“پێویستە كێشەكانیان لە نێوان خۆیان چارەسەر بكەن”
“ئەگەر نەتوانرا دەستێوەردرانیش بكەن، لەڕێگەی نوشتە و جادووكردن هەوڵدەدەن ژیانیان بشێوێنن”
ئا – رۆژان قیاس
دەستێوەردان لە ژیانی هاوسەران لە كۆمەڵگەی كوردیدا بووەتە دیاردە و شتێكی باو، توێژەران پێیان وایە ئەم خۆهەڵقورتاندنە لە ژیان و گوزەرانی هاوسەران هۆكارن بۆ دروست بوونی كێشە و گرفت و داواجار بەرز بوونەوەی رێژەی جیابوونەوە .
رێكار مزوری، راگەیاندنكار و چالاكوانی مەدەنی لەم بارەیەوە، دەڵێت” دەست تێوەردان هەر ئەوە نییە لەبن گوێی كەسەكە بخوێنی و پێی بڵێی پیاوەكەت یاخوت ژنەكەت خراپە یان ئەو كارەی كردووە. بەڕای من كەس نییە تا ئێستا ئەوەی نە بیستبێت كە ژن و مێرد لێك جیابونەوە، چونكە نوشتە یان جادویان لێ كراوە، بەداخەوە ئێستا زیاتر لە جاران گوێمان لە ناوی جادو و نوشتە و چاو پیسی دەبێت، كەسێك كە نەتوانێت لە نزیكەوە دەستوەردان لەژیانی كەسانی دەوروبەر بكات هەوڵدەدات لە ڕیگەی نوشتە و جادوو كردن دەستوەران بكات و ژیانیان بشێونێت”.
ئەم چالاكوانە لە بەردەوامی قسەكانیدا ئاماژە بە رۆڵی پیاو و ئافرەت دەكات لە چارەسەر كردنی كێشەكانیان و گووتی:” هەندێك جار خەتا لە هاوسەرەكانیشە كە هەوڵنادەن خویان كێشەكانییان چارەسەر بكەن، بەڵكو پەنا دەبەنە بەر كەسانی دەورووبەر، واتا هەر خۆیان دەرفەت بە كەسانی دیكە دەدەن دەست تێوەردان لە ژیانی ئەوان بكەن، زورجاریش هەبووە لەجیاتی چارەسەرە كێشەیەكی بچوك زۆر گەورە كراوە، هاوسەرەكان دەتوانن وابكەن كە كەس نەتوانێت دەست لەژیانی ئەوان وەربدات و خویان لەناو خویان كێشە و بابەتەكانییان چارەسەر بكەن بەبێ ئەوەی دەوروبەریان هەستی پێ بكەن.”
دێرین عزەدین، چالاكوانی كۆمەڵگەی مەدەنی، لەمبارەیەوە دەڵێت:” دەست وەردانی كەسانی دیكە لە كاروباری خێزان یەكێكە لە دیاردە دیار و زەقەكان، دەستوەردانی كەسی سێیەم لە ژیانی تایبەتیی ژن و مێرد كە لەلایەن خانەوادەی ژنەكە، یان مێردەكەوە دەكرێت، لە ئامارەكانی ئەنجومەنی دادوەریشدا رێژەی ئەم هۆكارە بەرزە، ئەگەر هۆكاری سەرەكیش نەبێت لە هەر حاڵەتێكی تەڵاق لە زۆربەی حاڵەتەكان پاڵنەرەی سەرەكییە بۆ گەورەبوونی كێشەی ژن و مێرد و گەیشتن بە ئەنجامی جیابوونەوە، چونكە كاتێك كێشە خێزانییەكان لە بازنەی پەیوەندیی نێوان ژن و مێردەكە تێ بپەڕێت، چارەسەركردنی ئاسان نابێت.
زیاتر گووتی:” رەنگە لە هەندێك حاڵەتدا لەلایەن كەسانی دەوروبەرەوە بڕیاری تەڵاق بدرێت و فشار لە ژن و مێرد بكەن كە خواستی خۆشیانی لەسەر نەبێت، دەبینین زۆرجاران سەرەڕای ئەوەی ژن و پیاو ماڵی سەربەخۆیشیان هەیە، بەڵام خێزانەكانیان هەر دەستوەردان دەكەن، هەتا ئەگەر بێ كێشەشبن، گریمانە و گومانی خراپیان دەخەنە مێشكەوە، ئەوەش بە جۆرێك كاریگەرییان لەسەر دادەنێت، كە رۆژ بە رۆژ كێشەكانیان زیاتر دەبێت و دواجار بە جیابوونەوە كۆتایی دێت”.
