بوار خالید عەبدوڵڵا
بەشی مێژوو. قۆناغی چواره‌م
دەربارەی ئافرەتی كورد دەتوانین بڵێین هەموو ناڕەحەتی و ئیشە گەورە و قوڕسەكانی ناو ماڵ لەسەر شانی ئەوە ، بەتایبەت ئەوانەی لە كاتژمێر پێنجی بەیانییەوە تا یازدەی شەو ئیش دەكەن
لە كۆمەڵگەی ئێمە چونكە كۆمەڵگەیەكی بە كۆمەڵ ژیانە ڕۆڵی ئافرەت بەرز دەنرخێنێت لە زۆر بواردا ئەو كارەی ئافرەت ئەنجامی دەدا پیاو ناتوانێت هیچ كارێكی هەرەوەزی لە كوردستاندا بەتایبەتی لە گوندی ڕوست بەبێ شێرە ژنانی كورد ناكرێت ، بگرە هەر لە ئاژەڵداری و دوورێنە و خەرمانان و جۆگە و ئاودێری خانووبەرە ئافرەتی كورد كەسێكی ئەكتیڤە و كاریگەری خۆی هەبووە و هەیە .
ئافرەتی كورد لە هەموو قۆناخەكانی ژیانی كۆمەڵگەی كوردەواری تێكەڵێكی باشی هەبووە لەگەڵ ئەو كولتوور و ژیانەی كە بەڕێكراوە جێگەی شانازییە بۆ ئافرەتی كورد كە هەر لە زووەوە وەك بڕیاردەر و هەڵسورێنەر ڕۆڵی خۆیان بینیوە و بەشداری كارایان هەبووە لە بەرەوپێشچوونی ڕەوڕەوەی شارستانیەت بەتایبەتی لە كاری ماڵداری و كشتوكاڵ و بارە كۆمەڵایەتییەكانیش بەشی خۆی بەركەوتووە ، بەڵام دەبینین لە كۆمەڵگای سەرەتایی لە كوردەواریدا ئەو دەسەڵات و بڕیار بەدەستیە وردە وردە لە دایكی سالاری كورد وەرگیراوەتەوە، بەهۆی ڕاوشكاری و كێڵان و شێوازەكانی بەرهەم هێنان بەڵام ئەمە وای نەكردووە لە كاری هەرەوەزی دوور كەوتبێتەوە .
خۆ ڕەنگە زۆر جار هەوڵ درابێت بە هەر هۆكارێك بێ ویستراوە ڕۆڵ و پێگەی ئافرەت لە كردارە كۆمەڵەكان و هەرەوەزییەكان كەم بكرێتەوە، بەڵام نەتوانراوە ئەو ڕاستییە بشاردرێتەوە كە ئافرەتی كورد هەر لە سەردەمی نیاندرتاڵەوە شان بە شانی پیاوان خەریكی ڕاوكردن و كاری كشتوكاڵی بووە ، لە هەر كات و ساتێكدا هیچی لە پیاو كەمتر نەبووە و نییە و ئافرەت لە زۆر كایەكانی ژیان زەعیفە نییە . هەروەها گوتەیەك هەیە لەسەر ئافرەت گوتراوە كە دەڵێت ((ژیان بەبێ ژن نابێت ، ژن دوو ڕووی هەیە ، ژن ژەهری هەیە و هەنگوینی هەیە )).
ئافرەت لە ڕابردوودا بەگشتی و لە باڵەكایەتی بەتایبەتی لە گوندی ڕوست هەمیشە گۆچانی دەستی پیاوان بووە ، هەنگاو بە هەنگاو لە پێناو ژیانەكەیدا ، لە زۆر شتدا دەور و كاریگەری هەبووە، بە تایبەتی لە گەنم دروێنەدا كە بەكۆمەڵ دەكرا ، بەشێك لە شێرە ژنەكان هەبوونە كە شان بەشانی پیاو بە داس دروێنەی كردووە . بەڵام كەم بوونە ، ئەوانی تر ئەوەی پیاوان بە داسەكە دەیان دوورییەوە و دەیانكردە (باقڵ) دەیانكێشایەوە . هەروەها خواردنیشیان ئامادە دەكرد ، بەڵام لە هەر كارێكی هەرەوەزی ئەگەر ئافرەت بەشدار بوایە ئەوا لەماندویەتی پیاوان كەم دەكردەوە .
