ئا: بەختیار سەباح
ئەمڕۆ 58 ساڵ تێپەردەبێت بەسەر داستانێکی مێژوویی شۆڕشی ئەیلوول، بە ڕابەرایەتی سەرکردەی گەلی کوردستان بارزانی نەمرو بە سەرپەرشتی ڕاستەوخۆی ئیدریس بارزانی. یەكێك لەو داستانانەی كە پێشمەرگەكانی شۆڕشی مەزنی ئەیلوول تۆماریان كرد، داستانی بەناوبانگی هەندرێنـە لە ساڵی 6691.
داستانی هەندرێن، سەرکەوتنێکی یەکجار گەورەی هێزی پێشمەرگە بوو، بەسەر رژێمی ئەو کاتی عێراق، کە ناچاریکرد، داوای دانوستان بکات لەگەڵ سەرکردایەتی کورد.
لە رۆژی 2ـی 5ـی1966 رژێمی ئەو کاتی عێراق، بە سەرۆکایەتی عەبدولرەحمان عارف، بە پاڵپشتی چەند لیوایەکی سەربازی پڕ لە چەکی پیشکەوتوو، هێڕشێکی بەرفراوانیان كردە سەر سەنگەرەكانی پێشمەرگە، بەڵام پێشمەرگەكانی شۆڕشی مەزنی ئەیلوول و بە هاوكاری و بەشداری هێزەكانی حزبی شیوعی، لە 12ـی 5ـی 1966 پەلاماری دووژمنیان تێكشكاند.
سەرۆک بارزانی لە پەیامەکانی لە یادی داستانی هەندرێن دەڵێت: ”دوژمن بە ناوی ئۆپەراسیۆنی (توكلت علی الله) پیلانی ئەوەی دانابوو كە ناوەندی سەركردایەتیی شۆڕشی ئەیلوول بگرێت و بە هێز و چەكێكی یەكجار زۆرەوە لە 2ـی 5ـی 1966 پەلامارێكی بەرفراوانی كردە سەر سەنگەرەكانی پێشمەرگە و سەرەتا توانی هەندێ شوێن بگرێت، بەڵام پێشمەرگەكانی شۆڕشی مەزنی ئەیلوول و بە هاوكاری هێزەكانی حزبی شیوعی لە پلانێكی تۆكمەی دژەهێرشدا لە 12ـی 5ـی 1966 پەلاماری دووژمنیان تێكشكاند و لیواكانی یەك و سێ و چوار و پێنجی سوپای عێراق لە چیای هندرێن و زۆزك و گەرووی ئۆمەرئاغا و ئاكۆیان بە تەواوەتی تێكشكان و زیانێكی یەكجار زۆریان بەركەوت”.
هەروەها سەرۆک بارزانی لە پەیامێکی دیکەدا دەڵێت: ” داستانی هەندرێن وانەیەكی باشە بۆ دووژمن و داگیركاران كە ئەگەر بیانەوێ ئیرادەی میللەتی كورد تاقی بكەنەوە، بەمشێوەیە تووشی شكست دێن، بەڵام زۆر جاریش دەبینین كە مێژوو خۆی دووبارە دەكاتەوەو شۆڤێنییەكان دەرس لە مێژوو وەرناگرن، لەگەڵ ئەوەیشدا هەمیشە شكست و ڕیسواییان بۆ دەمێنێتەوەو سەركەوتن بۆ میللەتی مەزلوومی كوردستانە”.
کرمانج عزەت بەگ، بەرپرسی لقی 26ی گوڵانی پارتی دیموکراتی کوردستان، کە باوکی یەکێک بوو لە سەرکردە دیارەکانی داستانی هەندرێن و ڕۆڵی دیاری هەبوو لە شەڕەکە، لە یادی ئەو داستانە دەڵێت: ”تا ئێستاش دەزگای سەربازی عێڕاق باوەڕ ناکات، چۆن تەنیا بەو ھێزە بچووکەو لەو ماوەیە کەمە ٩٥ سەنگەری دوژمن دەستی بەسەردا بگیرێ، زیاتر لە 400 سەرباز بکوژرێن و ٥٩ لاشەیان لەگەڵ 9 دیل و ھەموو کەلوپەلی سەربازی لیوای چوار بکەوێتە دەستی پێشمەرگەی ھێزی باڵەک”.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ”داستانی هەندرێن بە خوێنی پاکێ شەھیدان ( خدر عەوڵا بەگ دەرگەڵەیی، عەریف یونس ھەولێری، سالح مام الیاس ڕواندزی ) و نۆ بریندار تۆمارکراو تەواوی چیای هەندرێن لە هێزی دوژمن پاککرایەوە، ئەو سەرکەوتنە بووە مایەی ناچاربوونی رژێمی ئەوسا، کە واز لە ھێڕشی سەربازی بێنێ و دەست بە دانوستان بکات، سەرکەوتنی ھەندرێن تاقیکردنەوەیەکی گەورەی ھاوکاری نێوان ھێزەکانی پارتی و شیوعی بوو، کە ھێزی یەکگرتووی پێشمەرگە، تێر ورەو تێر بڕوا بە یەکتری کرد”.
داستانی هه‌ندرێن ئه‌و داستانه‌ی كوردی برده قۆناخێكی نوێوە به‌هۆی ئه‌وه‌ی شكستی به‌گه‌وره‌ترین هێرشی زه‌مینی و ئاسمانی رژێمی ئه‌وسای عێراق هێناو حكوومه‌تی عێراقی ناچار كرد واز له‌بیرۆكەی سه‌ربازی بھێنێ و پەنا بباتە بەر رێكاری دانووساندن له‌گه‌ڵ سه‌ركردایه‌تی شۆڕشی كورد به رابه‌رایه‌تی مه‌لا مسته‌فای بارزانی.
لە دوای تەواوبوونی شەڕی هەندرێن بە مەبەستی ڕێگەدان بە ناشتن و گواستنەوەی تەرمی کوژراوانی سوپای عێراق، بارزانی پێشنیاری کرد بۆ ماوەی ٢٤ کاتژمێر ئاگر بەست ڕابگەیەنرێ، تاکو خاچی سووری نێودەوڵەتی ئەو ئەرکە بەجێبگەیەنێ، ئەم بانگەوازەی بارزانی ڕووی ڕاستەقینەی شۆڕشی کوردستان دەردەخات کە شۆڕش پابەندی یاسای جەنگ و پەیمانە نێودەوڵەتییەکان دەبێت، ئەم بانگەوازەش جوانترین کاردانەوەی لە جنێف لێکەوتەوە.
بە درێژایی مێژوو دەڤەری سۆران مەڵبەندی هەڵگیرسانی شۆڕش و ڕاپەڕینەکان بووە، دژ بە ڕژێمە داگیرکارەکان، ناوچەکە كاریگەری تەواوی هەبووە لە گۆڕانكارییەكان، سەركردایەتی شۆڕشی ئەیلوول و گوڵان لەو دەڤەرە جێگیر بووە، لە رووی پێكهاتەی جوگرافیایەوە بەو پێیەی ناوچەیەكی شاخاوی بووە ئەمەیش سوودی زۆری هەبووە بۆ خەباتی شاخ.
