رێبوار حەمەلاو شوانی
لە ماوەی رابردوو زۆر ووتار و بابەت باس لەوە دەکرا گوایە ئەگەر هەرێمی کوردستان بچێتە ژێر پەروباڵی دەسەڵاتدارانی بەغداوە لە هەموو لایەکەوە مووچە و بودجەی بەسەردا دەبارێ ، بەڵام بەکردەوە بینیمان کە ئەو بەغدایەی کە هەنگاو بەهەنگاو کاری کرد بۆ وەرگرتنەوەی دۆسییەی نەوت و غاز و ئینجا داهاتی نا نەوتی و هیچ ئامانجێکی نەبووە جگە لە لاوازکردنی و ئەگەر پێی بکرایە نەهێشتنی قەوارەی هەرێمی کوردستان ، بۆیە دەتوانین بڵێن کە لە نێو ئەو عێراقەی کە تەنها گەلی کورد هەوڵی باوەری بە فیدراڵی و دەستوور هەیە و هەمیشە هەوڵی داوە متمانە و دیموکراسی لە نێو گشت هێزولایەنە سیاسیەکان دا دروست ببێت ، بەڵام ئەوەی لە راستیدا بینراو و دەبینرێت ئەو راستییەیە کە لە عێراقدا نەک هەر سەروەری بوونی نییە ، بەڵکو قەیرانی متمانە و جێبەجێکردنی ڕێککەوتننامەش هەیە ،کە ئەمەش خۆی لە خۆیدا گرفتی سەرەکی پڕۆسەکە بووە ، بۆیە سەرەرای هەموو هەوڵەکان لە پرۆسەی سیاسی و بۆ هاوبەشی و بونیاتنانی دیموکراسی بەڵام زێهنیەتە شۆڤینییەکان و دژە کوردەکان هەموو ئەو هەوڵانە بەڵارێدا بردووە .
بە شێوەیەکی گشتی ئەوەی خوێندنەوە بۆ حکوومرانانی بەغدا کراوە ئەو راستییەیە کە لە عێراقدا بە تایبەتی دوای 20 ساڵ لە ڕووخانی ڕژێمی بەعس نەک هەر ئیرادەیەکی سیاسی سەربەخۆ بوونی نییە و لە وڵاتانی ناوچەکەوە فەرمانی پێدەکرێت و ئەوەی لە چوارچێوەی بەرژوەندی وئایدیالۆژی مەزهەبگەرایی وتایفیان نەبێت دژی دەوەستنەوە ، بەتایبەتی کە هەموو ئەو بریارانەی لەماوەی 10 ساڵی رابردوو لە رووی سیاسی و ئابووری و دەستوەردان لەکاروباری هەرێمی کوردستان هەموو پەیوەستن بەو چوارچێوەیە .
ئاشکرایە ، هەندێک لایەن وکوتلەی سیاسی لە عێراق کە بەو ناسراون و لە بەرەی ئێراندا لە ساڵی 2014 وە بەهەموو توانایەکەوە لە دژی حکوومرانی هەرێمی کوردستان کە پارتی و بارزانی پێشەنگ و سەرکردایەتی دەکات و هەرگیز ڕێگەی نەداوە ببێتە بەشێک لە ناکۆکیی وململانێیەکانی ناوچەکە هەر کارتی گوشاری سەربازی وسیاسی و ئابووریی نەماوە نەگڕنە بەر لەگەڵ ئەوەشدا سەرکردایەتی سیاسی هەرێمی کوردستان خوێندنەوەی وردبینانە هەبووە و هەمیشە هەوڵی داوە بە دیپلۆماسی ولۆژیکانە گرژیی و قەیرانەکان خاو بکاتەوە.
ئەوەش شاراوە نییە کە ، دەسەلاتدارانی بەغدا خۆیان لە پرسە سەڕەکییەکان کە خاک و ماددەی 140 وبەتایبەت پرسی کەرکووک وشەنگالە و پابەند بوونە بە هاوبەشی و دەستوور و بنەماکانی فیدڕاڵی دەدزنەوە و یانهەوێت هەموو کات حکوومەتی کوردستان بە مووچەوە سەرقاڵ بکەن ، لە کاتێکدا مووچە ماف وشایستەیەکی بچووکی خەڵکی کوردستان ، بەڵام هەمیشە دەسەڵاتی بەغدا وادەکات کە ڕێککەوتنەکان جێگەی متمانە نەبن و هەمیشە بە ڕێگەی مووچەوە درز و ناکۆکیی لەنێوان حکوومەتی کوردستان و هاووڵاتیان کوردستان دروست بکات و وای پیشان بدات کە حکوومەت ناتوانێت مووچەی خەڵکەکەی بدات و ئەوەش ئەو خەونەیە کە بەغدا بەرێگەی ڕێگریکردن لە هەناردەکردنی نەوتی کوردستان و وەرگرتنەوەی داهاتی نا نەوتی و خەونی خۆرادەستکردنی هەرێمی کوردستان بە بەغدا دەبێنێت .
هەموو ئەمانە ئاماژەن بەوەی کە زێهنیەتی سیاسی دیموکراسی لە عێراق بوونی نییە تاکو بەرامبەرەکەی قبووڵ بکات و بێ متمانەیی گەورەی لێکەوتۆتەوە ، لەگەڵ ئەوەی هەرێمی کوردستان بە پێی دەستووری هەمیشەیی عێراق مامەڵەی لەگەڵ حکوومەتی بەغدا کردووە ، بەڵام هەر ئەوە بەغدا بووە کە بە جۆرها پیلان و شێوازی ئابووری و دارایی و سەربازی پەلاماری هەرێمی کوردستانی داوە و تاکە ئامانجیشیان لاوازکردن و دواتر خەونی نەهێشتنی تاکە ئەزموونی فیدڕاڵییە لە عێراقدا کە ئەویش قەوارەی هەرێمی کوردستانە .
