ئامادەكردنی : هەژار خالید قادر
هەرچۆن بوو ڕۆژی ١٠ی ئازاری ١٩٧٠ سەددام و بارزانی نەمر لە چۆمان ڕێكەوتن و بڕیار درا ڕۆژی دواتر لە شاری بەغدا ناوەڕۆكی ڕێككەوتنەكەیان ئاشكرا بكرێت. هەروایانكرد دواتر ئەم ڕێككەوتنە بە “بەیاننامەی ١١ی ئازار” ناوی دەركرد. ڕێككەوتننامەی ١١ی ئازار، ساڵی 1969 بناغەكەی بە گفتوگۆی نێوان سەركردایەتی بەعسی دەسەڵاتدار و سەركردایەتی شۆڕشی ئەیلوول دانرا.
ناوەڕۆكی ڕێككەوتننامەكە لە22 بڕگە پێكهاتبوو، 15ی ئاشكرا و 7ی بە نهێنی هێڵرایەوە. بڕگەكانی ئەو بەشەی نهێنی بوون، تایبەت بە كەركووك و ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان بوو كە شنگال و خانەقینیشی دەگرتەوە.
بۆ یەكەم جار لە مێژووی دروستبوونی عێراقدا، داننرا بە ئۆتۆنۆمییەكی ئیداریی و سەربازیی بۆ كوردستان و لە حكومەتی مەركەزیدا كورد بە چوار وەزیر بەشداری كرد، هەروەها زمانی كوردی بە زمانی ڕەسمی ناوچە كوردییەكان و پێشمەرگەش وەكوو پاسەوانی سنوور لەناو سیستەمی بەرگریی عێراقدا دانران.
دوژمنەكانی ڕێككەوتنەكە :
ڕووسیا -یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو- كە ئەو كاتە لەگەڵ حكومەتی عێراقدا پەیوەندی باش بوو، نێوانگیری ڕاستەوخۆی دەكرد لەنێوان سەركردایەتی شۆڕشی ئەیلوول و حزبی بەعسدا. كاتێكیش ڕێككەوتننامەكە ئیمزا كرد پێشوازی لێ كرد.
ئەمریكاش وەكوو یەكێك لە دوو زلهێزەكەی ئەو سەردەمە، ڕێككەوتننامەكەی پێخۆشبوو بەو مەرجەی عێراق و سۆڤیەت لە یەكتر نزیك نەبنەوە. بەڵام دوو ساڵی دواتر واشنتۆن دەیویست سەرئێشە بۆ عێراق دروست بكات و بۆ ئەمەش یارمەتی كوردی دەدا.دوژمنە ڕاستەوخۆكانی ئەو ڕێككەوتنە هەریەكە لە شای ئێران، توركیا و سووریا بوون. ئەوان لەبەر هەبوونی كورد لە وڵاتەكانی خۆیاندا، نەیاندەویست كورد لە عێراق ئەو مافانەی پێ بدرێت. ئەحمەد حەسەن بەكری سەرۆك كۆمار و سەددامی جێگری، چەند جارێك ئاماژەیان بەوەداوە كە ئەو وڵاتانە ئاگاداریان كردوونەتەوە لەو سەركێشییەی كردوویانە لەگەڵ كورد و داوای پاشگەز بوونەوەیان لێكردوون. تەنانەت هەڕەشەشیان كردووە كە ئەگەر بەیاننامەی ١١ی ئازار سەربگرێت بە پەیوەندییەكانیاندا دەچنەوە.
قازانجەكانی بۆ كورد :
١١ی ئازار سەركەوتنێكی گەورەی كورد و شۆڕشەكەی بوو لە سەدەی بیستدا، چونكە دەوڵەتی عێراقیان ناچار كرد لە نكوڵیكردن و ئینكاریكردنەوە، بێنە سەر ئەو ئەنجامەی ئۆتۆنۆمییان بۆ بسەلمێنن. هەرچەندە ئەمە هەموو شتێك نەبوو، بگرە زۆر كەمتر بوو لە مافی ڕەوای نەتەوەیی و سیاسی و ڕۆشنبیریی كورد، بەڵام بەڵگەنامەیەكی گرنگ بوو بۆ كورد لە عێراقدا.
