دلۆڤان شێروانی
لەو كاتەی مرۆڤ بووەتە خاوەن وڵات و سنوور كە ئەركی ڕێبەری كاروباری كۆمەڵە كەسانێكی كەوتووەتە ئەستۆ، بەتایبەت لەو ئان و ساتەی كە دەسەڵاتی بەدەست هێناوە، بێجگە لە پشت بەستن بەهێز، پەنای بردووەتە بەر ڕێبازی ڕامیاری و دیپلۆماسیش، بێگومان ئەمەش لە ئەنجامی پەرەسەندن و پێشكەوتنی ژیری و هۆشیاری ڕۆشنبیریی خۆیەوە بووە. هەر ئەمەیە وای كردووە كە لەپاڵ چەك و جەنگ مرۆڤ هەوڵ بدات هێزی هزر و بیر و ژیریش بەكار بهێنێت و ڕامیاربێ لەگەڵ گەلانی دەوروبەری خۆیدا.
كورد كە دەستی دابێتە چەك تەنیا بیری لە جەنگ نەكردووەتەوە و تەنیا چەك و چیای نەناسیوە، جگە لە پشت بەستن بە هێز و قارەمانێتی پەنای بردووەتە بەر زمانی دیالۆگ و ڕامیاریش، لە پێناو بەدەستهێنانی پشتیوانی و بە دونیا ناساندنی دۆزە ڕەواكەی هەمیشە هەوڵی دیپلۆماسی زۆری داوە، ئەگەر بەخێرایی پشتیوانی سیاسیشی بەدەست نەهێنابێت، ئەوا بێ پار نەبووە لەوەی كە توانیویەتی تا ئاستێكی زۆر باش دۆست و لایەنگرانی لەناو جیهانی سیاسیدا پەیدا بكات.
هەر وەك زۆرێك لە بیرمەندان پێیان وایە كە هێز بۆ دوو ڕەگەزی سەرەكی دابەش دەبێت؛ یەكەمیان هێزی ڕەق وەك جەنگ و بەكارهێنانی كەرەستەی سەربازی، دووەمیان هێزی نەرم وەك بەكارهێنانی زمانی دیالۆگ و ڕامیاری و ئابووری و هزری و دیپلۆماسی كە ئەمەیان لەسەرووی هەموو هێزەكانی ترەوە دادەنرێت، چونكە ئەم هێزە دەتوانێت لە سەختترین بارودۆخەكانی ژیاندا زۆرترین دەستكەوت و بەرژەوەندی نەتەوایەتی بەدەست بهێنێت بەبێ ئەوەی یەك فیشەك بتەقێنرێ و بێ ئەوەی خوێن لە جەستەی یەك سەربازیش بڕێژرێت.
چونكە ئێمەی نەتەوەی كوردیش لەسەر ئەم زەمینەدا ژیان دەكەین، بۆیە پێویستمان بەوەیە كە سوود لە ئەزموونی گەلان و وڵاتانی تری دونیا وەربگرین بەتایبەت ئەو مەسەلە ئەرێنییانە لەبەرچاو بگرین كە بەرژەوەندی نەتەوایەتیمان تێدایە.
خۆشبەختانە سەركردەكانمان هەر زوو دركیان بەوە كردووە كە سیاسەت بە هەلەشیی و سەر پێی و گەوجی ناكرێت، بەڵكوو لەنگەر ڕاگرتنی باڵانسی هێز لە نێوان نیشتمان و وڵاتان پێویستی بە هونەر و لێزانین و ڕامیارییەكی كارزان هەیە. چونكە زۆرجار ئەوەی بە ڕامیار و گفتوگۆ و نەرمی بەدەست دەهێنرێت ڕەنگە بە توندڕەوی و زەبر و زۆری و هێز و قارەمانێتی بەدەست نەهێنرێت.