لەماوەی چەند ساڵی رابردوو ، دەسەڵاتدارانی بەغدا بە دەیان ماددەی دەستووریان پێشێڵکردووە و لە سەروی هەمووشیانەوە مادەی 140ی دەستووری کە دەبووایە پێش 14 ساڵ و لە ساڵی 2007 جێبەجێ بکرایەوە ویەکلا بکرابایە و بەڵام لە جیاتی هێز ومیلیشیا بۆ داگیرکردن و چارەسەرکردنی کەرکووک تا شەنگال بەکارهاتووە .
لێرەدا گرنگە چەند خاڵێکی گرنگ بزانین کە تا ئێستا دەسەڵاتدارانی بەغدا ئامادەنین پابەند و جێبەجێی بکەین بەتایبەت کە :
ڕژێمی شۆڤێنستی بەعس هەرەسی هێنا لەساڵی ٢٠٠٣ و هەرێمی کوردستان و بەغداد یەکیان گرتەوە لەچوارچێوەی دەستوری هەمیشەی عێراقی ساڵی ٢٠٠٥ کە زۆربەی مافەکانی کوردی تێدا سەلما و بۆ یەکەم جار عێراق ناسنامەیەکی نوێی وەرگرت، هەرلەدوای پەسەندکردنی دەستورەوە جارێکیتر ململانێی نێوان هەرێم وبەغداد دەستی پێکردو شۆڤێنێتی عەرەب ئەومافانەیان بەکورد ڕەوانەبینی و کەوتنە پیلانگێڕی دژی مافەکانی کورد و ئەوبنەمایانەی کەعێراقی نوێی لەسەر بنیات نرا بریتی بوو هاوبەشێتی،تەوافوق ،فیدراڵیەت ،دیموکراسی.
یەکەم ـ شکستی هاوبەشێتی لە سامانی نەوت وغازو دەرنەچواندنی یاسای نەوت وغازی فیدراڵی لەساڵی ٢٠٠٧ بەهۆی ئەوەی بەغداد نەیویست مافەکانی کورد بەپێی مادەکانی (١١٢٫١١٢) ی دەستور بسەلمێنی،هەرێمی کوردستانیش وەک پەرچەکردار یاسای نەوت وغازی هەرێمی کوردستانی ژمارە (٢٢ ) ی ساڵی ٢٠٠٧ ی دەرکردو مافی خۆی بەسەربەخۆ لە نەوت وغاز بەکارهێناو تائێستا کێشەکە بەردەوامە.
دووەم ـ شکستی جێ بەجێکردنی مادەی (١٤٠ ) و گەڕانەوەی ناوچە دابڕێنراوەکان تا ئەو ڕادەیەی گروپی قەیرانە نێودەوڵەتیەکان تێچێنیان کردو ئەم دۆسێ یە داخرا و بەبێ چارەسەر لەساڵی ٢٠٠٧ و پاشتر بە پیلانگێرییەکی پێشتر ئامادەکراو لەساڵی٢٠١٧ هەموو ئەوناوچانە بەهێزی سەربازی داگیرکرانەوە.
سێ یەم ـ شکستی سازان عێراقی نوێ لەسەر بنەمای سازان دامەزرا بەڵام ئەویش کۆتایی هات و لەپەرلەمانی عێراق هەموو یاساکان بەزۆرینە لەلایەن فراکسیۆنە شیعی عەرەبیەکانەوە دژی کورد تێ دەپەڕێنرێت و هیچ حساب بۆ ڕێککەوتن و مافەدەستوورییەکانی گەلی کورد ناکەن وچاویان بە قەوارەی هەرێمی کوردستانیش هەڵنایەت.
چوارەم – حکومەتی بەغداد دەیەوێ لەم جەنگەدا سەرەتا دۆسێی نەوت وغازو گومرگ بەشێوەی کردەیی لەکورد وەرگرێتەوەو پاشتر هەموو دەسەڵاتەکان لەهەرێم وەرگرنەوەو بیخەنەوە ژێردەستی خۆیان و بەتایبەت لەبواری نەوت وغاز و گومرگ بۆ ئەوەی دوابزمار لە تابووتی مەرگی مافەکانی کورد بدەن و هەرێمی کوردستان بخەنەوە ژێر دەسەڵاتی خۆیان و بەئارەزووی خۆیان هەڵسوکەوتی لەگەڵ بکەن
لێرەوە دەگەینە ئەو ئەنجامە راستەی کە ئەوەی کە زێهینەتی حکوومرانی بەغدا بەرامبەر بە هەرێمی کوردستان دەیکات بە پشتیوانی دەستێکی دەرەکییە بۆ لێدانی ئیرادەی سیاسی هەرێمی کوردستان وئازاردانی خەڵکی کوردستان و هەر شتێک کە لە بەرژوەندی و حەزی خۆیان بێت بەکاردێنن کە ئەوەش ئاماژەیە کە بابەتێک بەناوی حکوومرانی و متمانە و حکوومەتێکی دیموکراسی و دامەزراوە لە بەغدا بوونی نەماوە جگە لە دەسەڵاتێکی میلیشیای ئاڕاستەکراوە و دژ بە دیموکراسی و سازان و فیدڕاڵی .
