لوقمان جەلال بازید
قوتابی بەشی مێژوو قۆناخی چوار
مستەفا بارزانی و دوو كەس لە هەڤاڵەكانی، توانیان بە یارمەتی حیزبی هیوا و بە هاوكاری شێخ لەتیف كوڕی شێخ مەحموودی حەفید لە ساڵی ١٩٤٣ز لە سلێمانی دەرباز ببن، لە ڕێگای ڕۆژهەڵاتی كوردستانەوە هەر ئەو ساڵەدا خۆیان گەیاندەوە ناوچەی بارزان و ژمارەیەكی زۆری خەڵك پەیوەندییان بە بارزانییەوە كرد و ئەویش لە ماوەیەكی كورتدا دەستی بەسەر ناوچەی بارزاندا گرت. حكومەتی عێراقی زانی كە لە ڕێگای بەكارهێنانی هێزەوە ناگاتە هیچ ئاكامێك، بۆیە پەنای بردە بەر گفتوگۆ، مستەفا بارزانی گەڕانەوەی شێخ ئەحمەد و سەرجەم دوور خراوەكانی تری كردە مەرجی گفتوگۆ، حكومەت داواكەی بارزانی جێبەجێ كرد و شەڕ ڕاوەستا و ڕێككەوتننامەیەك لە نێوان مستەفا بارزانی و حكومەتی نووری سەعید دا مۆر كرا.
گرنگترین داواكارییەكانی بارزانی لەم ڕێككەوتنەدا بریتی بوو لە:
١. لادان و گواستنەوەی ئەو فەرمانبەرانەی كە بە هەڵسوكەوتی خراپ و بەرتیل خۆری تاوانبار بوون.
٢. دامەزراندنی ویلایەتی كوردستان كە پێكهاتبێ لە لیواكانی (كەركووك، هەولێر، سلێمانی، قەزا كوردنشینەكانی لیوای مووسڵ و لیوای دیالە و لیوای كوت).
٣. ناسینی زمانی كوردی بە زمانی فەرمی.
٤. دامەزراندنی وەزیرێكی كورد تا ببێتە بەرپرسی ویلایەتی كوردستان.
٥. دامەزراندنی یاریدەدەری وەزیری كورد لە هەر وەزارەتێكی دەوڵەتدا.
٦. بژاردنەوەی ئەو زیانانەی بەر خەڵك كەوتوون.
٧. دروستكردنی قوتابخانە و نەخۆشخانە و كردنەوەی ڕێگا و بان و ئاوەدانكردنەوەی ناوچەكە.
شكاندنی ڕێككەوتننامە :
دوای ئەوەی ساڵی ١٩٤٤ز وەزارەتەكەی نووری سەعید دەستی لە كار كێشایەوە، وەزارەتێكی نوێ ڕایگەیاند كە پابەندی ئەو ڕێككەوتننامەیە نابێت كە وەزارەتەكەی نووری سەعید ئەنجامی داوە، هەموو ئەمانەش شانۆگەرییەك بوو بەریتانیا ڕێكیخستبوو، ئەنجامەكەشی سەر لە نوێ هەڵگیرسانەوەی شۆرش بوو لە ساڵی ١٩٤٥ز دا. ئەم جارەییان ژمارەیەكی زۆر لە ڕۆشنبیران و سەرباز و ئەفسەرانی كورد ڕیزەكانی سوپای عێراقیان جێ هێشت و چوونە پاڵ شۆڕش، مستەفا بارزانی لە زستانی ١٩٤٥دا لەگەڵ ڕۆشنبیر و ئەفسەرانەدا (لیژنەی ئازادی) یان دامەزراند بۆ داواكردنی مافەكانی گەلی كورد. هەروەها بارزانی پەیوەندی بە عەشیرەتە كوردییەكانیشەوە كرد لە ناوچە جیاجیاكانی كوردستان، دواتریش هەر لەبارەی مافەكانی گەلی كوردەوە یاداشتێكی ئاراستەی حكومەتی عێراقی و باڵیۆزی بەریتانیا و باڵیۆزخانەی دەوڵەتانی تر كرد لە بەغدا. حكومەتی عێراق گوێی بە داواكانی مستەفا بارزانی نەدا و لە هاوینی ١٩٤٥ز لە نێو مەخفەری مێرگە سوور (وەلی بەگ)یان كوشت كە بۆ چارەسەركردنی كێشەی هاووڵاتییان ڕووی لە مەخفەرەكە كردبوو، ئەمەش بوو بە هۆی بێزاری و تووڕەیی خەڵكی ناوچەكە چونكە (وەلی بەگ) ڕێز و پلە و پایەی لە نێو خەڵكدا زۆر بوو، هەرچەندە بارزانی هەوڵیدا بارودۆخەكە ئارام بكاتەوە، بەڵام حكومەتی عێراق لە دەرفەتێكی تر دەگەڕا بۆ سەپاندنەوەی دەسەڵاتی بەسەر ناوچەی بارزان دا لەم ڕوانگەیەشەوە ئینگلیز هاندەرێكی سەرەكی حكومەتی عێراقی بوو، بۆیە جارێكی تر هێزی ئاسمانی بەریتانیا ناوچەكەی بۆردوومان كرد لەگەڵ ئەوەشدا هێزەكانی كورد لە چەند شەڕێكدا كە گرنگترینیان شەڕی (مەیدان مۆریك) بوو لە پاییزی ١٩٤٥ز دا زەبری كوشندەیان لە سوپای عێراقی دا. حكومەتی عێراقی توانی بە پارە و سامان چەند عەشیرەتێكی كورد بۆ لای خۆی ڕابكێشێت و بیانخاتە سەنگەری دژی شۆڕشەوە. بارزانی كاتێك هەستی كرد ناتوانێت لەبەرامبەر سوپای عێراقی و فڕۆكەكانی بەریتانیا دا تا سەر بەرگری بكات، بۆیە دوای وتووێژ و ڕا گۆڕینەوە لەگەڵ لیژنەی ئازادی و شێخ ئەحمەد بارزانی، بڕیاریدا پەنا ببەنە بەر ڕۆژهەڵاتی كوردستان كە لەو كاتەدا خەریكی مەراسیمی دامەزراندنی كۆماری كوردستان بوو لە مەهاباد. بەم جۆرە بە درێژایی ساڵانی جەنگی دووەمی جیهانی، باشووری كوردستان لە خەباتێكی سیاسی و چەكداری و بێ پسانەوە دابوو، تەنانەت پاش كۆتایی هاتنی جەنگیش ئەم خەباتە درێژەی هەبوو، باشترین نموونەش ڕاپەڕینی گاورباغی بوو لە ساڵی ١٩٤٦ز لە شاری كەركووك، كە كرێكارانی كۆمپانیای نەوتی كەركووك بۆ بەدیهێنانی مافەكانیان لە دژی حكومەتی عێراقی و داگیركەرە بەریتانییەكان بەرپایان كرد.