هەر وەك ئاشكرایە كە كەسایەتی و سیاسەتوانانی كورد هەمیشە هەوڵی دیپلۆماسی و ئاشتیخوازانەی دۆزی كوردیان داوە و لەپێناو بردنە پێشی دۆزە ڕەواكەیان هەمیشە لە هەموو قۆناخ و بارودۆخەكان بەردەوام لە ئاشتیدا بوونە، هەندێك جار ئەو هەوڵانە سەركەوتوو بوونە هەندێك جاریش بە ئامانج نەگەیشتوون.
ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ دیرۆكی كۆن بۆمان دەردەكەوێت هەر لە سەردەمی عوسمانی و سەفەوییەكاندا میرنشینە كوردییەكان هەوڵی زۆریان داوە تاوەكوو كێشەكانیان بە ئاشتەوایی لە ڕێگەی گوتەبێژەوە چارەسەر بكەن، بەڵام ئەوان هەرگیز بڕوایان بە گفتوگۆ نەبووە و تەنیا ویستوویانە لە ڕێگەی زەبر و زۆر و كوشتن و قڕكردن زیان بە كورد بگەیەنن و لە ئەنجامدا چەندین شۆڕشی كوردیان لەناو بردووە !
ئەگەر سەرنج بدەین لە لاپەڕەكانی مێژووە دەبینین كە لە دەیەكانی ناوەڕاستی سەدەی بیستەمیش (بارزانی نەمر) بە فیكر و هزرە مۆدێرنەكانی توانی بناغەیەكی نوێ و بەهێز بۆ بەردەوامیدان بە دیپلۆماسییەت لەنێو فەرهەنگی سیاسەتی حەكیمانەی خۆیدا بنیات بنێت، بەتایبەت كە نەمریان ئامانجەكانی زۆر فرەچەشن و فراوانبوون، هەمیشە لە ڕێگەی دانوستانەوە هەوڵی ناساندنی دۆزی كوردی بە گەلانی تر پیشان دەدا، لە لایەكی ترەوە هەمیشە نەتەوەكانی تری بەوە ئامۆژگاری دەكرد كە لە ڕێگەی دیپلۆماسییەت و گفتوگۆ و لێكتێگەیشتن و دوور لە شەڕ كێشەكانیان چارەسەر بكەن، چونكە ئەو پێی وابوو؛ شەڕ هەمیشە ماڵ وێرانی بەدواوە دێت، ئەو شەڕانەی كە لە مێژووی میللەتی كوردیش ڕوویان داوە زیاتر شەڕی بەرگری بوون، وەك لەوەی شەڕی هێرش بردن.
لە سەردەمی شۆڕشی ئەیلوولی مەزنیش نەرمییەكی زۆر لە سیاسەتی(مەلا مستەفا بارزانی نەمر)دا هەبووە، كاتێك كێشەكان لەگەڵ حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراقدا بە بن بەست دەگەیشتن و هیچ ڕێگە چارەیەكیان نەدەما، بارزانی نەمر لەڕێی گوتەبێژەوە چارەسەرەی مام ناوەندی بۆیان دەدۆزییەوە.
بەڕێزیان مرۆڤێكی ڕاستگۆ خاوەن مەبدەو بوو، بە ئەخلاق سیاسەتی دەكرد و هەروەها دژی پەیمانی نابەجێ بوو، كە بەڵێنی دەدا پێی پابەند دەبوو و وەفادارانە بەڵێنەكانی بەجێ دەگەیاند.
بارزانی نەمر سەرەڕای ئەوەی دەیزانی كە مافی نەتەوەكەی لە هەر چوار پارچەی كوردستان پێشێل دەكرێت و لەدژی میللەتەكەی جەنگ بەرپا دەكرێت، بەڵام بەڕێزیان هەمیشە خاوەن پشوویەكی درێژ بوو، هەردەم هەوڵی ئەوەی دەدا كە دۆزە ڕەواكەی بە گوتەبێژی سیاسی چارەسەر بكرێت، چونكە ئەو دەیزانی كە تاكە ڕێگەی چارەسەر دانوستان و لێك تێگەیشتنە. ئەو لە سەردەمانێكدا داوای ئاشتیخوازی دەكرد كە جیهان خوێنی لێ دەچۆڕا و هەموویان بیریان لای جەنگ و كوشتن و كوشتاری بوو !
