”نابێ هیچ پێکهاتەیەکی عێراق نادیدە بگیرێت، چونکە ئەوە رێگەیەکی خراپ لە عێراقدا دەکاتەوە”
”هەرێمی کوردستان هەمیشە لایەنگری گفتوگۆ و چارەسەری ئاشتییانەیە، ئێمە بە ئاشتی لەگەڵ دەوڵەتانی دراوسێی دۆست، نموونەی جوانی هاوبەشی و پێشکەوتنی ئابووری و گەشەکردنی هاوبەشمان دروستکردووە”
زارى کرمانجى-سۆران:
ئەمڕۆ چوارشه‌ممه 17ی4ی2024 نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە وتارێکیدا کە لە هەشتەمین دیداری سلێمانیدا پێشکەشی کرد.
له به‌شێكی ووتاره‌كه‌ییدا سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان رایگه‌یاند، ناوچەکە لە دۆخێکی هەستیاردایە، شەڕ و گرژی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستی گرتووەتەوە و مەترسی لەسەر خراپتربوونی دۆخەکە هەیە، بۆ ئەوەی ناوچەکەش لە مەترسی دووربکەوێتەوە، پێویستە دەست بە گفتوگۆ بکرێت.
نێچیرڤان بارزانی گوتیشی، هەرێمی کوردستان هەمیشە لەگەڵ چارەسەری ئاشتییانەیە و رێگە نادەین هەرێمی کوردستان مایەی هێرش و هەڕەشە بێت بۆ سەر هیچ وڵاتێک.
سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كرد، کاتێک ئێمە بەهێز بووین، هەموو عێراقییەکان بەهێز بوون.
هه‌روه‌ها گوتی، : دەتوانین بە بەشداری و ڕەزامەندیی هەموو لایەک هەڵبژاردن ئەنجامبدەین
ده‌قی وتاری سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان:
بەڕێزان پێش ئەوەی دەست بە وتارەکە بکەم، دەمەوێ بەناوی دیداری سلێمانی، پیرۆزبایی سەری ساڵ، لە خوشک و برایانی ئێزدی خۆمان بکەین و هیوادارین ساڵێکی خۆشیان هەبێ.
ئامادەبووانی خۆشەویست بەخێرهاتنتان دەکەم بۆ شاری سلێمانی، پایتەختی رۆشنبیری هەرێمی کوردستان، بەخێربێن بۆ دیداری ساڵانەی سلێمانی لە زانکۆی ئەمریکی-عێراق، دەستخۆشی لە برای بەڕێزم جەنابی دکتۆر بەرهەم ساڵح و تەواوی رێکخەرانی دیداری سلێمانی دەکەم. جەنابیان زۆر کاری جوانیان بۆ سلێمانی کردووە، یەکێک لەو کارە جوانانە ئەم زانکۆ و دیدارەیە کە بووەتە نەریتێکی ساڵانە بۆ شاری خۆشەویستی سلێمانی، هەرێمی کوردستان و عێراق. منیش وەکو ئەوەی کە نیوەم خەڵکی سلێمانییە، زۆر سوپاسی دەکەم (بەناوی نیوەکەی تریشمەوە سوپاسی دەکەم، بەڵام بەتایبەتی بەو نیوەی خۆم سوپاسی دەکەم)، دیداری سلێمانی لە دۆخی زۆر هەستیاری ناوچەیی و جیهانیدا بەڕێوەدەچێت، شەڕ و گرژی و تووندی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گرتووەتەوە، مەترسییەکی زۆر لەسەر ئارامی و سەقامگیری ناوچەکە و خراپتربوونی زیاتری دۆخەکە هەیە، بۆ ئەوەی ناوچەکە لەو مەترسی و لێکەوتە خراپانە دووربکەوێتەوە، پێویستە گفتوگۆ و پێکەوە دانیشتن دەستپێبکرێت. بۆ ئەوەی ئاشتی بێتە کایەوە دەبێ رێککەوتنێکی هاوسەنگ بکرێ، ئەمە ئەرکی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی زیاتر کردووە لە دروستکردنی ئاشتی لە ناوچەکە.