بەشێكی تر هەبونە بەكاری هەرەوەزی ئافرەتان بەتایبەتی زبارە (نیسك و ماش و نۆك )، هەروەها لە دیوێكی تریش ئەو بەرهەمانەی كە دەهاتنەوە دەكرایە بە دەستاڕلێكرا بوایە كە دەستاڕ ئامێرێك بوە لە دوو بەرد پێكهاتووە كە دەستاڕیش بە هەرەوەزی بوە لەو كاتیشدا ئافرەت بەشدار دەبوو ، هەروەها لە جۆنی كوتانەوە كە كارێكی هەرەوەزی بوە ، چونكە هێز و توانای دەویست ، پیاوەكان دادەنیشتن گەنمەكەیان دەكوتا بە (كوتك) ئافرەتەكانیش ئەوەی لە جۆنیەكە بەربڵاو دەبوو دەیانخستە ناو جۆنیەكە ، كە ئەمە بە مەبەستی ساواركردن بوە ،
ئافرەتی كورد نەك هەر لە كاری هەرەوەزی بەڵكوو لە كاری سیاسییەكانیش كە ئەویش كاری بە كۆمەڵە ڕۆڵی بەرزی خۆی بینیوە و بەشداری، كارای هەبووە و دەورێكی كەمتری نەبووە لە پیاوان ، سەرە ڕای ئەوەی پیاوەكەی پێشمەرگە بووە، خۆش پشتیوانی پیاوان بووە و نانی بۆ پێشمەرگە ئامادە كردووە، بۆ نموونە لە سەرەتای دەستپێكردنی شۆڕشی ئەیلوول، ئافرەتانی دۆڵی ڕوست بە گشتی بە نۆبەت دەچوون لە دۆڵی(خواكورك)و ناوچەكانی تری كوردستان نانیان بۆ پێشمەرگە دەكرد.
هەروەها ئافرەت بەشداری لە شەڕدا كردووە و خۆی بارەگای بەڕێوە بردووە، هەروەها بۆ خۆی تەقەی لە فرۆكە كردووە و ئەو پێشمەرگانەش كە بریندار دەبوون یارمەتییان دەدان، لە كاری بەڕێوەبردنی ماڵ ئەركی سەرەكییان دەبینی زیاتر لە پیاوە، وە لە ڕووی ئیدارەیەوە سندووقی ماڵ بوون، لە بواری چارەسەری ئافرەت حەمیلە بوو بە تایبەت كاری سووتان و منداڵ بوون.
نابێت بە هیچ شێوەیەك ڕۆڵی ئافرەت فەرامۆش بكرێت لە بەردەوامی ژیان لە كۆمەڵگە، بەیانی پێش هەمووان لە خەو ڕادەبێت، بەر چایی ئامادە دەكات.لە دێهات باڵندە ماڵیەكان تاقەت دەكات، خۆی تەویلە دەماڵێت، بەزەكان بەرەو ڕووی شوان دەكاتەوە، شیرەمەنی بەرهەم دەهێنێت، لە مەزرادا كار دەكات. بەهاران بەرەو چیاكان دەڕۆن و گژوگیایی دەشتی كۆ دەكەنەوە ئەمانەش دەچنە قۆناخی كاری بە كۆمەڵ و هەرەوەزی.
مافوورو بەڕە و تەختە ڕەشماڵ، هۆرو چیخ، پاككردنەوەی خوری و مووەكان تا دەگاتە ڕستن و چنینیان، كاری ئافرەتی دەڤەرت باڵەكایەتی بووە ،لە هەموو گرنگتر لە هەر كارێكی هەرەوەزی ڕێژەی ژنی تێدا زۆرتر بایە هەرەوەزییەكە ئاسانتر و پڕ گەشتر دەبوو. وە لە ماندوویەتی پیاوی كەم دەكردەوە.