بەڵام جەنابیان هەرگیز تەسلیم بە ئیرادە و حەز و خولیای دوژمنان نەبوو، هەر لەسەر ڕێبازە ڕوحانیەكەی بەردەوام بوو، ئەو سەركردەیەكی باوكی ڕۆحی بوو، تا دونیا ماوە پەیامە ئاشتیخوازی و مرۆڤ دۆستیەكەی لەناو دڵ و دەروونی ملیۆنەها مرۆڤ پەنگ دەخواتەوە و نەوەكانی داهاتووی نەتەوەكەش بە دڵ و بەگیان فەرمانەكەی جێبەجێ دەكەن.
جێی داخە هەرچەندە كورد هەوڵی ناساندنی دۆزەكەی دابێت ئەوا دوژمنان زیاتر هەوڵییان داوە كە لە ڕێگەی فێڵ و تەلەكەوە دۆزە ڕەواكەیان لە بار ببەن و هیچ كات خاوەن مەبدەئێكی جێگیر نەبوونە بەرامبەر بە كورد، هەر وەكوو چەندین پەیمانی پێشێل كراوی دژ بە كورد لە مێژووی ڕەشی وڵاتاندا ڕەنگ دەداتەوە بەتایبەت وڵاتانی دراوسێ و ئەقلیمی چواردەورمان، هەر وەك پەیمانی لۆزان و جەزائیر و بەغدا و هتد… !
جێی ئاماژەیە لە پێناو نەڕشتنی خوێنی مرۆڤەكان میللەتانی كورد هەر جار بە كەمتر لە مافی خۆیان ڕازیبوونە و زۆرترین قوربانیان لە ژیان داوە چونكە بە درێژایی مێژوو كورد نەتەوەیەكی مرۆڤ دۆست بووە و هەموو سەركردە كوردەكان هەوڵی ئاشتییانەی پرسی كوردیان داوە كە ئەمەش باكگراوندێكی دوور و درێژی هەیە، هەر وەك لە ۱۹ی حوزەیرانی ساڵی ۱۹۹۱ لەلایەن ڕێكخراوی چاودێری مافی مرۆڤەوە لە واشنتنی پایتەختی ئەمریكا لە ئاهەنگێكی فراواندا بە ئامادەبوونی زیاتر لە ٥٠٠ میوان كە پێك هاتبوون لە یاساناس و كۆنگرێسمان و كەسایەتی دیپلۆماسی بیانی “خەڵاتی ئاشتی” بە سەرۆك (مسعود بارزانی) بەخشرا، جێی باسە كە تا ئێستا كەمێك لە سەركردە و ڕێبەر و تێكۆشەرەكانی جیهان ئەو خەڵاتەیان پێ بەخشراوە، بێگومان پێدانی ئەم خەڵاتەش لە بەرامبەر ئەو هەڵوێستە ئاشتیخوازەی سەرۆك بارزانی بوو كە هەمیشە لە بیر و باوەڕ و بۆچوونی بەڕێزیان ڕەنگی داوەتەوە.
ئەگەر چی بەستنی پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و بیانی و ناساندنی دۆزی ڕەوایی كورد بە وڵاتە زلهێزەكان كارێكە تا ڕادەیەك ئاڵۆز و ئەستەمە، بەڵام سەركردە و سیاسەتوانانی كورد هەمیشە هەستیان بەوە كردووە كە بەبێ هاوكاری وڵاتانی زلهێز بەدەستهێنانی ئامانجی نەتەوەكەیان هەندێك زەحمەتە.