هێرشی حەماس لە 7ی ئۆکتۆبەری ساڵی رابردوو بۆ سەر ئیسرائیل و رفاندنی دەیان مەدەنی، شەڕێکی وێرانکەر و کاولکارییەکی زۆر گەورە لە غەززە دروستبووە، ئەو کارەساتە مرۆییە گەورەیە، لەبەرەئەوە دەبێ بڕیاری ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی جێبەجێبکرێت بۆ راگرتنی بێمەرجی شەڕ و ئازادکردنی بارمتەکان. بۆ چارەسەری بنچینەییش، لەو باوەڕەداین ئاشتییەکی سەقامگیر بریتییە لە چارەسەری دوو دەوڵەت، هەرێمی کوردستان پشتگیری لە دروستبوونی دەوڵەتی سەربەخۆی فەلەستین دەکات. ئەو تاکە رێگەی ئاشتی و سەقامگیرییە.
ئامادەبووانی بەڕێز:
هەرێمی کوردستان هەمیشە لایەنگری گفتوگۆ و چارەسەری ئاشتییانەیە، ئێمە بە ئاشتی لەگەڵ دەوڵەتانی دراوسێی دۆست، نموونەی جوانی هاوبەشی و پێشکەوتنی ئابووری و گەشەکردنی هاوبەشمان دروستکردووە. دەرفەتی زۆری کاری هاوبەشمان دروستکردووە. دڵنیام بە پرۆژەی گەورەتر و پرۆژ گەورەکانی داهاتوو، ئەو پێشکەوتنە زیاتر و فراوانتر دەکەین، رێگە نادەین هەرێمی کوردستان مایەی هێرش و هەڕەشە بێت بۆ سەر هیچ وڵاتێک، هەموو هەوڵی ئێمە ئەوەیە کە هاوبەشیی ئابووریمان فروانتر بکەین، دڵنیاین کە پێشکەوتنی ئابووری، سەقامگیری سیاسی و پێکەوەژیانی ئاشتییانەی بەهێز لە ناوچەکەدا دروست دەکات.
کاروانی دیموکراسی و ئاوەدانکردنەوە لە هەرێمی کوردستان لە ساڵی 1991ەوە دەستیپێکردووە، دەیان دەوڵەت کۆبوونەوە بۆ رووخاندنی رژێمی بەعس لە عێراق، چونکە مایەی هەڕەشە بوو بۆ سەر گەلەکەی و وڵاتانی دراوسێ و جیهان. ئێمە لە تەنیش ئەم رژێمە، ئەزموونێکی زۆر گەورەمان لە دیموکراسی و ئاوەدانکردنەوە و سەقامگیری دروستکرد. ئێمە ئەوکات دەرگای گەشەسەندن و ئابووریمان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێمان کردەوە، پردی هاوبەشی پەیوەندیی باشمان لەگەڵ میللەتانی دراوسێدا دروستکرد، توانیمان ئەوە بکەین چونکە سەرکردایەتی و گەلەکەمان باوەڕیان بە ئاشتی و دیموکراسی بوو.
دوای گەورەترین هەڵمەتەکانی جینۆساید لە ئەنفال و کیمیابارانی گەلی کوردستان، پێمان وابوو کە ئاشتی رێگەی پێشکەوتنی وڵاتە نەک شەڕ. کە ئەزموونی هەرێمی کوردستان سەرکەوت، ئازادیخوازانی عێراق توانییان سەرکەون، کە ئێمە بەهێز بووین هەموو عێراقییەکان بەهێز بوون. هەرێمی کوردستان بووە بنکەی کۆبوونەوە و سەرکەوتن و یەکگرتنی ئۆپۆزیسیۆنی عێراقی بەسەر دیکتاتۆرییەتدا، چونکە پرۆژەی ئێمە دیموکراسی و ئاشتی بوو.
کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پشتیوانیی ئێمەیان کرد، دۆستەکانمان لە ناوچەکەدا هاوکارمان بوون لەو کرانەوە و هاوبەشییە ئابوورییەدا بەتایبەتی وڵاتانی ئێران و تورکیا. ئەو باوەڕەی ئێمە بە دیموکراسی و ئاشتی، هەر بەردەوامە و نەگۆڕاوە.
