هشیار شكاك خورشید
هیچ نەتەوەیەك نیە بێ ئەوەی تێكۆشان یان بێ ئەوەی قوربانی دابێ , قەوارەیەكی سیاسی – نەتەوەیی پێكەوە نابێ ، هەموو دەوڵەتێك چوارچێوە و یەك شێوە لە خۆی ناگرێت ، تەنانەت بارەدۆخیشیان وەكۆ یەك نییە و جیاوازی لە نێوانیاندا هەیە ، جا لە رووی رووبەری زەمینەی بێت و یاخود لە رووی ئاینی و نەتەوەیی و كەلتۆرییەوە بێت , بگرە زۆر جۆری دەوڵەتیش هەن لەوانە دەوڵەتی سادە ، دەوڵەتی فیدراڵی ، دەوڵەتی خاوەن سەروەری تەواو ، دەوڵەتی خاوەن نیمچە سەرەوەی .
لێرەدا بە كورتی باس لە هەر یەك لەو لایەنە گرنگ و بەرچاوانە دەكەین كە هۆكار و فاكتەرن بۆ دروست بوونی دەوڵەت :
یەكەم – زمــــــــان :
سەرەرای بوونی هەموو لایەنە پێوویستییەكانی نەتەوەیەك بۆ ئەوەی بتوانرێت دەسەڵاتێكی پتەو بنیات بنرێت و پارێزگاری لە ئاسایش و دیموكراسی نەتەوەی خۆی بكات و بە پێی گۆرانی بارودۆخی سیاسی و پێشكەوتنی كۆمەلایەتی و ئابووری پارێزگاری دەسەڵاتی یاسایی خۆی بكات , بوونی زمانێكی یەكگرتوو خالێكی بنەرەتی و گرنگە و دەتوانین بلێن رۆح و بەردەوامی مانەوەی ژیانی هەر نەتەوەیەكە ، بەڵام بۆ پارێزگاری كردن لەم لایەنە گرنگە لە وجودی نەتەوەدا پێوویستیمان بە بوونی ئیرادەیەكی یەكگرتوویی و عەقلی مرۆڤ هەیە تاوەكۆ پەرەی پێ بدەین كە هەستێكی ناوەكی لای مرۆڤ هەیە كە وابەستەی دەكات بە پاراستنی زمان و خاكی خۆی و گەشەسەندنی یەكێتی نەتەوەیی ، كەواتە زمان تەنها شێوازێك نیە بۆ لە یەكتر گەیشتن ، بەلكۆ شێوازێكە بۆ گرێدانی كۆمەلێ مرۆڤ و دروستكردنی هەستێكی ناوەكی وەها بەهێز كە بتوانن پارێزگاری لە وجودی ماددی و مەعنەوی یەكتر بكەن و خۆشەویستیەكی رۆحی بەهێز وابەستەی یەكتریان بكات ، كە ببێتە هۆی دروستكردنی سنورێكی جۆگرافی بەهێز .
دووەم – خــــــــاك :
لایەنێكی گرنگ و پێكهاتەیەكی زەروورە بۆ ئەوەی نەتەوەیەك بتوانێت بریاری دروستكردن و پێكهێنانی دەوڵەت بدات ، ئاشكرایە بە بێ سنورێكی جۆگرافی دیاریكراو هیچ نەتەوەیەك ناتوانێت بیر لە دروست بوونی دەوڵەت بكاتەوە ، لە بەر ئەوە خاك موقەدەسترین و پایەدارترین وجودە لای نەتەوە ، چۆنكە هەر لە رێگای داگیركردنی خاكەوە داگیركەران دەتوانن سیمای نەتەوەیمان بە تەواوی بشێوێنن و ئەو كلتور و كەلەپۆر و بەرهەمە ئابوریانەی كە بەرهەم هێنراوە لە ناوی بەرن و بە پێی بەژەوەندی خۆیان بەكاری بهێنن ، بگرە هەر لە رێگای داگیركردنی خاكەوە دەتوانرێت زمانی نەتەوەیمان لێ قەدەغە بكرێت و جۆرەها چەوسانەوە و خۆسەپاندن بە سەردا بسەپێنرێت ، كەواتە رزگاركردنی تەواوی وڵات لە ژێر دەستی داگیركەراندا ئامانجێكی سەرەكییە ، لە پێناو پاراستنی یەكێتی خاك و پتەوبوونی ژیانی كۆمەلایەتی دەبێت بە شێوازێكی دیموكراتیانە رێگە بە گشت بزوتنەوە سیاسی و كۆمەلایەتی و ئابووری و رۆشنبیریەكان بدرێت ، بێنە مەیدان و نەخشەیەكی نەتەوەیی پێشكەوتن خواز بۆ پاراستنی ئاسایشی ناوخۆ و رووبەرووبوونەوەی هێرشەكانی دەرەوە كە مەبەست
لێ تێكدانی ئاسایشی نەتەوەیی بێت .
