رێزان محەمەد
یه‌كێك له‌فاكته‌ره‌كانی پێشخستنی توانای ئافره‌تان و، هاوكات ئامرازێكیش بۆ چه‌سپاندنی یه‌كسانی لە کارکردنی ئافرەتە شان بە شانی پیاوان بە تایبەت لەده‌زگایانه‌ی كه ئافره‌تان به‌پێی توانای خۆیان هه‌وڵیانداوه بونی خۆیان بسه‌لمێنن و به‌شێك بن له گۆڕانكاری و به‌ره‌وپێشچوونی دامه‌زراوه‌كه‌یان، بێگومان هه‌ر ئه‌و خوێندنه‌وه‌یه‌یه بۆ پرسی ئافره‌ت له‌ناو كۆمه‌ڵگه كه ببێته ده‌رچه‌یه‌ك بۆ گشتگیركردنی پرسی ئافره‌ت و هه‌وڵدان بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ی رێژه‌ی ئافره‌تانی خاوه‌ن توانا و لێهاتوو.
كاركردنی ئافرەت لەناو كەرتی گشتیدا لەڕووی توانا و ئەدای كاركردنەوە به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاو دیاره كه ئافره‌تان چۆن توانیویانه سه‌ركه‌وتوبن و جێده‌ستیان دیاربێت، له زۆربەی شوێنەکان بەتایبەتی لەم کابینەی نۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئافره‌تان ده‌سه‌ڵاتی هه‌ستیاریان به‌ده‌سته‌وه‌یه و توانیویانه سه‌ركه‌وتووبن و له‌رووی به‌رجه‌سته‌كردنی ده‌‌سه‌ڵاته‌وه زۆر باش ئه‌نجامیان داوه. له‌م روانگه‌یه‌وه ده‌توانین ئاماژه به‌وه بكه‌ین كه ئافره‌تان توانیویانه سه‌ركه‌وتووبن.
له‌رووی پاراستنی مافی ئافرەت لەكەرتی گشتی و تایبەتدا، بە شیوەیەکی گشتی لە حکومەتی هەرێمی کوردستان جیاوازی نەکراوە له‌نێوان هه‌ردوو ره‌گه‌زدا، هه‌مان ماف و ئیمتیازیان پێدراوه له‌رووی كاتژمێری ده‌وامكردن و مۆڵه‌ت و موچه، بگره له‌هه‌ندێك حاڵه‌تدا ئیمتیازی باشتر وه‌ك ئه‌ركی پیشه‌یی به ئافره‌تان دراوه بۆ نمونه مۆڵه‌تی دایكایه‌تی.
ئافرەتان خواستی كاركردنیان بۆ كەرتی گشتی زیاتره وه‌ك له كه‌رتی تایبه‌ت چونکە زۆربه‌ی مافه‌كان له‌كه‌رتی گشتی مسۆگه‌رتره وه‌ك كه‌رتی تایبه‌ت بۆیه هه‌ردوو ره‌گه‌ز زیاتر ده‌یانه‌وێت له‌و كه‌رته كار بكه‌ن، هه‌رچه‌نده ئافره‌تی سه‌ركه‌وتومان زۆر كه له‌كه‌رتی تایبه‌ت كارده‌كه‌ن و جێده‌ستیان دیاره.
وەک دەزانین خه‌باتی ئافره‌تانی كوردستان له‌پێناو چه‌سپاندنی یه‌كسانیه له‌ناو سه‌رجه‌م سێكته‌رو كایه جیاوازه‌كاندا، بەڵام ئەوەی جێگای تێڕامانە تا ئێستا سه‌رجه‌م رێكخراوه‌كانی ئافره‌تان و ژنان له‌كوردستان نه‌گه‌یشتونه‌ته فۆڕمێک بۆ پێناسه‌كردنی مافی یه‌كسانی، چه‌ندین پێناسه‌ی بۆ كراوه ته‌نانه‌ت هه‌ندێك جار پێناسه‌كان دژ به‌یه‌كن، چونکە پێناسه‌كردنی یه‌كسانی پێویسته له‌روانگه‌ی كۆمه‌ڵگه‌كه‌مانه‌وه بۆی بكرێت و تێگه‌یشتنێكی باش له‌لایه‌ن كۆمه‌ڵگه بۆ ئه‌و چه‌مكه هه‌بێت دواتر ده‌توانیت پێناسه‌كه له‌سه‌ر بنه‌مایه‌كی دروست ڕێک بخەین و لێی تێبگه‌ین.
لە ڕاستیدا توندوتیژی ده‌روونی له دژی ئافره‌تان له‌ناو دامه‌زراوه‌كاندا، بە هۆی په‌یڕه‌و نه‌كردنی پرسی یه‌كسانی جێنده‌ریەوەیە بەلام ئه‌م بابه‌ته پێویستی به گفتوگۆ و سیمنیار وده‌رخستنی نادادپه‌روه‌ری كۆمه‌ڵایه‌تیه و باس كردنی ئه‌زمون و بوێری ده‌رخستنی راستیه‌كانە، چونكه پرسی ئافره‌ت و توندوتیژی پرسێك نیه ته‌نها په‌یوه‌ست بێت به ئافره‌تانه‌وه به‌ڵكو پرسێكه په‌یوه‌سته به‌سه‌رجه‌م كۆمه‌ڵگه‌وه چونكه ئه‌گه‌ر ئافره‌تێك توندوتیژی له‌گه‌ڵ كرابێت و هه‌ره‌شه‌ی لێكرابێت به‌م شێوازه كار له‌سه‌ر مناڵ و په‌روه‌رده‌كردنی مناڵ و خێزانیش ده‌كات و، هه‌موو تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه ده‌بن به تاكێكی ترسنۆك، بۆیه ئه‌م پرسه ته‌واو كۆمه‌ڵایه‌تیه و ده‌بێت هه‌موو پێكه‌وه چاره‌سه‌ری بكه‌ین ته‌نها پرسی ئافره‌ت نیه.
به‌شێوه‌یه‌كی گشتی بۆ نه‌هێشتنی جیاوازی ره‌گه‌زی و چه‌سپاندنی یه‌كسانی له‌ناو خێزان و كۆمه‌ڵگه به‌گشتی چ پێویستی به توێژینه‌وه و راپرسی و لێكۆڵینه‌وه‌ی ورد هه‌یه له‌لایه‌ن زانكۆكان و رێكخراوه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نیه‌وه ئه‌نجام بدرێت و، له‌چوارچێوه‌ی كۆمه‌ڵگه بێت و دوورنه‌كه‌وێته‌وه له نه‌ریت و كلتوری كۆمه‌ڵگه، چونکە هه‌ر گۆرانكارییه‌ك کە پێویسته كه بكرێت ده‌بێت قۆناغ به‌قۆناغ بێت و ته‌نانه‌ت پێویستیشی به قوربانیدان هه‌یه.