بەڕێزان:
رێگەی ئێمە لە ناوخۆی عێراقیشدا هەمان رێگەیە، بۆ قووڵکردنەوەی دیموکراسی لە عێراق و بۆ پاراستنی لە مەترسی و مەرگەساتەکانی وەکو رابردوو، پێویستمان بە گفتوگۆیەکی ئارامی بەردەوامە لەگەڵ یەکتر. ناکۆکی و پەلاماردانی یەکتر بەردەوام رێگە بۆ رێکخراوە تیرۆریستییەکان دەکاتەوە، هێرشەکانی قاعیدە و هێرشی گەورەی داعش روویان نەدەدا ئەگەر ئێمە لە ناوخۆی عێراق یەکگرتووباین. دیکتاتۆری و دەسەڵاتی یەک پێکهاتە لە عێراق و نەبوونی ئازادی سیاسی، مێژووی عێراقیان خوێناویی کرد، ملیۆنان کەسی بێگوناهی عێراقی بوونە قوربانیی رژێمی خراپ، سامانی دەیان ساڵەی عێراق بەفیڕۆ درا، ئێستا کاتێکی گونجاوە بۆ ئەوەی هەموو رێگەکانی بەهێزبوونەوەی رێکخراوە تیرۆریستییەکان لە عێراق دابخەین. گەلانی عێراق لە ساڵی 2005ەوە لەسەر دەستوورێکی گونجاو رێککەوتن. دەستووری عێراق بە پەسندکردنی سیستمی فیدراڵی هاوبەشییەکی گونجای بۆ هەموو پێکهاتەکانی عێراق دروستکردووە، ئەو هاوبەشییەش عێراق بەهێز دەکات.
زۆر گرنگە بۆ پێشکەوتنی عێراق سیستمی فیدراڵی بە کردەوە و تەواوەتی جێبەجێ بکرێت، نابێ باوەڕنەبوونی لایەنێک یان چەند لایەنێک بە فیدراڵی، سیستەم لە عێراق پەکبخات و جێبەجێکردنی دەستوور بووەستێنێت.
هەموو نەتەوە و پێکهاتەکان لە عێراق، دەبێ بە کردەوە خۆیان بە هاوبەش ببینن لە بەڕێوەبردنی عێراقدا، نابێ هیچ پێکهاتەیەکی عێراق نادیدە بگیرێت، چونکە ئەوە رێگەیەکی خراپ لە عێراقدا دەکاتەوە. پێشتر ئەو رێگەیە لە عێراقدا زۆر تاقیکراوەتەوە، مایەی ناخۆشی بووە بۆ هەموو خەڵک.
بەڕێز سەرۆکوەزیرانی عێراقی فیدراڵ، محەممەد شیاع سوودانی، خاوەن رووانگەیەکی فراوانە و باوەڕێکی زۆری بە دەستووری عێراقە. ئەم رووانگەیە سەقامگیرییەکی باشی لە بەڕێوەبردنی حکومەتەکەیدا لە عێراق دروستکردووە. خەڵکی عێراق هەست بەو گۆڕانکارییانە دەکات. ئەو رووانگەیە و شێوەی بەڕێوەبردن دەتوانێت عێراق بەرەوپێشەوە ببات، ئەوە دەرفەتێکی زۆرباشە بۆ عێراق، بەڵام ئەم بیرکردنەوەی سەرۆکوەزیران (سوودانی) پێویستی بە زەمینەسازیی سیاسیی گونجاوە، ئێستا لایەنە سیاسییەکانی عێراق لە ژێر ئەو بەرپرسیارێتییەدان کە پشتیوانی لە حکومەتی عێراق بکەن. عێراق ئاسۆیەکی رووناکی هەیە ئەگەر دەستوور و سیستمی فیدراڵی بە تەواوی جێبەجێ بکرێت.
شێوەی مامەڵەکردن لەگەڵ هەرێمی کوردستاندا، گەورەترین تاقیکردنەوەیە بۆ سیستمی نوێی سیاسیی عێراق. عێراقێکی بەهێز پەیوەستە بە بوونی هەرێمی کوردستانێکی بەهێز. هەروەها هەرێمی کوردستانی بەهێزیش پەیوەستە بە عێراقێکی فیدراڵ و سەقامگیر.
ئەگەر دەستوور جێبەجێ بکرێت، هیچ کێشەیەک لە عێراقدا نییە چارەسەر نەکریت. دەستووری عێراق تایبەتمەندیی هەموو پێکهاتەکان دەپارێزێت. بە جێبەجێکردنی دەستوور هەمووان هاووڵاتی نمرە یەک دەبین.
