هیوا ساعدی
سەد و دوازدە ساڵ بەر لە ئەمڕۆ لە 29ـی ئایاری 1912، (داوود خانی كەڵهوڕ) ناسراو بە ئەمیر ئەعزەم بەدەستی دەسەڵاتی داگیركەران شەهیدكرا.
ئەو سەركردە بە توانا كوردپەروەرانە كە لە مێژوودا پشتگوێخراون، یا بە پێچەوانەی ڕاستیەكانیان باسكراون. یەكێك لەو كەسە بە ناوبانگەی مێژووی كەڵهوڕو ناوچەكانی كرماشان و ئیلام و لوڕستان، داودخانی كەڵهوڕە كە لە ساڵی 1851 لە دایكبووە.
هۆزی كەڵهوڕ بە هۆی تێپەڕبوونی مێژوو شەڕ و ئاوارەیی و دوورخسنەوەی سەردەمانی قاجاری و عوسمانی و شەڕەكانی دیكەی ناوچەكە، پەڕێوەی ناوچەكانی باشوور و باكوورو بەشێك لە وڵاتانی كەنداویش بوون، هەر بە ناوی كەلهوڕەوە ناسناویان هەیە.
یەكێك لە شەڕە بە ناوبانگەكانی، كە لە گەڵ هێزەكانی حكومەتی شا قاجار بووە. لەو سەردەمەدا هێزەكانی شاقاجار، بە یاوەری عەشیرەتێكی دیكەی ئەو عەشیرەتەی كوردستان، ویستوویانە پەلاماری ناوچەكانی كرماشان و هۆزی كەڵهوڕ و ئیلام بدەن. بەڵام هێزەكەی داودخان بەرەنگاری بوونەتەوە و شكەستێكی گەورەیان بە لە شكرەكەی شاقاجار گەیاند. هەر لەو شەڕەدا دەسكەوت و دەسڕاگرتن بە سەر چەك و چۆڵ و تەقەمەنی و تەدارووكاتێكی زۆری هێزێكی٥٠ ٠ ٠ كەسی حكوومەتدا گرت. كە تۆپی دوور هاوێژیشی تێدا بووە. بەو دەسكەوتانە لەشكرەكەی داودخان بەهێزتر بووە.
ئیتر لە پاش ئەو حەماسە و شانازییەدا ناو و ناسناوی داودخان لە سنوورەكانی كەلهوڕ تێپەڕدەبێت و لە تەواوی ئێرانی ئەو سەردەمە و وڵاتانی دەورەبەریش، وەك قارەمانێكی كوردستانی دەنگ دەداتەوە، بگرە دەنگ و ناوەكەی سەركردەكانی تارانی بە زاڵە هێنابوو.
یەكیك دیكە لە شانازییەكانی مێژووی “داودخان كەلهوڕ” كە لەو سەردمەدا واتە سەردەمی دەسەڵاتی ڕەزاخان، هەستی پێكردووە، ئەوە بووە كە لە پاش شەڕ و ناكۆییەكی زۆری عەشیرەت و هۆزە ناوخۆییە كوردیەكان و بە هۆزەكەی كەڵهوڕیشەوە بەردەوام بووە. ناوبراو دەركی بەو هەڵە گەورەی ناوخۆیی ماڵی كورد كردووە. سەرئەنجام لە ٤ی ئۆكتۆبەری ساڵی ١٢٩٠ ی هەتاویدا، كۆبوونەوەیەكی بەرینی بۆ گشت عەشیرەت و هۆزەكانی ناسراوی ڕۆژهەڵاتی كوردستان ڕێكخستووە. باسی ئەوەی بۆ كردوون كە دەبێت عەشایری كوردی یەكگرتوو تەبابن پێكەوە.
بەو ئاشتی و تەبایەش دەتوانن حكومەتی “ڕەزاخان” بڕووخێنن و چیدیكە ڕێگە بە داگیركاری و زوڵم و زۆری ئەوان نەدەن بۆ سەر خاك و خەڵكی كوردستان،.
داود خان كەلهوڕ” هەر بەو مەبەستەوە دووجار لەگەڵ هۆزەكانی هاوپەیمانی بە ئامانجی كۆنترۆڵكردنی “تاران” هێڕشی بردووە. لە شەڕی دووەمدا قارەمانێتییەكی زۆری چەند ڕۆژ لە ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ حكوومەتێكی بە هێزی ئەو سەردەمەدا، وێرای سەدان كووشتار لە هێزی شای ئیران. بەداخەوە لەگەڵ كوڕەكەی “عەلی ئەكبەر خان” ئێوارەی ڕۆژی ٨ی جۆزەردانی١٢٩١ شەهید دەبن. بەو كارەساتەش لەو سەردەمەدا نەتەوەی كورد سەركردەیەكی بە هێز و بوێری سەردەمی خۆی لە دەست دەدات. واتە ئەو سەركردەی كە تارانی پایتەختی بە زاڵە هێنابوو.
لە پاش شەهید بوونی داودخان و درووستبوونی ئەو بۆشاییەی لە ڕۆژهەڵاتی نیشتیمان، هێزە داگیركەرەكانی ڕەزا شا دیسانەوە دەگەرێنەوە نێو ناوچەكانی كرماشان و ئیلام .
با لە مێژوو ونی نەكەین.
مێژوونووسانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان تا ئاستێ یا لە نەبوونی زانیاری یا بە ئەنقەست و زیاتر بەرجەستەكردنی سەركردە ناوچەییەكانی خۆیان، كەم نووكی پێنووسەكانیان لە قارەمانێتی ئەو كەڵە پیاوەی كوردستاندا خستووەتە سەر تینووسەكانیان. بەو هیوایە مێژوونووسانی سەردەمی نوێ، بە پەیداكردنی سەرچاوە دێرینەكانی سەردەمی قاجاری و ڕەزاشا، زانیاری زیاتر لە سەر داودخانی كەڵهور كۆكەنەوە و بڵاوبكەنەوە. با لە مێژوو ون نەبێت و بدرەوشێتەوە.