سێیەم – پێكهاتەی كۆمەلایەتی :
گشت میللەتانی دونیا شێوازی پێكهاتەی كۆمەلایەتیانە دەگەرێتەوە بۆ مێژووی شێوازی ژیانیان ، واتە بەرەو پێش چوونی ئابووری و شێوازی دەسەڵات و كاریگەری ئاین لە سەر بیرورای خەڵكی و ئاستی رۆشنبیری كۆمەڵ …. هتد ئەمانە گشتیان پێكەوە ئاستی پێكهاتەی كۆمەلایەتی نەتەوە دیاری دەكەن و ئەم پێكهاتەیە كۆمەلایەتیەش دەبێتە هۆی دەستنیشانكردنی شێوازی دەسەڵاتی دەوڵەت ، گرنگیشە دەسەڵاتی دەوڵەت لەگەڵ ئاستی هوشیاری خەڵكدا بگۆنجێت ، ئاستی فكری و پەیوەندییە كۆمەلایەتیەكانی خەڵك لە یەك ئاستدابن و تەواوكەری یەكتری بن ، لە بەر ئەوەی پێكهاتەی كۆمەلایەتی بنەمایەكی مێژوویی هەیە و گۆران بەسەر شێوازی ژیانی كۆمەڵدا دێت و بەرەو پێشەوە دەچێت و لە بەرامبەر ئەمەشدا دەبێت وەك شتێكی حەتمی و زەرووری شێوازی دەسەڵاتیش گۆرانی بە سەردابێت و
خۆی لەگەڵ كۆمەڵدا بگۆنجێنێت .
چوارەم – مێژوو :
مێژوو بە گشتی واتە ململانێی نێوان هێزە جیاواز و دژەكان ، هاوكاری كردنی نێوان هێزە هاوپەیمانەكان ، گۆرانی یەك لە دوای یەكی دەسەڵاتەكان و تۆماركردنی تراژیدیا و كۆمیدیای ژیان ، مێژووش سەڵمێنەری وجودی دەسەڵاتە ئەگەر خۆت ئیدارەی خۆت نەكەیت دەسەڵاتێكی تر دەسەپێت بەسەرتدا ، بۆیە مێژوو سەڵمێنەری ئەوەیە كە بوونی دەسەڵات و زەروورەتێكی حەتمییە ، یاخود دەتوانین بلێن مێژوو ململانێیە لە نێوان هوشیاری راست و هەڵەدا ، لە نێوان خۆشەویستی و رق و تۆلەدا ، بە گشتی مێژوو لایەنی خاك و خراپی مرۆڤایەتییە ، زۆر نەتەوە و ئیمپراتورە بالادەستەكانی مێژوو بە پێی گۆرانكاری و تێپەرینی زەمەن لە بەر یەك هەڵوەشاوەتەوە ، هەندێكیشیان بەرەو پێشكەوتن رۆشتوون ، هەروەها لە رۆژگاری
ئێستادا هەر یەكە و سنووری جۆگرافی خۆی جیاوازە لەویتر.