دیارترین هاوپەیمانێتی سەركردە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان لە مێژووی نوێدا لەدوای داگیركردنی كوەیت لەلایەن ڕژێمی سەددامەوە بەباشی دەستی پێ كرد و لە بەهاری ساڵی ۱۹۹۱دا دەركردنی بڕیاری ٦۸۸ هێڵی ۳٦ی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لێكەوتەوە كە ئەو بڕیارە گرنگە توانی دەست و قاچی ڕژێمی بەعس بۆ هێرش و ترساندنی گەلی كورد لە باشووری كوردستان ببەستێتەوە، بەمەش تا ڕادەیەك كورد لە مەترسییەكانی ڕژێمی بەعس ڕزگاری بوو، وە كۆتایی بە دەسەڵاتی حكومەتی عێراق لە ناوچە كوردییەكان هات و جارێكی دیكە ڕژێمی بەعس نەیتوانی بە سوپاوە بگەڕێتەوە ناوچەكە یان بە فڕۆكە مەترسی لەسەر كورد دروست بكات.
هەروەها لە ساڵی ۲٠٠۳لە ئان و ساتی لێدانی ڕژێمی بەعس لەلایەن ئەمریكاوە بەتایبەت كاتێك دوای ئەوەی توركیا ڕێگەی نەدا هێزە ئاسمانییەكانی هاوپەیمانان فڕۆكەخانەكانیان بۆ لێدان لە عێراق بەكار بهێنن، ئەوە بوو هەر زوو سەركردە كوردەكان بڕیارێكی بوێرانەیاندا و ڕەزامەندبوون لەسەر ئەوەی كە هێزە ئاسمانییەكانی هاوپەیمانان لە ئاسمان و خاكی هەرێمی كوردستانەوە هێرش بكەنە سەر جومگە هەستیارەكانی ڕژێمی بەعس، سەرەنجام توانیان سەركەوتوو ببن لە ئۆپەراسیۆنەكانیان، ئا بەم جۆرە لەو كاتەوە پەیوەندییە دیپلۆماسییەكانی هەرێمی كوردستان و ئەمریكا پێیان نایە قۆناخێكی تر.
خۆشبەختانە لەم ساڵانەی دوایدا كاتێك كۆڕبەندە جیهانی و ستراتیژییەكان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی وەك كۆنگرەی داڤۆس و میونشن و هەموو ئەو كۆڕبەند و كۆنگرانەی تر بەڕێوە دەچن، بێگومان سەركردە كوردەكانیشمان بەفەرمی بانگهێشت دەكرێن و بە شێوەیەكی كارا تێیدا بەشدار دەبن،كە ئەمەش خۆی لە خۆیدا دیارخەری ئەوەیە كە پێگەی دیپلۆماسی هەرێمی كوردستان لە ئاستێكی هەرە باڵا دایە و ڕۆژ بە ڕۆژ پەیوەندییە سیاسی و ئابوورییەكان بەرەوە پێشەوە دەچن.
لێرەدا دەبێت ئەوەش بزانین كە مەرج نییە هەموو هەنگاوە دیپلۆماسییەكان بە ئامانج بگەن و بەرژەوەندییە نەتەوایەتییەكان تێیدا بەدەست بهێنرێن، چونكە دیپلۆماسییەت هونەرێكی بەردەوامە و هەمیشە لە گۆڕاندایە و زانستێكە ڕۆژ بە ڕۆژ فراوانتر و فراوانتر دەبێت، ئەوەی گرنگە ئەوەیە هەنگاوەكان دەبێت ڕەچاوی ئەو سەردەم و ئان و ساتە بكەن كە تێیدا دەژین، هەروەها نابێت ئەوەش لەبیر بكەین كە بڕیاردان لەسەر ڕەوشی ڕامیاری ئاوا ئاسان نییە، چونكە بە ئەنجامدانی بچووكترین هەنگاوی هەڵە ڕەنگە گەورەترین مەترسی مەسیڕی و مێژووی بۆ ناوبانگ و ئایندەی وڵات و دانیشتووانی لێ بكەوێتەوە، هەر بۆیە پێویستە زۆر بە وریایی و ئاگایانە هەنگاو بۆ ئەم پرسە چارەنووس سازانە بنرێت.
