دلۆڤان شێروانـی
ئاشكراییە دوای ئەوەی كە لە ساڵی ٢٠١٥ـــەوە لەڵایەن حكوومەتی ئەوسای عێراقەوە بە سەرۆكایەتی سەرۆكوەزیرانی ئەوكاتی عێراق حەیدەر عەبادی لە دادگای نێودەوڵەتی فەڕەنسا “دادگای پاریس” سكاڵایێك سەبارەت بە كەیسی فرۆشتنی نەوتی هەرێمی كوردستان بەشێوەیێكی سەربەخۆ لەڕێگە بۆڕییەوە بۆ وڵاتی توركیا و لەوێوە بۆ بەندەری جەیهان و وڵاتانی ئەوروپا تۆماركرابوو.
بەپێی ئەو سكاڵایە، عێراق داوای 26 ملیار دۆلار وەك قەرەبوو لە توركیا دەكات كە رێگەیداوە هەرێمی كوردستان بەبێ ڕەزامەندی عێراق بەرێگەی بۆری نەوت لە خاكەكەیەوە بگەیەنێت بە بەندەری جەیهان.
دیارە ئەو كێشەیە ساڵ بە ساڵ لەلایەن سەرۆك وەزیرانی یەك لەدوایی یەكەكانی عێراقەوە ساڵانە سڕ دەكراو و نوێ دەكرایەوە و وەك كارتێكی فشار بەرامبەر بە خەڵكی هەرێمی كوردستان بەكاردەهێنرا، تاوەكو بەم دواییە محەممەد شیاع سوودانی بوو بە سەرۆك وەزیرانی عێراق، دووبارە بەشێوازێكی فەرمی ئەو دۆسیەی جووڵاندەوە و لەژێر گوشار و بەپاڵپشتی هەندێ لایەنە عێراقیەكان لەنێویاندا بەتایبەت لایەنە شیعەكان بەجددی كاری لەسەر ئەو سكاڵایە كردووو بۆ جارێكی تر سكاڵاكەی چاڵاك كرایەوە.
دوای ۸ ساڵ لە سكاڵاكە، دادگای فیدراڵی عێراق بەپشتیوانی دادگای ناوبژیوانی پاریسی نێودەوڵەتی هەڵسا بەدەركردنی بڕیاری ڕاگرتنی نەوتی هەرێمی كوردستان بە بەرژەوەندی بەغدا، كە تێیدا حكوومەتی عێراق داوای بەڕێوەبردنی خالە سنوورییەكانی هەرێمی كوردستان بەهاوبەش و ڕادەستكردنەوەی تەواوی دۆسیەی نەوت بە كۆمپانیای “سۆمۆ” دەكرد كە ڕۆژانە بڕەكەی دەكاتە ٤٠٠هەزار بەرمیل بەبێ دەست لێدان لە هەر دوو كێڵگە نەوتییەكانی كەركووك و مووسڵ.
وێرایی ڕادەستكردنەوەی بەشێكی زۆر لە داهاتە سرووشتیەكانی وەك نەوت، بەڵام ئەوان هەر مكوڕبوون لەسەر بڕیارەكەی خۆیان و ڕازی نەبوون بەو بڕە و داوایان دەكرد كە دۆسیەی نەوت بە تەواوی ڕادەستبكرێ و داهاتەكەشی لە بانكێكدا دادەنرێت، تەنها سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان دەتوانرێت پارە لەو هەژمارە دەربكرێت.
دوای گفتوگۆیێكی زۆر لەنێوان سەرانی حكوومەتی عێراق و شاندی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، ئەوەبوو كێشەی ناردنی بەشە بوودجە و مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانی لێكەوتەوە و هەربەهۆی ئەو كێشەیەوە لەوكاتەوە تاوەكو ئێستا سێ مووچەی فەرمانبەرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لای حكوومەتی ئێستای عێراقە.
دوایی ناردنی چەندین شاندی جیاجیای حكوومەتی هەرێمی كوردستان بۆ بەغدا، لەدوای چەندین دانیشتن و گفتوگۆی دیپلۆماسیانە لەئەنجامدا نەیانتوانی هیچ سازانێك لەنێوان خۆیاندا دروستبكەن كە ببێتە هۆی ڕێكەوتن لەسەر بودجە و ناردنی شایستە داراییەكانی خەڵكی هەرێمی كوردستان.
ئەوەبوو هەفتەی ڕابردوو ڕۆژی پێنج شەممە كە دەكاتە بەرواری 14-9-2023 شاندێكیتری سیاسی لەسەر ئاستی باڵا بە سەرۆكایەتی مەسرور بارزانی، سەرۆكی حكوومەتی كوردستان بەرەو بەغدا بەڕێكەوتن و دوای گەشتنیان بۆ بەغدا، سەرەتا لە لایەن بەرپرسەكانی حكوومەتی عێراق و فراكسیۆنە كوردییەكان لە پەرلەمانی عێراقەوە پێشوازییان لێكرا و سەرەتا وەفدەكە سەردانی محەممەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراقیان كردوو و پاشانیش یەك لەدوای یەك ئەم كۆبوونەوانەیان ئەنجامدا:
ــ كۆبوونەوەی دواتر لەگەڵ د.لەتیف ڕەشید، سەرۆك كوماری عێراق.