ئەم چالاكوانە پێی وایە، پێویستە ژن و پیاو پەنا ببەنە بەر گفتوگۆ و لێك تێگەشتن بۆ چارەسەر كردنی كێشەكانیان، چونكە بوونی كێشەی خێزانی شتێكی ئاساییە و لە ناو هەموو خێزان و كۆمەڵگەیەكدا بوونی هەیە، بەڵام ئەوەی كە ئاسایی نییە ئەوەیە كە نەتوانرێت بەشێوەیەكی ژیرانە مامەڵە لەگەڵ ئەو كێشانەدا بكرێت، بۆ ئەوەی لایەنیكەم هەموو ئەو خێزانانەی كێشەیان تێدایە نەكەوێتە حاڵەتی جیابوونەوەوە، روونی كردەوە” بەداخەوە لای ئێمە بەهۆی ئەم بارودۆخە خراپەوە بەشێكی زۆر لە كێشە خێزانییەكان بە جیابوونەوە كۆتاییان هاتووە، بۆیە زۆر پێویستە تاك بە تاكی خێزانەكانی ئێمە هۆشیار بن بەوەی كە هەر كێشەیەك كە روو لە خێزانەكان دەكات، چارەسەری هەیە، بۆیە پێویستە هەمیشە زمانی دایالۆگ و تێگەیشتنی دوولایەنە لەنێوانیاندا هەبێت، بۆ ئەوەی چیتر رێگە نەدەین شیرازەی خێزانەكانمان بەرەو هەڵوەشاندنەوە بچێت، زۆر جار ژن و پیاو كێشەیەكی وا گەورەیان نییە، بەڵكو بەهۆی یەكێك لەخزمانی لایەنێكیان كێشەی تەڵاق درووست دەبێت، مافی هەموو تاكەكانە كە بە ئازادی چۆن دەیانەوێ بژین و چۆن دەیانەوێ ژیانی تایبەتی خۆیان هەڵبژێرن، ئەوەندەی ئەم رستەیە تێبگەیت كەواتە تۆ پێشەنگیت لە بنیاتنانی ژیانی خۆشگوزەران بۆخۆت و كۆمەڵگەكەت، كاتێكیش ئەو مافەت لەوان داگیر كرد و سەراوگێرت كرد و گۆشەیەكی چاولێكەری و كۆنەخوازیت پێبەخشی، ئەوكات ویژدان و ئەخلاقێك لە تۆدا جێگەی لەق بووە و بەرەو نەمان دەڕوات، هیچ كەس هێندەی خۆمان دڵسۆزی خۆمان نییە بابیرێك لەخۆمان و خانوادەكەمان بكەینەوە، شتی بچوك گەورە نەكەین، بۆچارەسەركردن و ناهێڵن كێشەكە گەورەتربێت و هەرزوو رێگەی گونجاوی بۆ بدۆزنەوە”.
لای خۆیەوە، لاجان واحید، توێژەری كۆمەڵایەتی بە زاری كرمانجی راگەیاند:” دەست تێوەردان یەكێكە لە هۆكارەكانی زۆر بوونی رێژەی جیابوونە، تاكەكانی كۆمەڵگە زۆر دەستكاری ژیانی هاوسەران دەكەن، بەمەش خێزانەكە توشی لێكترازانی خێزانی دەبێت و رووبەڕووی چەندین كێشەو گرفتی كۆمەڵایەتی دەبن و خێزانەكە پەرتەوازە دەبێت، ئەوا ژیانیان دەشێوێت و رەنگە كێشەكە بە جیابوونەوە بگات، پێویستە هاوسەران گرینگی بەقسەی تاكەكانی كۆمەڵگە نەدەن بۆ خۆیان چیان ویست ئاوا بژین، ئەگەر هاتوو كێشەكەیان زۆر قوڵ بوو دەتوانن سەردانی توێژەرێك بكەن، چونكە توێژەر بەچاوێكی زانیارییەوە دەڕوانێتە كێشەكەیان و بە باشترین شێوە دەتوانێ كێشەكانیان چارە بكات، سەرەتا دەستنیشانكردنی سنوری كێشەكەو بڵاو بوونەوەی و زانینی هۆكارە جۆراو جۆرەكانی كێشەكە دیاری دەكات، تا چارەسەرێكی گونجاو بۆ خێزانەكە دابنێت”.
ئەم توێژەرە لە بارەی كاریگەرییە خراپەكانی دەست تێوەردان لە ژیانی هاوسەران، گووتی” بێگوومان كەسانی دەوروبەر تەداخولی ژیانی هاوسەران بكەن، كاریگەری خراپی دەبێت و ژیانیان لێ تێك دەچێت و توشی گرفتی خێزانی دەبن و ئەگەری زۆر هەیە بەم هۆیە خێزانەكیان هەڵبوەشێتەوە، و پەیوەندی نێوان ئەندامانی خێزان تێكدەچێ و ناكۆكیان دەكەوێتە نێوانیان، لە ئەنجامدا ناخۆشی باڵ بەسەر خێزان دەكێشێت، و منداڵ لەسۆزو خۆشەویستی دایك و باوك بێبەش دەبێت، ئەمەشیان دەبێتە سەرەتای پەرتەوازەبوونی ئەندامانی خێزان، بەمەش كۆمەڵگە توشی چەندین كێشەی كومەڵایەتی دەبێت، و بە ئاراستەیەكی نا تەندروستدا دەڕوا”.