ئەمڕۆ 36 ساڵ تێپەڕ دەبێت بەسەر کیمیابارانى هەڵەبجە
ئا: بەختیار سەباح
ئه‌مڕۆ 16ی ئاداری 2024، 36 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر له ڕۆژێكی وه‌ك ئه‌مڕۆ، شاری هه‌ڵه‌بجه له‌لایه‌ن ڕژێمى لەناوچووى بەعس كیمیاباران كرا، کە بووە هۆى شەهید بوونى 5 هەزار هاووڵاتى و زیاتر لە 10 هەزار بریندار، ئەم کارەساتە گەورەیە لەسەر ئاستى دونیا دەنگى دایەوەو بووە جێگەى بایەخى میدیا جیهانییەکان، مەرگەسات و ئازارێک بوو بە ڕووى مرۆڤایەتى، نە ولاتانى جیهان، نە نەوە یەک لە دوا یەکەکانى کورد ناتوانن لەبیرى بکەن.
ئەمڕۆ شەممە 16ی ئاداری 2024، سەرۆک مەسعود بارزانی لە ساڵیادی کیمیابارانکردنی هەڵەبجەدا پەیامێکی لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس بڵاوکردەوەو تێدا هاتووە، ”تاوانی كیمیابارانكردنی هەڵەبجە بەڵگەی ستەمكاری و عەقڵیەتی نامرۆڤانەی نەیارانی گەلی كوردستانە. دوای تێپەڕینی سی و شەش ساڵ بەسەر كارەساتی هەڵەبجەدا مایەی شەرمەزارییە هێشتا لەناو دەوڵەتی عێراقدا حەزی سڕینەوە و ئینكاركردنی مافەكانی گەلی كوردستان دەبینرێت.
پارێزگاى هەڵەبجە، لە ڕووی جـوگرافییەوە دەکەوێتە باشووری خۆرهەڵاتـی پارێزگای سلێمانـیەوە ، لە خۆرهەڵات و باکووری خۆرهەڵاتەوە زنجیرە شاخەکانـی هەورامان و سـورێن دەوریان داوە کە درێژ دەبنەوە بۆ سـنووری ئـێران، قەزای پێنجوین دەکەوێتە بەشەکانـی باکووری ناوچەی لێکۆڵینەوە، دەریاچەی دەربەندیخان و ڕووباری سـیروان دەکەونە بەشەکانـی خۆرئاوا و باشـووری خۆرئاوایەوە، قەزای شارەزووریش (سەید سادق) لە باکووری خۆرئاوایەتی .
هەر ئەمڕۆ نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان له 36ـە‌مین ساڵیادی کیمیابارانکردنی هەڵەبجە لە پەیامێکدا رایدەگەیەنێت، له‌م یاده‌دا جه‌خت ده‌كه‌ینه‌وه، كه ده‌بێ هه‌ڵه‌بجه و هه‌ڵه‌بجه‌یییه‌كان و ته‌واوی قوربانییانی جینۆساید و ئه‌نفال و تاوانه‌كانی رژێمی پێشوو له هه‌رێمی كوردستان له هه‌موو روویه‌كه‌وه قه‌ره‌بوو بكرێنه‌وه.
لاى خۆیەوە، مەسرور بارزانى، سەرۆکى حکومەتى هەرێمى کوردستان، لە ساڵیادى کیمیابارانکردنى هەڵەبجە پەیامێکى بڵاوکردەوەو لە بەشێکى پەیامەکەدا هاتووە: ”جێی داخ و نیگەرانییەکی قووڵە، کە لە دوای رووخانی رژێمی پێشوو، حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی عێراق، تا ئێستا ئامادە نین، بە شێوەیەکی شایستە قەرەبووی کەسوکاری شەهیدانی هەڵەبجە و قوربانییانی شاڵاوەکانی ئەنفال و تاوانەکانی دیکە بکەنەوە، کە ئەوە مافێکی رەوا و دەستووری خەڵکی کوردستانە، تەنانەت تا ئێستا ئامادە نین رێکارەکانی بە پارێزگابوونی هەڵەبجەش تەواو بکەن”.
سەرۆکوەزیرانى هەرێم لە پەیامەکەى جەخت دەکاتەوەو دەڵێ: ”خزمەتکردنی خەڵکی هەڵەبجە بە ئەرکی خۆمان دەزانین و مانگی رابردوو لە کاتی سەردانمان بۆ پارێزگای هەڵەبجە، رەزامەندیمان لەسەر هەموو ئەو داواکارییانە دا کە لەلایەن پارێزگار و بەرپرسانی کارگێڕی دەڤەرەکە خرانەڕوو. هیوادارین لە داهاتوودا، بتوانین زیاتر خزمەتی خەڵکی نیشتمانپەروەر و قوربانیدەری هەڵەبجە بکەین”.
لە 16ى ئازارى 1988 شارى هەڵەبجە لەلایەن رژێمى لەناوچووى بەعس، بە چەکى کیمیاوى بۆردومانکراو بووە هۆى شەهیدبوونى زیاتر لە 5 هەزار هاووڵاتى و 10 هەزار بریندار و وێرانکردنى شارۆچکەى هەڵەبجە.
دواى رزگارکردنى عێراق لە ساڵى 2003 و لە سێدارەدانى تاوانبارانى کیمیابارانکردنى هەلەبجە لە ساڵى 2010، هەڵەبجە وەک تاوانى جینۆساید ناسێنراو کرایە دەستە خوشکى شارى هیرۆشیماى یابان.
هەروەها سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە بەشێکی دیکەی پەیامەکەیدا رایگەیاندووە، ده‌سكه‌وته‌كان و قه‌واره‌ی سیاسی و ده‌ستووریی فیدراڵیی هه‌رێمی كوردستان، به‌رهه‌می خوێنی شه‌هیدان و قوربانیدانی گه‌لی كوردستانن به هه‌موو پێكهاته‌كانییه‌وه، بۆیه ئێستاش ئه‌ركی هه‌مووانه به یه‌كڕیزی و ته‌بایی بیانپارێزن و گیانی شه‌هیدان و دڵی خێزان و كه‌سوكاریان شاد بكه‌ن، تا پێكه‌وه به‌ره‌و داهاتوویه‌كی باشتر و ئارام و پارێزراو هه‌نگاو بنێین.
هەڵەبجە شاریکە لە باشووری کوردستان، ژمارەی دانیشتوانی ئەم قەزایە بەپێی مەزەندەی ساڵی 2018ی دەستەی ئاماری هەرێمدا 111,355 کەس بووە، ساڵى بەقەزابـوونی دەگەڕێتەوە بۆ سـاڵـی 1889، ساڵى بە پارێزگابـوونی دەگەڕێتەوە بۆ سـاڵـی 2013 . بەڵام تا ئێستا هیچ قەزایەکی بەسەرەوە نییە جگە لە قەزاى ناوەندی هەڵەبجە، هەروەها ناحیەی سیروان، ناحیەی خورماڵ، ناحیەی بـیـارە لەخۆ دەگرێت. چەند شوێنێکى گەشتیارى هەیە لەوانە، (ئەحمەداوە، گراوى خورمال، مەزارگە ئاینیەکانى تەوێلە و بیارە، مۆنۆمنێمێنتەکانى هەڵەبجە، سەیرانگەى چاوگ و گوڵان) .
هەڵەبجە بە دووری 90 کم دەکەوێتە بەشی باشـووری ڕۆژهەڵاتی سلێمانی، 268 کم دوورە لە بەغدای پایتەختی عێراق، بە درێژایی 75 کم ھاوسنوورە لەگەڵ ئێران .