لە ١١ی ئازاردا كۆتایی بەو ناكۆكییە حەوت ساڵییەی ناوخۆی كورد هات كە شۆڕشی كوردی كردبوو بە دوو پارچەی دژ بەیەكەوە. باڵی مەكتەبی سیاسی چوونەوە ژێر سەركردایەتی مەلا مستەفا و كۆتایی بە سەردەمی ئەوان هات.
شۆڕشی ئەیلوول كە ٩ ساڵ بوو هەڵایسابوو، بەهۆی ١١ی ئازارەوە پشوویەكی دا و ئەگەر بەناو یان ڕووكەشیشبێ، بوو بە بەشێك لە حوكمڕانی عێراق. بەو ڕێككەوتنە، هەستی كوردبوون و ئومێد بە شۆڕشەكەی تا ئاستێكی زۆر بەربوویەوە. خۆشاردنەوە و بۆردمانی هەمیشەیی گوندەكانی كوردستان كە لە ١٩٦١ەوە دەستی پێ كردبوو، كۆتایی هات. لەسەر ئاستی ئیقلیمیی و نێودەوڵەتی، پرسی كورد لە كوردستانی عێراق تا ڕادەیەكی زۆر بەرەوپێشچوونی بە خۆیەوە بینی.
زیانەكانی بۆ كورد :
یەكەم زیانی دوای ١١ی ئازار، چڕكردنەوە و فراوانتركردنی سیاسەتی تەعریب و دابڕینی ڕووبەرێكی فراوان بوو لە خاكی باشووری كوردستان كە دەخەمڵێنرا بە ٤٨٪ هەموو ڕووبەرەكەی. شاری كەركووك ناوەندی ئەو تەعریب و دەرپەڕاندنەی كورد بوو، بەڵام سیاسەتەكە بەسەر ناوچە كوردستانییەكانی پارێزگای مووسڵ و خانەقینیشدا جێ بەجێ كرد. دەركردنی كوردانی فەیلی بەغدا بۆ ئێران و سەندنەوەی ڕەگەزنامەی عێراقیی لێیان.
لەو كاتەدا سەركردایەتی كورد بۆ ئەوەی ڕێككەوتنەكە تێك نەچێ، چاوپۆشی دەكرد لە گۆڕینی دیمۆگرافیای ئەو ناوچانەی بەعس بە كوردستانی دانەنابوو لەگەڵ ئەو سەرپێچییە ئاشكرایانەی حزبی بەعسی دەسەڵاتدار دەیكردن.
ئەو وادەیەی دانرابوو بۆ جێبەجێكردنی ڕێككەوتنەكە چوار ساڵ بوو، بەڵام بەعس لەو چوار ساڵەدا جێگە و پێگەی خۆی لە عێراق و كوردستان قایم كرد. و تا دەهات بێمننەتتر دەبوو
كرمۆڵبوونی دۆستایەتییەكە :
ساڵێك تێپەڕیبوو بەسەر ١١ی ئازاردا، شاندێكی مەلایانی عێراق ڕۆژی ٩ی ئەیلوولی ١٩٧١ سەردانی مەلا مستەفایان كرد لە حاجی ئۆمەران. بەڵام مەلاكان نەیانزانیبوو، ئیستخباراتی عێراق بۆمبی چێنراوی پێدا ڕەوانە كردبوون تا سەرۆك بارزانی تیرۆر بكەن.
ئیتر لێرەوە دۆستایەتییەكەی ساڵی ڕابردوو درزی تێبوو. نێوانی شۆڕشی كورد و حزبی بەعس تا دەهات توندتر و ئاڵۆزتر دەبوو. دواجار لە ١١ی ئازاری ١٩٧٤ سەددام یەكلایەنە ناوچەی ئۆتۆنۆمی كوردستانی دیاری كرد كە كەركووك و شنگال و خانەقینی تێدا نەبوو. هەروەها سەركردایەتی كوردی كردە دەرەوەی ئەم ناوچەیە.
ڕۆژی ٦ی ئازاری ١٩٧٥ لە جەزائیر لەگەڵ شای ئێراندا ڕێكەوت و هەردوولایان شكستیان بە شۆڕشی ئەیلوول هێنا.