ــ لەگەڵ خەمیس خەنجەر، سەرۆكی هاوپەیمانی سیادەی عێراقی.
ــ ئەیاد عەللاوی، سەرۆكی هاوپەیمانی نیشتمانی عێراقی
ــ حەیدەر عەبادی، سەرۆكی هاوپەیمانی نەسر.
ــ هادی عامری، سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح.
ــ عەممار حەكیم، سەرۆكی ڕەوتی حیكمە.
ــ فالح فەییاز، سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی.
ــ نوری مالیكی، سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا.
ــ محەممەد حەلبووسی، سەرۆكی پەرلەمانی عێراق.
ــ قەیس خەزعەلی، ئەمینداری بزوتنەوەی عەسائیبی ئەهلی حەق.
خۆشبەختانە دوای كۆتایی هاتنی زنجیرەیێك لە سەردان و كۆبوونەوەكانیان، مەسرور بارزانی و وەفدە باڵاكەی هەرێم لەگەڵ فراكسیۆنە كوردییەكانی پەرلەمانی عێراقدا كوبوونەوە.
بێگومان یەكگرتن و یەكڕیزی لایەنە كوردستانییەكان ئەویش خۆی لەخۆیدا دەسكەوتێكی تربوو، چونكە بەهۆی ناكۆكی و ڕای جیاوازەوە زیاتر لە ساڵێك بوو سارد و سڕیێكی بەرچاو كەوتبووە نێوان پەیوەندییەكانی لایەنە كوردییەكان كە بە هیچ شێواز و میكانیزمێك هەموویان نەیان دەتوانی بێنە ژێر یەك چەتر و لەسەر یەك مێزی گفتوگۆ لەگەڵ یەكتریاندا كۆببنەوە.
لەلایێكی ترەوە پەیامێكی تۆكمە و یەكگرتووبوو بۆ هەموو حیزب و لایەنەكانی تری سیاسی عێراق بەتایبەت بۆ شیعەكان كە ئەویش بەرگری كردنە لە مافە دەستوورییەكانی خەڵكی هەرێمی كوردستان.
لەو زنجیرە كۆبوونەوە یەك لەدواییەكانەدا سەرۆكوەزیران مەسرور بارزانی جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە بۆ داكۆكیكردن لە مافە دەستوورییەكانی خەڵكی هەرێمی كوردستان و چارەسەركردنی كێشەكان هاتووە بۆ بەغدا، هەروەها باس و خواستی بوودجە و مووچە و كێشە هەڵپەسێردراوەكانی نێوان هەولێر و بەغدا لەنێوان خۆیاندا تاوتوێ كرد، دواتر لەكۆنگرەیێكی ڕۆژنامەوانی جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە خۆشبەختانە كۆبوونەوەكان تا ئێستا ئەرێنی بوونە، بێگومان ئەم سەردانە سەردانێكی چارەنووسساز دەبێ بۆ پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا و هەموو خەڵكی هەرێمی كوردستان بەگشتی.
هەروەك لە دوا وێستگەی سەردانەكەشیان مەسرور بارزانی پێشبینی ئەوەی كرد و گوتی، لە ڕۆژانی داهاتوودا مژدەی خۆشمان دەبێ بۆ خەڵكی كوردستان.
لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا خۆشحالی خۆی بۆ ئەم سەردانە دەربڕی و گفتوگۆكانی نێوان هەولێر و بەغدای بەشێوازێكی سەركەوتووانە وەسف كرد، هەروەها داوای ئەوەیان كرد كە بەپێی دەستوور كێشەی بودجەو مووچە لە نێوان حكوومەتی عێراق و حكوومەتی هەرێمی كوردستاندا چارەسەر بكرێت.
جێی ئاماژەیە ئەنجامی گفتوگۆ و پێشنیازی نێوان وەفدی باڵایی هەرێم و بەرپرسانی حیزبی و حكوومی لە بەغدا لە سەرەتای هەفتەی داهاتوودا دەردەكەوێت، هەروەك سەرۆكوەزیران مەسرور بارزانی بەڕوو خۆشی و بە خەندەیێكی پڕ لەهیواوە گوتی: لە كۆبوونەوەی ڕۆژی یەك شەممەی داهاتووی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقدا، پێشنیارەكانی وەفدی هەرێم تاوتوێ دەكرێت و بڕیارێكی چارەنووسساز لەسەر شایستە داراییەكانی خەڵكی هەرێمی كوردستان دەدرێت.
بەتایبەت كەتێیدا وا بڕیارە كە بۆ شەش مانگی داهاتوو واتە تاوەكو مانگی ۱۲ی كۆتایی ئەمساڵ حكوومەتی عێراق مانگانە ۸٠٠ ملیار دینار وەك پشكێك بۆ مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان ڕەوانە بكات.