دكتۆر نیار محی الدین باڵەكی
مامۆستا لە زانكۆی سۆران
تیرۆركردنی ئیسماعیل هەنیە لە ٣١ی تموزی ٢٠٢٤ لە تارانی پایتەختی ئێران، دەشێت كاریگەری گەورەی لەسەر ئاسایشی نیشتیمانی ئێران هەبێت، بە لەبەرچاوگرتنی پەیوەندییە ستراتیژییەكان و جیۆپۆلەتیكیەكان لە ناوچەكەدا. ئیسماعیل هەنیە سەركردەیەكی سیاسی باڵای بزوتنەوەی حەماسە، كە رێكخراوێكی ئیسلامی فەلەستینی و كاریگەرییەكی بەرچاوی لە كەرتی غەززە هەیە و پەیوەندی سیاسی، ئابووری و سەربازی بەهێزی لەگەڵ ئێران هەبووە. پرسیارە گرنگەكە ئەوەیە ئایا تیرۆركردنی ئیسماعیل هەنیە تاچەند كاریگەری لەسەر ئاسایشی نیشتیمانی ئێران و ناوچەكە دەبێت، هەرەوها لەسەر پەیوەندییەكانی ئێران و بزوتنەوەی حەماس.
گومان لەوە دانیە ئێران پشتیوانێكی سەرەكی حەماس بووە و پاڵپشتی دارایی و سەربازی و سیاسی دابین كردووە. تیرۆركردنی هەنیە، كەسایەتییەكی دیار لە حەماس، لەوانەیە ئەم پەیوەندییە ناسەقامگیر بكات. لەوانەیە ببێتە هۆی ململانێی دەسەڵات لەناو حەماسدا یان گۆڕانكاری لە دینامیكی سەركردایەتیدا كە كاریگەری لەسەر كاریگەری ئێران لەسەر گروپەكە هەبێت. ئەمە لەوانەیە پێگەی ستراتیژی ئێران لە ململانێی ئیسرائیل و فەلەستین لاواز بكات.
ستراتیژی ئێران لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بریتییە لە پاڵپشتیكردنی چەندین ئەكتەری نادەوڵەتی و میلیشیاكان كە زۆرجار بە “Proxy Network” ناودەبرێن. ئەم تۆڕە گروپەكانی لوبنان و عێراق و سوریا و یەمەن لەخۆ دەگرێت لەگەڵ حەماس. تیرۆركردنی هەنیە لەوانەیە گرژییەكان لە ناوچەكەدا زیاتر بكات و ببێتە هۆی تۆڵەسەندنەوە لە لایەن حەماس و هاوپەیمانەكانی. ئەم جۆرە گرژییە لەوانەیە ئێران بخاتە ڕووبەڕووبوونەوەیەكی ڕاستەوخۆ لەگەڵ ئیسرائیل یان نەیارەكانی تر، بەمەش كاریگەری لەسەر سەقامگیری ناوچەكە دەبێت.
ئەم ڕووداوە لەوانەیە چەند كاردانەوەیەكی لە ئێران هەبێت. حكومەتی ئێران زۆرجار پشتیووانی خۆی بۆ گروپەكانی وەك حەماس وەك بەشێك لە هەڵوێستی ئایدۆلۆژیای فراوانتر لە دژی ئیسرائیل و ئەمریكا دادەنێت. كوشتنی هاوپەیمانێكی دیار لەوانەیە ٤هەستی نەتەوەپەرستی لەناو ئێراندا كۆبكاتەوە و هەڵوێستی توندڕەو بەهێز بكات. لەگەڵ ئەوەشدا، لەوانەیە پرسیار لەسەر كاریگەری سیاسەتی دەرەوەی ئێران و پشتبەستنی بە بریكارەكان دروست بكات، بەتایبەتی ئەگەر وا دەربكەوێت كە ئەم جۆرە هاوپەیمانێتیانە زیانی زیاتریان هەیە نەك دەستكەوتی ستراتیژی.
كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە نزیكەوە چاودێری لێكەوتەكانی ڕووداوێكی لەو شێوەیە دەكات. نەیارانی ئێران، بەتایبەتی ئیسرائیل و ئەمەریكا، لەوانەیە كوشتنەكە وەك لاوازبوونی كاریگەری ئێران لە ناوچەكە لێكبدەنەوە، ئەمەش لەوانەیە هانی ئەوان بدات هەڵوێستی توندتر دژی ئێران و هاوپەیمانەكانی وەربگرن. بە پێچەوانەوە، ئێران لەوانەیە هەوڵ بدات پەیوەندییە وەكالەتی خۆی بەهێز بكات بۆ قەرەبووكردنەوەو بەهێزكردنی شكۆ و هەژموونی خۆی لە ناوچەكە.
