فاطمە عبداللە حمدامین
شەڕی عێراق و ئێران كە ڕیشەیەكی مێژووی دورودرێژی هەیە لەنێوان كۆماری ئیسلامی ئێران و عێراق بەرپابوو، ماوەی هەشت ساڵی خایاند، لە (١٩٨٠_١٩٨٨) ، چەندین تێكهەڵچوونی خوێناوی لەبەرەكانی سەر سنور بەرپابوو، ئەم شەڕە لە ئێران بەناوی بەرگری پیرۆز، شەڕی سەپێندراو و شەڕی هەشت ساڵە و لە عێڕاق بەناوی قادسیەی صەدام و شەڕی یەكەمی كەنداو دەناسرێ ئەم شەڕە وزەو داهاتی زۆری تێدا بەهەدەر چوو، بۆردوومانی شار و ئاوایی، پەلاماردانی چەندین پاپۆڕی نەوتكێشی بەدوادا هات، هەرجارەی لایەك دەشكاو لایەك لە شەڕەكەدا سەردەكەوت.
پەیوەندی عێراق و ئێران بەرەو ئاڵۆزی زیاتر چوو بەرپرسانی عێراق ئێرانیان بە هەوڵدان بۆ ڕووخانی ڕژێم تاوانبار دەكردجگە لەوەش كێشەی سنور و دواجار گرژی سیاسی و سەربازی بەدوا داهات، سەرەتا صەدام هێرشی دەست پێكرد بۆسەر ناوچەكانی ئێران، لەسەرەتادا سەركەوتنی عێڕاق لە شەڕەكەدا بەدیار كەوت، كۆتایی (١٩٨٠) سوپای عێڕاق خورەمشەهری گەمارۆدا ،لە ئەیلولی(١٩٨١) هێزەكانی ئێران دژە هێرشیان دەست پێكرد، عەبادانیان كۆنترۆل كردەوە، وە لە نێوانی نیسان و ئایاری (١٩٨٢) ئێران هێرشی كردە سەر ئەو هێزانەی عێراق، گەمارۆی خوڕەمشەهریان دابوو، گەمارۆكەیان شكاند، لەم ماوەیەدا ئێران لە پێشڕەوی دابوو تاوەكو لە پایزی (١٩٨٢) شەڕەكە لەناو خاكی ئێران گوازرایەوە سەر سنورەكانی عێراق، لەئازاری (١٩٨٣)عێراق هێرشی بردە سەر مەهران بەڵام هێرشەكە تێكشكا، لە (١٩٨٤) شەڕەكە سیمایەكی نێودەوڵەتی وەرگرت لەو ساڵەدا شەڕی شكاندن و لەناوبردنی تانكەرە نەوتكێشەكان دەستی پێكرد، ئەو شەڕە لەنێوانی(١٩٨٤_١٩٨٥) بەردەوام بوو، بووە هۆی لەناو چوونی دەیان كەشتی و پاپۆڕی نەوتكێشی، دواجار لە شوبات و ئازاری (١٩٨٦) هێزەكانی ئێران پەلاماری فاویانداو كۆنتڕۆلیان كرد، سەرباری ئەو سەركەوتنە لە هیچ شوێنی تر نەیانتوانی پێشڕەوی بكەن، هەردوولایەن زیانێكی زۆریان بەركەوت هەم لەلایەنی ئابووری كەوا هەردوو لایەن تەواوی توانای ئابووری خۆیان خستبووە خزمەتی جەنگەوە جگە لەوەش خەڵكێكی زۆر بوونە قوربانی لەم شەڕەدا.
بە گشتی ئەم شەڕە هەر تایبەت نەبوو بە ئێران و عێراق بەڵكو بوە هۆی تێوەگلان و كاریگەری نەرێنی لەسەر بەشێكی زۆری وڵاتانی رۆژهەلات و رۆژئاواش، نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ كۆتایی هێنان بەم شەڕە لەساڵی (١٩٨٧)دا بڕیارنامەی ژمارە(٥٩٨)ی دەركرد، عێراق بە بڕیارەكە ڕازی بوو بەڵام ئێران پێی وابوو هێشتا لەتوانای دایە درێژە بە هێرشەكانی بدات و بەداگیركردنی خاكی عێراق، ئەوەبوو لە ئازاری (١٩٨٨) بەهاوكاری كورد هێرشی كردە سەر باكووری عێراق و هەردوو شاری هەڵەبجەو خورماڵی كۆنترۆل كرد، بەڵام عێراق لە وەڵامی هێرشەكەدا هەڵەبجەی بۆردوومان كرد و دواجار مەهران و فاوی گرتەوە ، ئیدی ئێران ڕووی لە داكشان كردو بەرگری بەتەواوی لاواز بوو، دواجاو بەبڕیارەكە ڕازی بوون و هەریەكەیان گەڕانەوە سەر سنورە پێشوەكانیان بەپێی ڕێكەوتنامەی جەزائیر كە لە ساڵی (١٩٧٥) دیاری كرابوو ، دواتریش سەربازانی بەدیل گیراوی شەرەكە پێكەوە ئاڵوگۆر كران.