوڵەتی ئیسرائیل ناكەن. هەردوو گروپەكە ئامانجێكی هاوبەشیان هەیە، ئەویش ڕووخانی دەوڵەتی ئیسرائیل و دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامی لە فەلەستین. حەماس لەلایەن شێخ ئەحمەد یاسین لە ساڵی ١٩٨٧ دروستكرا، لە كاتی یەكەم ئینتیفادا دژی داگیركاری ئیسرائیل بۆ سەر كەناری ڕۆژئاوا و غەززە لە ساڵی 1981 لەلایەن فەتحی عەبدولعەزیز ئەلشیكاكی پزیشكی غەززە دامەزراوە. هەردوو گروپەكە لە ژێر كاریگەری شۆڕشی ئێران بوون جیهادی ئیسلامی فەلەستینی و حەماس لە غەززە ئەم گروپانە هاوشانی ئێران دژی ئیسرائیلن بەهۆی بوونی دەوڵەتی جوولەكەكانەوە ئێران پارە و چەك و پاڵپشتییان بۆ دابین دەكات بۆ هێرشكردنە سەر ئیسرائیل. بەشێوەیەكی گشتی هۆكاری كۆكردنەوەی ئەو گرووپانە لەگەڵ ئێران بۆ ئەوەیە كە بەرژەوەندی هاوبەشیان هەبێت، ئەویش ئەوەیە كە ئەمریكا لە ناوچەكە دوور بخاتەوە، لە هەمان كاتدا هێرش دەكاتە سەر ئیسرائیل. ئەم گروپانە لەلایەن ئێرانەوە بەكاردەهێنرێن بۆ فراوانكردنی هەژموونی خۆی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
كاریگەری گروپە بە وەكالەتەكانی ئێران لەسەر داینامیكی ناوچەیی و وەڵامدانەوە :
تێوەگلانی ئێران لەگەڵ ئەم گرووپە میلیشیا نایاساییانە نیگەرانی لێكەوتووەتەوە و وەڵام و دەرئەنجامەكانی تێكەڵاو بوون. هاوكاریی ناوچەیی دژی بە وەكالەتەكانی ئێران ئێران تۆڕێكی گەورەی گروپە بە وەكالەتەكانی بنیات ناوە. ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی ئەم ستراتیژە ئێرانییەیان لە ناوچەكە بە تایبەت لە عێراق و سوریا و یەمەن بەدەستهێناوە كە كردەی تاقمە تیرۆریستییەكان كاریگەرییان لەسەر ئابووری و ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆ هەبووە. بۆیە ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی شەڕی ئەو كەسانە دەكەن كە ستراتیژی بەكاردەهێنن. وڵاتانی ڕۆژئاوا و بەتایبەت ئەمریكا دەستیان كردووە بە ڕووبەڕووبوونەوەی چالاكییەكانی گرووپە بە وەكالەت. ئەمریكا وەڵامی دایەوە و هێرشی ئاسمانی بۆ سەر پێگەكانی سوریا و عێراق كە پەیوەندییان بە سوپای پاسداران و گروپە بە وەكالەتەكانی دیكەوە هەیە، ئاماژەیە بۆ وەڵامدانەوە و بەرگریكردن لەلایەن ئەمریكاوە، كە لە ساڵی ٢٠٢٠دا گرنگترین كەسایەتی ئێرانی قاسم سولەیمانی كردە ئامانج. وڵاتانی ڕۆژئاوا زۆر وریان لە بارگرژییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەگەڵ ئێران. ئەم دۆخە
وێنەیەكی ڕوونی ململانێ و ناسەقامگیری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكێشێت، كە لەلایەن بریكارەكانی ئێرانەوە ئەنجام دەدرێت
ئەنجام :
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كە بە وەكالەتەكانی ئێران ئەنجام دەدرێت. ڕۆڵی گروپە بە وەكالەتەكانی ئێران كە ڕۆڵێكی گرنگ دەگێڕن لە گەیشتن بە بەرژەوەندییەكانی ئێران لە ناوچەكەدا، مێژووی سەرهەڵدانی گروپە بە وەكالەتەكان، هەروەها هەندێك گروپ لە سوریا، عێراق، لوبنان و یەمەن، ئێران ڕۆڵێكی زۆر گرنگ دەگێڕێت لە لوبنان و ناوچەكە، وەك گروپێكی بە وەكالەتی بەهێز كە توانای سەربازییان هەیە لە ڕێگەی پێداویستییەكانی ئێرانەوە، حوسییەكانی یەمەن كە لە حكومەتەكەیان یاخی بوون، بە پشتیوانی ئێران، كاریگەرییان لە ناوچەكەدا هەیە، بە تایبەت سعوودیە هەندێكیان میلیشیاكانی ئێرانن، وەك گروپەكانی تر، ڕۆڵیان هەبووە لە گۆڕینی ئاسایشی ناوچەكە.
سه‌رچاوه :
