رێبوار حەمەلاو شوانی
ئەگەر چی هیواکان لەدوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس لە ساڵی 2003 بەهۆی هاوپەیمانانەوە لە پێناو بونیاتنانی عێراقێک کە تێیدا مافی هەموو نەتەوە وپێکهاتەکانی تێیدا بگەڕێنرێتەوە و کۆتایی بە ستەمکاری و زۆرداری و کوشتن و بڕین بێت و شوێنی دیموکراسی و ئاشتی و پێکەوەژیان و هاوبەشی پر بکاتەوە ، بەڵام دوای 21 ساڵ لە حکومڕانی حکوومەتەکان لە بەغدا ، ئەوەی بەکردەوە بینراوە و بە رژدیش کاری لە سەر کراوە بێجگە لە شکستی فیدڕاڵی و هاوبەشی و دیموکراسی و بێ متمانەیی و رۆژ بە رۆژ بێ ئومێدی هیچی تری لێ بەرهەم نەهاتووە.
ئەوەش هۆکاری سەڕەکیی بووە بۆ ناسەقامگیری سیاسی ، کێشە وئاستەنی ئەمنی ، گەندەڵکاری وقۆرخکاری لە هەموو جومگەکانی دەسەڵاتی عێراق و ئینجا ئابوورییەکی شپرزە ، قەرزی دەرەکی ، بەردەوامی ناکۆکی تایفی و مەزهەبی ، دەستوەردانی وڵاتانی ناوچەکە و پابەندنەبوون بە بنەماکانی دەستووری هەمیشەیی و فیدڕاڵی و زێهنیەتی پەراوێزخستن و زۆرینەی دیکتاتۆری ، هەموو ئەمانە وایانکردووە ئەرک و کارەکانی حکوومەتی فیدڕاڵی بەغدا نەک هەر قورستتر بێت بەڵکو دەرفەتی بونیانتانەی عێراق لەو بابەتانەی کە لەسەرەوە ئاماژەم پێکردووە بەسەر یەکەوە کەلەکە ببن و عێراق بگەڕێتەوە خاڵی سفر.
ئەوە هۆکارانەی کە وایانکردووە کە عێراقی فیدڕاڵی هەرگیز سەقامگیری ومتمانە وپێشکەوتن بەخۆیەوە نەبینێت بریتین لە :
یەکەم ،، دڕێژەکێشانی گرژییە تایفی و مەزهەبییەکان و بەرژوەندییە تایبەتییەکانی ئەو گروپ و میلیشیاکان وایانکردووە کە تا بە ئەمڕۆشەوە عێراق بە ناسەقامگیری بمێنێتەوە .
دووەم ،، بوونی دەیان گروپ و میلیشیایی جیاواز و بەردەوامی ڕووبەڕووبوونەوەکان و تیرۆر و ڕفاندن و نەبوونی سەروەری یاسا وایکردووە کە کەشێکی ناسەقامگیری ئەمنی بێتە ئاڕاوە کە کاریگەری نەرێنی زۆری لە سەر بونیاتنان و ئاوەدانی ئەو ناوچانە و ژێرخانی عێراق دروست ببێت .
سێیەم ،، کاری گەنده‌ڵی و قۆرخکاری لە نێو گشت دامودەزگەکانی عێراق و دەستبەسەرداگرتنی جومگە سەڕەکییەکان لەلایەن هەندێک لایەن و میلیشیایی لە یاسادەرچوون ، نەک هەر بووەتە هۆی ڕێگریکردن لە گەشەسەندنی ئابووری و بەڵکو رۆژ بە رۆژ حکوومڕانی عێراقی فیدڕاڵی گەیاندۆتە لاوازترین قۆناغ و ترس و پاشگوێ خستن و یانیش نەبوونی لێپچینەوە لە گەندەڵکاران وایکردووە کە پایەکانی حکوومەتی فیدڕاڵی لەرزۆک و بەرەو پووکانەوە بچن.
چوارەم ،، گرنگی نەدان بە کەرتی ئابووری هەمەچەشن و پشت بەستن بە نەوت وەک سەرچاوەی داهاتی سەڕەکی ، کورتهێنانی ژێرخانی ئابووری ، بێ توانایی لە دابیکردنی مووچە و بودجە و بەفیرۆچوونی سەروەت و سامانی عێراق بۆ نێو گیرفانی هەندێک گروپی میلیشیایی و لایەنی تری لە یاسا دەرچوو و شکستی دارایی و زیادبوونی ڕێژەی گەندەڵی و کۆنتڕۆڵ نەکردنی وەک خراپترین دەوڵەت لە رووی گەندەڵییەوە عێراقی گەیاندۆتە دۆخێکی خراپ وهەرەسهێنان.
پێنجەم ،، لاوازی کارگێری و ئیداری و دامەزراوەیی وایانکردووە کە سەرەتایترین خزمەتگوزارییەکان و پرۆژەکان پێشکەش بەخەڵک نەکردێت ، ئەوەش بەهۆی دەستوەردانی هەندێک گروپ ولایەنی سیاسی و قۆرخکردنی هەندێک پۆستی گرنگ و کاریگەر کە ئەمەش وایکردووە کە عێراقی فیدڕاڵ بەرەو خراپترین دۆخ هەنگاو بنێت .
شەشەم ،، شەڕوململانێی دەیان ساڵەی مەزهەبی و تایفی وئینجا مامەڵەکردن لە سەر زێهنیەتی زۆرینە و تاکڕەوی لە حکوومڕانی و سیاسەتی پەراوێزخستن بەتایبەتی بە گەلی کوردیش وەک دووەم گەورە نەتەوە وپێشێڵکردنی گشت مافەرەواکانی وایانکردووە کە گشت بنەماکانی هاوبەشی و سازان و هاوسەنگی بوونی نەمێنێت و بگەڕێتەوە خاڵی سفر.
حەوتەم ،، یەکێکی تر لەو هۆکارانەی کە عێراقی تووشی ئاستەنگ و کێشەی گەورە کردۆتەوە ، دەستوەردانی ناوچەیی و نێودەوڵەتییە ئەوەش وایکردووە کە نەک هەر رەوشی سیاسی و ئەمنی ئاڵۆزتر بێت ، بەڵکو هەر حکوومەتێک بێتە سەر کار هیچ جۆرە کاریگەری و دەسەڵاتێکی نەبێت و پابەندییەکان بە بنەما دەستووری و هاوبەشی نەهێڵێتەوە .
هەشتەم ،، یەکێک لە بنەماکانی سەقامگیری ومتمانە و فەراهەمبوونی کەشێکی ئەمنی و ئاشتی جێبەجێکردنی دەستووری هەمیشەیی عێراقە کە دەروازەی چارەسەری کێشە وئاستەنگەکان بەتایبەتی ماددەی 140ی دەستوور و یاسایی نەوت و غاز وفیدڕاڵی .
بۆیە، عێراقی فیدڕاڵی تەنها بە پابەندبوون بەدەستوور و بنەماکانی هاوبەشی و دەستبەرداربوون لە سیاسەتی زۆرینە و پەراوێزخستن و سەروەری یاسا و ڕێگریکردن لە دەستوەردانی دەرەکی و دیموکراسی و فیدڕاڵی متمانە وسەقامگیری دەگەڕێتەوە ، پێچەوانەکەشی شکست و پووکانەوە و گرژی زیاتری لێدەکەوێتەوە، وەک چۆن 21 ساڵە جگە لە نەهامەتی و خوڵانەوە بە دەوری بازنەیەکی بەتاڵدا هیچی تر نەبینراوە .
