رێباز سەلێم
كورد نەتەوەیەكی (٥٠) ملیۆن كەسییە. گەورەترین نەتەوەی بێ دەوڵەتە لە سەر زەوی كە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەژین. خەباتی كوردەكان بە ئاست و قۆناغی جیاواز تێپەڕیووە. بەڵام لە هەر چوار پارچەی كوردستان تایبەتمەندیێكی هاوبەشی هەبووە كە بریتییە لە “بەردەوام بوون”. لەسەر خەباتی مەدەنی و چەكداری، مەبەست دامەزراندنی وڵات و دەوڵەتە.
گەلی كورد به پێوەرەكانی سیاسی، مێژوویی، كلتووری، كۆمەڵایەتی و جوگرافی نەتەوەیەكی جیاواز لە نەتەوەكانی فارس، تورك و عەرەبە كه بەپێی ڕێكەوتنێكی نێوان بەڕیتانیا-فەڕەنسا بەسەر چوار دەوڵەتی ئێران، توركیا، عێراق و سوریا بەبێ گەڕانەوە بۆ گەلی كورد دابەش كراوە.
ئێستا له كوردستانی باشوور دوای ئازادكردنی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣، زیاتر له ٢٢ ساڵە سەرەڕای دروستبوونی دەیان تەنگ و چەڵەمە، جێبەجێ نەكردنی دەستوور، وەك قەوارەیەك لە چوارچێوەی عێراق ئیدارەی خۆی دەكات. هەروەها، كوردستانی ژێر دەستی سوورییەكان لە ڕۆژئاوا [هەرچەندە، بەهۆی وێرانی شتێك به ناوی سوریا نەماوە] سەرەڕای بەربەستەكان، كورد له ڕۆژئاوا بەسەر خاكی خۆیدا زاڵه. بۆیە، لێرەدا دەبێت لە خۆمان بپرسین ئایا پرسێك هەیە لەسەر ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتی بەناوی پرسی كورد؟
بۆ وەڵام دانەوەی ئەم پرسیارە، وتەی “كیسینجەر” دێنمەوە زۆر بە ڕوونی دەڵێت: “ئێمە پشتی كوردەكان دەگرین تا سنووری خۆی بەڕێوەبەری هەتا هەتایی نەك دەوڵەت.” چونكە بە دروستبوونی دەوڵەتێكی كوردی لە عێراق، هەم هاوپەیمانە تورك و ئێرانییەكانی ”سەردەمی شا” دڵگران دەبن لێمان، هەمیش قەیرانێكی تر لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دورست دەكەین. لێرەدا دەتوانین بڵێین: پرسی كورد فرە ڕەهەندە لە دیدی وڵاتانی ناوچەیی و نێودەوڵەتی؛ لێرەدا ئەو ڕەهەندانە بە چەند خاڵێك دەست نیشان دەكەین:
ڕەهەندی ناوخۆیی: لەسەر ئاستی ناوخۆیی كورد تاوەكو ئێستا لەسەر هەموو پرسەكان یەكگرتوو نین كە پێویستە لەسەر بەرژەوەندی باڵاكانی نەتەوەی كورد یەك ڕەنگ و یەك دەنگ بن.
لەسەر ئاستی ناوچەیی: بەهۆی ئەو تەكنەلۆژیایەی كە ئێستا بەردەستە، ئێستا زیاتر لە جاران دەمان ناسن، بەتایبەتی لەم كابینەیەدا زیاتر پەرە بە پەیوەندییە ئابووری و سیاسییەكان دراوە. ئەمەش دواجار بە قازانجی نەتەوەی كورد تەواو دەبێت.
لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی: كوردستان وەكوو كارەكتەرێكی نادەوڵەتی توانیویەتی باشترین پەیوەندی لەگەڵ دەڵەتە زلهێزەكانی ئەمریكا، فەڕەنسا، بەڕیتانیا و ئەڵمانیا دروست بكات. بەڵام بەداخەوە كاتێك چەند پرسێكی نەتەوەیی وەكوو مافی چارەی خۆنووسین دێتە ئاراوە خۆیان بێ دەنگ دەكەن.
هەر بۆیە ئەو پرسانەی كە پێویستە كورد زیاتر كاری لەسەر بكات بریتین لە:
- خۆ ڕێكخستنی نەتەویی.
- خۆ ڕێكخستنی پارت و لایەنە سیاسییەكان بە مەبەستی دەستكەوتنی زۆرترین قازانج بۆ بەرژەوەندییە باڵاكانی كوردستان.
- زیاتر زەقكردنەوەی پرسە نەتەوەییەكان، وەكوو مافی چارەی خۆنووسین، زمان و كلتوور.
- دەستنیشانكردنی كەموكوڕییەكان و چارەسەركردنیان بە شێوەیەكی دڵسۆزانە.
- زیاتر چەسپاندنی بنەماكانی ئابووری و لامەركەزیەتی كارگێڕی.
- كاركردن لەسەر ئەوەی كە ئیتر مێژوو خۆی دووبارە نەكاتەوە.
لە ئەنجامدا، دەگەینە ئەو بڕوایەی كە بە یەكگرتوویی سیاسی و یەك گوتاری دەسكەوتەكانمان زیاترە، بە پێچەوانەشەوە پەرتەوازەیی جگە لە ماڵ وێرانی هیچی لێ سەوز نابێت. بۆیە، پێویستە كار لەسەر پایەكانی مافی چارەی خۆنووسین بكرێت بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێكی مەدەنی. (جان جاك رۆسۆ) دەڵێت: “مرۆڤ بە ئازادی لە دایك دەبێت كەچی لە هەموو شوێنێكدا زنجیری كۆیلایەتی بەكێش دەكات.” بێگومان سەرەكیترین و یەكەمین كۆلەكەی ژیان و بەرزترین هیوای مرۆڤ (ئازادی)ـیە. ژیان بەبێ ئازادی ژیان نییە.
(گـاندی)ـیش دەڵێت: “ئەگەر نەتوانین بە ئازادی بژین، باشتر وایە باوەش بۆ مەرگ بكەینەوە.”
